Η πόλη στο χτες και στο σήμερα: Γαλλικό Ινστιτούτο
Ένα από τα πιο ιστορικά ιδρύματα στην πόλη γίνεται αντικείμενο βεβήλωσης.
Είναι μεγάλο δυστύχημα που τη χρονιά που κάηκε το κτίριο της Γαλλικής Αποστολής (1967) δεν ίσχυε ο νόμος περί διατηρητέων. Ίσως τότε δεν εγκατέλειπαν τόσο εύκολα το παλιό εξαιρετικό οικοδόμημα και επιχειρούσαν την αναστήλωσή του μετά τη φωτιά και όχι την κατεδάφισή του. Δεν μπορώ να φανταστώ, άλλωστε, πως το κτίριο δεν επιδεχόταν ανακατασκευής αφού στο κέντρο της πόλης μάλλον απίθανο μου φαίνεται να το είχε καταστρέψει ολοσχερώς η φωτιά. Όπως και να έχει, αντί του αριστουργήματος στην παλιά φωτογραφία της δεκαετίας του 10, χαιρόμαστε ένα ακόμη μοντέρνο κτίριο από μπετόν.
Μια σύντομη ιστορία του Γαλλικού Ινστιτούτου
Η παρουσία του στη Βόρεια Ελλάδα ανάγεται στο 1906, χρονιά που η Γαλλική Λαϊκή Αποστολή ( Mission Laïque Française) ίδρυσε το πρώτο γαλλικό λύκειο στη Θεσσαλονίκη. Τι σημαίνει και τι σήμαινε, όμως, για τους Θεσσαλονικείς της εποχής, το όνομα Mission Laïque; Ο όρος «mission», συναντάται στην ευρωπαϊκή κουλτούρα του 17ου αιώνα και σήμαινε αρχικά ιεραποστολή. Μισιονάριος ήταν ο ιεραπόστολος, καθολικός ή προτεστάντης, γνωστή φιγούρα στο τοπίο της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποστολή του φυσικά είναι ο προσηλυτισμός των «αλλοδόξων» στο δόγμα του, και αλλόδοξοι φυσικά θεωρούνται όλο,ι χριστιανοί ορθόδοξοι, εβραίοι, μουσουλμάνοι. Η λέξη «laïc» προέρχεται από την ελληνική λέξη «λαϊκός», και εδώ δηλώνει τον «μη θρησκευτικό», τον «κοσμικό». Με δυο έννοιες αντιφατικές σε ένα όνομα, λοιπόν, η Γαλλική Λαϊκή Αποστολή συνιστά μια ιεραποστολή «λαϊκή», «κοσμική», «μη θρησκευτική».
Η γαλλική Mission Laϊque γεννήθηκε στις 8 Ιουνίου του 1902 με πρωτοβουλία του Pierre Deschamps, ως μη κερδοσκοπικό σωματείο δημοσίας ωφελείας με σκοπό «τη διάδοση της γαλλικής γλώσσας στις αποικίες και στο εξωτερικό». Στο καταστατικό της διευκρινίζεται ρητά ότι στα σχολικά ιδρύματα που θα ιδρύσει ή θα αναλάβει την ευθύνη τους «απαγορεύεται κάθε είδους θρησκευτικός προσηλυτισμός».
Aπό το 1906 η Μisssion Laϊque στρέφει την προσοχή της στην Oθωμανική Aυτοκρατορία. Eκεί έχει ήδη ως δυνητικούς ανταγωνιστές τα γαλλικά σχολεία των καθολικών ιεραποστολών (Λαζαριστές, Φρέρηδες, Ιησουΐτες) τα οποία εξαιρέθηκαν από τον νόμο περί χωρισμού εκκλησίας και κράτους του 1905.
Τον Απρίλιο του 1906 η Μission, μετά από πρόσκληση του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών, στέλνει τον Γενικό της Γραμματέα Maurice Kuhn να διερευνήσει τις πιθανότητες αναδιοργάνωσης της εκπαίδευσης στα μη θρησκευτικά γαλλικά σχολεία της Θεσσαλονίκης. Στη δύση του 19ου αιώνα περίπου 40 εφημερίδες και περιοδικά της Θεσσαλονίκης εκδίδονται στα γαλλικά, γλώσσα της καλλιεργημένης ελίτ, της διπλωματίας, του εμπορίου, της γαστρονομίας και της μόδας, τα γαλλικά διδάσκονται στα περισσότερα από τα 100 (εβραϊκά, ελληνικά, τουρκικά, βουλγαρικά, αρμενικά) σχολεία της πόλης. Στα καθολικά γαλλικά σχολεία των Φρέρηδων (Αδελφών), των Aδελφών του Eλέους (γνωστό και ως Καλαμαρί), στην Eνοριακή Σχολή και στο σχολείο των Λαζαριστών στο Ζεϊτινλίκ φοιτούν συνολικά περισσότεροι από 400 μαθητές.
Στα 1906, η κατάσταση στα τρία υφιστάμενα μη θρησκευτικά γαλλικά σχολεία, είναι απογοητευτική. Μια εμπορική σχολή, ένα λύκειο αρρένων και ένα δευτεροβάθμιο σχολείο θηλέων φυτοζωούν, ελλείψει πόρων και στήριξης. Mε τη βοήθεια του προξένου και προσωπικοτήτων της πόλης που συγκροτούν τοπική επιτροπή της Aποστολής, τα τρία αυτά σχολεία εκχωρούνται από τους ιδιοκτήτες τους και περιέρχονται στη Mission laïque. Στη συνέχεια θα συνενωθούν υπό την επωνυμία Lycée Français.
Αποφασίζεται η αγορά οικοπέδου στη συνοικία Χαμηδιέ επί της Λεωφόρου Αυτοκρατορικού Στρατού (στη συμβολή της Λεωφόρου Στρατού και τη οδού Ευζώνων) και ζητείται άδεια για την ανέγερση του κτιρίου που θα τα συστεγάσει. To 1907 δίνεται η αυτοκρατορική άδεια (φιρμάνι) και αρχίζουν οι εργασίες κατασκευής. Ήδη στο πρώτο έτος λειτουργίας του, το “Λυσέ”, που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβρη του 1908, αριθμεί συνολικά 400 περίπου μαθητές και μαθήτριες. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Γαλλικής Λαϊκής Αποστολής ριζώνουν στην πόλη και η επιτυχία του εγχειρήματος είναι η αρχή για τη δημιουργία ενός δικτύου σχολείων που θα επεκταθεί στη συνέχεια στην Αίγυπτο και την Εγγύς Ανατολή και αργότερα σε όλο τον κόσμο.
Μετά την οριακή χρονολογία 1912, τα σχολεία αυτά συνέχισαν να απολαμβάνουν πλήρη ελευθερία σύμφωνα με το σύνταγμα της Ελλάδας. Η αποβίβαση του εκστρατευτικού σώματος της Στρατιάς της Ανατολής τον Οκτώβριο του 1915, με την ανοχή του Βενιζέλου, υπό τη γενική διοίκηση του γάλλου στρατηγού Sarrail, είναι καταλυτική για τη Θεσσαλονίκη, που βλέπει τον πληθυσμό της να διπλασιάζεται ενώ ο Sarrail έχει εγκαταστήσει το γενικό του επιτελείο στο «Λυσέ» της Λεωφόρου Στρατού, τα εργαστήριά του οποίου μετατρέπονται σε μικροβιολογικά εργαστήρια της Στρατιάς. Ωστόσο οι σχολικές δραστηριότητες στο κτίριο της Λεωφόρου Στρατού συνεχίζονται.
Λίγο αργότερα η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 καταστρέφει το κέντρο της πόλης. Στην πυρίκαυστη ζώνη βρίσκεται και το δημοτικό σχολείο της Λαϊκής Αποστολής το οποίο θα φιλοξενηθεί σε στρατιωτικά παραπήγματα, στους κήπους απέναντι από το κτίριο του «Λυσέ» της Λεωφόρου Στρατού. Το Λύκειο γίνεται τότε άσυλο για τις οικογένειες των πυροπαθών καθηγητών και μαθητών, νέων και παλαιών.
Πολύ αργότερα με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς, το 1941, το κτίριο της Λεωφόρου Στρατού επιτάσσεται και μετατρέπεται σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Η εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπέργκεν Μπέλσεν σημαδεύει τραυματικά και την ιστορία του «Λυσέ», καθώς πολλοί από τους μαθητές του είναι Εβραίοι. Με την αποχώρηση των Γερμανών και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης τo 1944, το κτίριο της Λεωφόρου Στρατού βρίσκεται εν μέρει κατεστραμμένο. Χάρη σε μια έκτακτη επιχορήγηση του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών το «Λυσέ» επανακατασκευάζεται και το 1946 θα λειτουργήσει ξανά, ως Μορφωτικό Ινστιτούτο, στο πρότυπο του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας. Το νεώτερο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης τελεί πλέον υπό την διπλή αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών της Γαλλίας και της Mission Laïque.
Μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1967, για την οποία λίγες πληροφορίες έχουμε, κατασκευάζεται το νέο, μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής κτίριο του Ινστιτούτου, σε σχέδια του Δημοσθένη Μολφέση, το οποίο εγκαινιάζεται το 1971.
Από ότι φαίνεται όμως οι περιπέτειες του Ινστιτούτου δεν τελειώνουν εκεί. Σήμερα 27 Ιουνίου 2016 στις 4:30 τα ξημερώματα άγνωστοι με κουκούλες στο πρόσωπο εισέβαλαν στο κτίριο κρατώντας ρόπαλα στα χέρια και προκάλεσαν υλικές ζημιές στη γυάλινη είσοδο του και σε μερικά γραφεία του κτιρίου αφού έσπασαν την πόρτα με πέτρες και βαριά αντικείμενα. Φεύγοντας άδειασαν και έναν πυροσβεστήρα. Το μένος για ένα ίδρυμα που προσφέρει πάνω από έναν αιώνα στη πόλη ανεξήγητο.
Το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση:
“Εκφράζουμε την οργή και τον αποτροπιασμό μας για το σημερινό περιστατικό βανδαλισμού στο κτήριο του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μια ενέργεια ανεύθυνη και ακατανόητη, η οποία σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να πλήξει τη βαθιά ριζωμένη φιλία της Ελλάδας και της Γαλλίας και τη μακρά παράδοση συνεργασίας των δύο χωρών στους τομείς των γραμμάτων και του πολιτισμού.
Οι αρμόδιες ελληνικές Αρχές δεν πρόκειται να ανεχθούν τα ιδρύματα φιλίας και πολιτισμού να γίνουν θύματα βαρβαρότητας και προβαίνουν ήδη σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για τον εντοπισμό των δραστών και την πλήρη διαλεύκανση της υπόθεσης”.
*Βασική πηγή για την ιστορία της Mission laϊque είναι το βιβλίο του André Thévenin, Histoire de la Mission laϊque française 1902-2002, Mission Laϊque Française, Παρίσι 2002.
*Δημήτρης Κοσμίδης, ¨H Γαλλική Λαϊκή Aποστολή στη Θεσσαλονίκη”, στο Salonique! Ca va? Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης: Ένας αιώνας, ένα σχολείο, μια αποστολή: Φωτογραφικές διαδρομές 1906-2006, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2006.
