Οι μεταμορφώσεις του Λευκού Πύργου

Η 3D απεικόνιση είναι του Βλαδίμηρου Νεφίδη

Γύρω στο 1530 χτίστηκε ο πύργος που έµελλε να γίνει το υπέρτατο σύµβολο της Θεσσαλονίκης, από τον αρχιτέκτονα Σινάν, ως τµήµα µιας οχυρωµατικής κατασκευής. Έχει έξι ορόφους, ύψος 33,9 μέτρα και διάμετρο 22,7 μέτρα. Στην αρχή ονομαζόταν “Πύργος του Λέοντος”, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, μετονομάστηκε σε «Φρούριο της Καλαµαριάς» επειδή η πύλη του οδηγούσε προς τα εκεί από την πόλη. «Πύργος των Γενίτσαρων» διότι στεγαζόταν εκεί τα τάγµατά τους αργότερα. «Πύργος του Αίµατος» ή «Κόκκινος Πύργος» γιατί διετέλεσε και φυλακή βαρυποινιτών, των οποίων το αίµα έρεε άφθονο στους τοίχους του. Η πρώτη φάση της εξάγνισής του ήρθε το 1890, όταν ένας κρατούµενος προσφέρθηκε να τον ασπρίσει µε αντάλλαγµα την ελευθερία του, βαφτίζοντάς τον µε τις µπογιές του έκτοτε Λευκό. Η δεύτερη, το 1912 µε την απελευθέρωση, όταν ο κύκλος του αίµατος έκλεισε οριστικά στο φρούριο. Τώρα πια οι – συνήθως άκοµψες – µικρογραφίες του κοσµούν σαλόνια, η εικόνα του σήµατα εταιριών, ενώ οι τουρίστες που τον χαζεύουν µας θυµίζουν το αξεπέραστο σκετσάκι του Σωτήρη Καλυβάτση. «Ιζ δις δε Γουάιτ Τάουερ;» Η εφαρµογή του σε δεκάδες αναµνηστικά, από µπρελόκ µέχρι µπλουζάκια, επιβεβαιώνει τη διαχρονικότητα του συµβόλου.

Ο Λευκός Πύργος είναι ένα από τα σηµαντικότερα µνηµεία της Θεσσαλονίκης και άλλαξε αρκετές χρήσεις από το 1912 και έπειτα. Με την ευκαιρία της επίσκεψης του Σουλτάνου το 1911, ολοκληρώνεται η καταστροφή του περιτειχίσματος και κατεδαφίζονται το τζαμί κι ο τεκές για να είναι άνετο το πέρασμα της πομπής. Στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο ήταν κέντρο διαβιβάσεων των Συµµάχων. Για πενήντα χρόνια, από το 1907 ως το 1956, λειτούργησε δίπλα του ο περίφημος χώρος αναψυχης, Κήπος του Λευκού Πύργου με θέατρο, αίθουσες ψυχαγωγίας και τραπεζάκια έξω. Το ιστορικό συγκρότημα, κτίσμα του σπουδαίου αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη, κατεδαφίστηκε για να επεκταθεί το πάρκο. Αργότερα και µέχρι το 1983 ήταν η στέγη για τις υπηρεσίες αεράµυνας της πόλης και του εργαστήριου Μετεωρολογίας του ΑΠΘ. Από το ’85 και µετά την αναστήλωσή του χρησιµοποιείται ως εκθεσιακός χώρος και πρόσφατα λειτουργεί ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης.

Η τελική µορφή του περιβάλλοντα χώρου σχεδιάστηκε από την Κατερίνα Τσιγαρίδα και ολοκληρώθηκε το 2008. Η ίδια τον χαρακτηρίζει καθοριστικό σαν σύμβολο για την πόλη: «Ο Λευκός Πύργος στην ελεύθερη σημερινή του υπόσταση ορίζει το περίγραμμα της Θεσσαλονίκης στην όψη της από τη Θάλασσα. Ακόμα και αν η πόλη πια δεν προσεγγίζεται από τη θάλασσα, αυτή παραμένει η εμβληματική της όψη και η πραγματική της ομορφιά. Ό,τι πιο πολύτιμο έχει η Θεσσαλονίκη διαχρονικά είναι το πρόσωπο της στη θάλασσα. Όσο ελευθερώνεται ο χώρος γύρω από το Λευκό Πύργο τόσο η λειτουργία του ως σύμβολο ενισχύεται. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ακόμα και τα δέντρα που μεταπολεμικά άρχισαν να περικυκλώνουν ασφυκτικά το μνημείο, του στερούν από την αίγλη και την μεγαλοπρέπεια, όπως και από το πραγματικό του ύψος ως τοπόσημο. Η αποκατάσταση του πραγματικού ύψους ενισχύει τη λειτουργία του ως κατακόρυφο στοιχείο στον ορίζοντα και είναι σημαντικό, ιδιαίτερα σήμερα που «φυτρώνουν» αρκετά ψηλότερα και πολύ ασήμαντα κτήρια.»

Το Μουσείο του Λευκού Πύργου

Ανακαινίστηκε πλήρως και φιλοξενεί από το 2008 μια νέα μόνιμη συλλογή του Βυζαντινού Μουσείου που παρουσιάζει μια συνοπτική ιστορία της πόλης. Το πρακτικά αδύνατο εγχείρημα παρουσίασης 23 αιώνων ιστορίας σε έναν συνολικό χώρο μόλις 450μ² ήρθε εις πέρας με επιτυχία με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών (βίντεο, ηχητικά ντοκουμέντα, έντυπες συνθέσεις, οθόνες αφής).