Η πολύπαθη Εγνατία

Εικόνες: Μηνάς Τσιτσής

Η Εγνατία είναι ένας δρόμος που κουβαλά ιστορία αιώνων. Η είσοδος της πόλης από ανατολικά και δυτικά. Η ρωμαϊκή Decumanus Maximus, η μετέπειτα Μέση οδός. Ο πιο ένδοξος δρόμος της πόλης.

Μία οδός από την οποία σήμερα περνάνε οι περισσότερες συγκοινωνίες της πόλης και η βουή είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της.

Το σταυροδρόμι από το οποίο πολλοί από εμάς περνάμε καθημερινά για να φτάσουμε στις εργασίες μας.

Το σήμα κατατεθέν όλων των διαδηλώσεων της πόλης.

Η Εγνατία με το Άγαλμα του Βενιζέλου αποτελούν το σημείο συνάντησης για τις συγκεντρώσεις στην πόλη, από όπου ξεκινούν οι περισσότερες πορείες. 

Στην συμβολή των οδών Εγνατίας με Βενιζέλου θα συναντήσεις και λαμαρίνες για τις εργασίες κατασκευής του πολύπαθου μετρό Θεσσαλονίκης. Ένας τεράστιος δρόμος στον οποίο μπορείς να βρεις καφέ, φαγητό, ρούχα, παπούτσια και κάθε τι που μπορείς να σκεφτείς. Καταστήματα συνήθως για μέσα και κατώτερα οικονομικά βαλάντια καθώς απουσιάζουν εντελώς τα καταστήματα με είδη πολυτελείας.

Στην Εγνατία θα βρεις ακόμα και σήμερα παλιά λαϊκά ξενοδοχεία όπου έμεναν επισκέπτες της πόλης από την επαρχία αλλά και ανακαινισμένα καθώς και αρκετά νέα.

Η πλατεία Βαρδαρίου (πλατεία Δημοκρατίας σήμερα) είναι η αρχή μέτρησης των χιλιομετρικών αποστάσεων με το 0 να δεσπόζει σε μια μαρμάρινη επιγραφή κάτω από το άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου του πρώτου. Εκεί βρίσκεται και η αρχή της Εγνατία οδού. Η πιο δημοφιλής λεωφόρος της πόλης.

Πολλοί νομίζουν πως εκεί ήταν η αρχική θέση του αγάλματος, όμως στην πραγματικότητα έχει μετακινηθεί συνολικά 3 φορές.

Αρχικά είχε τοποθετηθεί τη δεκαετία ’30 στο πάρκο της ΧΑΝΘ και συγκεκριμένα στο διάδρομο που παλαιότερα ήταν τα αναψυκτήρια πίσω από το Θέατρο Κήπου, και σχεδόν δίπλα στο σημερινό σιντριβάνι.

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 ο Δήμος Θεσσαλονίκης αποφασίζει τη μετακίνηση του αγάλματος, και τη μετεγκατάσταση του για δεύτερη φορά στην τότε πλατεία Βαρδαρίου (σήμερα Δημοκρατίας).

Το άγαλμα για τρίτη και τελευταία φορά θα μετακινηθεί στα τέλη της δεκαετίας του 60 από το μέσον της πρώην μεγάλης πλατείας, στη νησίδα που βρίσκεται η σημερινή του θέση.

Πρόκειται για έναν δρόμο με καταστήματα κάθε είδους, που στην διαδρομή του μπορεί κάποιος να θαυμάσει την πλατεία Αριστοτέλους, την πλατεία Αγίας Σοφίας, την Καμάρα, τα ανάκτορα του Γαλέριου και την Ροτόντα, μικρές και μεγάλες εκκλησίες, παλιές και καινούργιες, να φτάσει μπροστά από την Δ.Ε.Θ. και την πανεπιστημιούπολη.

Στο παλιό Στρατιωτικό Νοσοκομείο 424 στην 3η Σεπτεμβρίου, η οδός Εγνατία συνεχίζει με την ονομασία Κωνσταντίνου Καραμανλή (πρώην Νέα Εγνατία).

Από τα πιο ενδιαφέροντα αξιοθεάτα της είναι το περίφημο γοβάκι του Καρύδα που υπάρχει ακόμα αν και όχι φωτισμένο με ένα παρόμοιο του να βρίσκεται στο Λας Βέγκας.

Σήμερα θα κάνουμε μία αναδρομή στο παρελθόν και μία εξερεύνηση στο σήμερα στην Εγνατία, από τον Βαρδάρη μέχρι την Πλ. Αριστοτέλους.

Στοά Κολόμβου

Επί της Εγνατίας υπάρχει μία από τις κεντρικότερες στοές της πόλης, που κάποτε έσφυζε από ζωή όμως σήμερα έχει αλλάξει πρόσωπο. Η Στοά Κολόμβου κάποτε ήταν γεμάτη από καταστήματα, γνωστά στέκια και κόσμο. Αποτέλεσε σημείο αναφοράς της Θεσσαλονίκης. Όμως σήμερα η άλλοτε θορυβώδης από τον κόσμο και την κίνηση, αγορά Κολόμβου, θυμίζει ερημωμένο τοπίο. Τα καταστήματα που υπάρχουν εντός της είναι πραγματικά ελάχιστα, καθώς μόλις δύο επιχειρήσεις έχουν καταφέρει να επιβιώσουν τα τελευταία χρόνια.

Η Στοά Κολόμβου έχει είσοδο και έξοδο από την Εγνατία και τη Βαλαωρίτου. Το όνομα «Κολόμβος» δεν παραπέμπει στον γνωστό Χριστόφορο Κολόμβο, όπως νομίζουν αρκετοί Θεσσαλονικείς, αλλά στον Ιταλό μάγειρα της σιδηροδρομικής εταιρίας, Αντζιολίνο Κολόμπο, που στις αρχές του περασμένου αιώνα άνοιξε στη Θεσσαλονίκη το πολυτελές Ξενοδοχείο Κολόμπο στη διασταύρωση των οδών Λέοντος Σοφού και Βαλαωρίτου, αρχές της δεκαετίας του 1870. Στην πυρκαγιά του 1890 το ξενοδοχείο έπαθε ζημιές αλλά επαναλειτούργησε, αλλά το 1897, ο κύριος Κολόμπο αποφάσισε να αποσυρθεί στην πατρίδα του, το Κόμο. Με την ανατίναξη της Οθωμανικής τράπεζας (στη θέση της ανεγέρθηκε το κτίριο του σημερινού Κρατικού Ωδείου) το 1903, το ξενοδοχείο καταστράφηκε και κατεδαφίστηκε. Στη θέση του ανεγέρθηκε υπερπολυτελές τετραώροφο ξενοδοχείο, το οποίο καταστρέφεται ολοσχερώς στην πυρκαγιά του 1917. Η περιοχή όμως, η αγορά, η στάση και η στοά εξακολουθούν να έχουν το όνομά του.

Από τις τέσσερις εισόδους που υπήρχαν, πλέον βρίσκεται σε λειτουργία μόνο η μία. Πρόκειται για μία αφορά που λειτουργούσε με την σημερινή έννοια του mall. Υπήρχε εντός της φούρνος, μανάβικο, κρεοπωλείο, κουρείο. Υπήρχε μαγαζί που έφτιαχνε κορνίζες. Την χρυσή εποχή του 70′ και 80′ υπήρχαν 12 κοσμηματοπωλεία. Από το 1994 μέχρι το 2004 τα χρυσοχοεία μετατράπηκαν σε μαγαζιά πώλησης γούνας. Στα χρόνια που ακολούθησαν η στοά Κολόμβου πέρασε στην εποχή της κρίσης.

Το 2010-2011 άνοιξαν δύο νυχτερινά μαγαζιά. Ανάμεσα τους και το bar του Ιεροκλή Μιχαηλίδη. Όμως, τα καταστήματα άρχισαν σιγά-σιγά να κλείνουν και σήμερα η παλιά ένδοξη στοά που έδωσε το όνομα της στη στάση και σε όλη την περιοχή μοιάζει μια στοά-φάντασμα.

Αλκαζάρ (Χαμζά Μπέη Τζαμί)

Το πραγματικό όνομα του μνημείου λίγοι το χρησιμοποιούν στην Θεσσαλονίκη. Το Χαμζά Μπέη Τζαμί, που βρίσκεται μπροστά από το Παλιό Δημαρχείο, γωνία Βενιζέλου με Εγνατία και απέναντι από το έτερον ισλαμικό μνημείο, το Μπεζεστένι, είναι ευρύτερα γνωστό στους Θεσσαλονικείς ως Αλκαζάρ. Χτίστηκε στα 1467 (επί του σουλτάνου Μουράτ Β’) από την κόρη του στρατιωτικού διοικητή Χαμζά Μπέη, Χαφσά Χατούν, με σκοπό την χρήση του ως Μετζίτ, δηλαδή μικρό συνοικιακό τέμενος χωρίς μιναρέ (στο οποίο τότε δεν τελούταν η επίσημη μεσημβρινή προσευχή της Παρασκευής). Εικάζεται ότι στη θέση του προϋπήρχε γυναικείο μοναστήρι, παράδοση την οποία σεβάστηκαν οι Οθωμανοί μετά την άλωση της Πόλης χτίζοντας ένα τέμενος με ιδρυτή γυναίκα. Δεν αποκλείεται μάλιστα το αρχικό μικρό τέμενος να κτίσθηκε με οικοδομικά υλικά από το μοναστήρι.

Το Χαμζά Μπέη τζαμί αποτελεί τον παλαιότερο σωζόμενο ισλαμικό χώρο λατρείας που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη. Επίσης θεωρείται το μεγαλύτερο σωζόμενο τζαμί που βρίσκεται σε ελληνικό έδαφος και εκτείνεται σε συνολική έκταση 1150 τ.μ. Το Χαμζά Μπέη Τζαμί είναι γνωστό στους περισσότερους Θεσσαλονικείς ως “Αλκαζάρ”, από τον ομώνυμο λαϊκό κινηματογράφο που στεγάστηκε για χρόνια στην περίστυλη αυλή του τεμένους.

Παναγία των Χαλκέων

Ακριβώς δίπλα από το Άγαλμα του Βενιζέλου, βρίσκεται ο Βυζαντινός Ναός Παναγίας των Χαλκέων. Μία βυζαντινή εκκλησία, χτισμένη τον 11ο αιώνα. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή του ιδρυτή που βρίσκεται στο ανώφλι της δυτικής εισόδου, η εκκλησία χτίστηκε το 1028 από τον πρωτοσπαθάριο Χριστόφορο, κατεπάνω της Λομβαρδίας, και τη σύζυγο του Μαρία, τον γιο του Νικηφόρο και τις δυο του κόρες, την Άννα και την Κατάκαλη. Ο τάφος του Χριστόφορου πιθανότατα βρισκόταν σε ένα αρκοσόλιο στο βόρειο τείχος της εκκλησίας.

Η κάτοψη της είναι αυτή του κλασικού εγγεγραμμένου σταυροειδούς τρουλαίου ναού, που κυριάρχησε στην αρχιτεκτονική την εποχή της Μακεδονικής δυναστείας. Με τέσσερις κίονες να στηρίζουν τον κεντρικό τρούλο και χωριστό τριμερή χώρο με δύο πεσσούς για το ιερό, ο ναός εντάσσεται ειδικότερα στη σύνθετη παραλλαγή του παραπάνω τύπου, που ήταν διαδεδομένη στην Κωνσταντινούπολη. Άλλοι δύο τρούλοι υπάρχουν στον νάρθηκα. Ολόκληρο το οικοδόμημα είναι χτισμένο από πλίνθους, λόγω των οποίων ονομάστηκε «Κόκκινη Εκκλησία». Η εξωτερική όψη είναι διακοσμημένη με πλήθος καμαρών και παραστάδα, στοιχεία κωνσταντινοπολίτικης επιρροής. Εσωτερικά, μεγάλο μέρος της διακόσμησης με σκαλιστά μάρμαρα και νωπογραφίες έχει διατηρηθεί. Με την άλωση της πόλης το 1430 από τους Οθωμανούς Τούρκους, η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί που ονομαζόταν Καζαντζηλάρ Τζαμί («Τζαμί των Καζαντζήδων=χαλκέων/χαλκωματάδων»).

Πορείες και διαδηλώσεις

Πολλές συγκεντρώσεις έχουν πραγματοποιηθεί στο Άγαλμα του Βενιζέλου. Μια από τις ιστορικότερες και πιο αιματοβαμμένες ήταν αυτή στις 9 Μαΐου 1936. 12.000 καπνεργάτες ξεκινούν μια μεγάλη απεργία που εξαπλώνεται και σε άλλους κλάδους εργατών. Η αστυνομία προσπαθεί να εμποδίσει την απεργία. Ο επικεφαλής των αστυνομικών, διοικητής της χωροφυλακής Ντάκος, δίνει εντολή να ανοίξουν πυρ οι αστυνομικοί. Ο απολογισμός της ημέρας 12 νεκροί και 300 τραυματίες.

 Ο πρώτος νεκρός της ημέρας ο Τάσος Τούσης, πέφτει στην διασταύρωση των οδών Εγνατία και Βενιζέλου, έξω από το Αλκαζάρ. Ήταν μόλις 25 ετών, αυτοκινητιστής, με καταγωγή από το Ασβεστοχώρι.

Οι απεργοί, με το που αντιλαμβάνονται τον θάνατό του, ξεσηκώνονται. Ξηλώνουν μια πόρτα, πάνω στην οποία περιφέρουν το σώμα του κατά μήκος του δρόμου. Ο Ριζοσπάστης την επομένη δημοσιεύει την ιστορική πλέον φωτογραφία της μάνας του Τάσου Τούση να θρηνεί επάνω από το σώμα του στην μέση της οδού Εγνατία. Η φωτογραφία συγκλόνισε τόσο πολύ τον Γιάννη Ρίτσο, που τον ενέπνευσε να γράψει τον «Επιτάφιο».

Στο σημείο εκείνο υπήρχε το μνημείο των καπνεργατών, το οποίο έχει μετακινηθεί λόγω των έργων του μετρό, με την ελπίδα να επανατοποθετηθεί μετά το πέρας των εργασιών.

Μετρό

Λαμαρίνες έκλεισαν μεγάλα κομμάτια του δρόμου από το Βαρδάρη μέχρι τα Πανεπιστήμια για περισσότερο από μια δεκαπεντατετία ενώ είχε προηγηθεί και η περίφημη τρύπα Κούβελα κλείνοντας το τμήμα πάνω από τη ΔΕΘ για αρκετό διάστημα. 

Μία ιστορία πολύχρονη και πονεμένη για πολλούς κατοίκους της πόλης. Ειδικά μιλώντας για τον σταθμό Βενιζέλου. Ένα σημείο που έχει απασχολήσει έντονα και έχει συζητηθεί όσο κανένα άλλο. Από το μακρινό 2005 μέχρι και σήμερα, η εικόνα του σημείου παραμένει σχεδόν ίδια. Λαμαρίνες πότε δεξιά και πότε αριστερά, ανάλογα το σημείο που γίνονταν οι εργασίες, ταλαιπωρώντας τους επιχειρηματίες στα συγκεκριμένα σημεία.

Η κατασκευή του σταθμού καθυστέρησε σε μεγάλο βαθμό από αρχαιολογικά ευρήματα ενώ η εταιρία που επιβλέπει το έργο (Αττικό Μετρό), χαρακτήρισε τον αρχαιολογικό χώρο υψηλής σημαντικότητας. Στο εργοτάξιο του σταθμού βρέθηκαν σε βάθος 5,4 μέτρων, η ρωμαϊκή λεωφόρος Decumanus Maximus, μαζί με καταστήματα και σπίτια τα οποία βρίσκονταν κατά μήκος της αρχαίας Εγνατίας οδού.

Μετά την εύρεση αρχαιοτήτων κατά τις ανασκαφές στο χώρο όπου θα έχει σχεδιαστεί η κατασκευή του σταθμού “Βενιζέλου”, ο τότε Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας εξέδωσε υπουργική απόφαση για την απόσπαση των αρχαιοτήτων για τη συνέχιση των εργασιών κατασκευής του Μετρό.

Η εφαρμογή της, ωστόσο, αποτράπηκε από την αντίδραση αρχαιολόγων και κατοίκων, ενώ ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας ζητώντας την αναστολή και, ακολούθως, την ακύρωση της απόφασης.

Το ΣτΕ με την 528/2013 απόφασή του έκανε δεκτή την προσφυγή και επέβαλε την παύση των εργασιών απομάκρυνσης. Η κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου 2017 και όπως λέγεται αναμένεται να παραδοθεί στα τέλη του 2023 μαζί με το σύνολο της βασικής γραμμής μετά και την νεότερη απόφαση του ΣτΕ για απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαίων της Βενιζέλου που έγινε γνωστή στις 29 Απριλίου 2021. Η απόφαση του ΣτΕ έρχεται σε αντίθεση με την επιθυμία πολλών κατοίκων της Θεσσαλονίκης. 

Γι’ αυτό άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν γίνει συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, σε μία προσπάθεια να ανατραπεί η απόφαση. Δεκάδες φορές στο παρελθόν μέλη της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχουν βγει στους δρόμους προκειμένου να διατηρηθούν τα αρχαία στο σταθμό Βενιζέλου και να μην προχωρήσει προχωρήσει η επιλογή του τεμαχισμού, της απόσπασης και επανατοποθέτησης.

Προβλήματα

Είναι γεγονός πως τα καταστήματα που υπάρχουν επί της Εγνατίας κλείνουν από μέρα σε μέρα. Στις 30 Μαρτίου 2022 -σύμφωνα με μέτρηση της Parallaxi υπήρχαν 37 κλειστά μαγαζιά, 20 ανοιχτά cafe/take away. 

Το δυσάρεστο γεγονός είναι ότι τα καταστήματα, στα οποία μπαίνει λουκέτο ολοένα και αυξάνονται ή μεταφέρονται σε άλλες περιοχές ή σε άλλους δρόμους, με τους επιχειρηματίες να αναζητούν ένα διέξοδο και ενδεχομένως πιο φθηνά ενοίκια για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό; Πολλοί και διάφοροι. Σίγουρα η πανδημία και ό,τι αυτή έχει φέρει στις ζωές μας είναι ένα μεγάλο πλήγμα για τα καταστήματα. Όπως μας περιγράφουν καταστηματάρχες υπάρχει ένα μεγάλο αλαλούμ για το τι ισχύει και τι όχι με τα πιστοποιητικά.

Πολλοί ακούγοντας τα σενάρια περί κατάργησης τους επισκέπτονται χωρίς κάποιο πιστοποιητικό τα καταστήματα και εκεί ενημερώνονται πως δεν μπορούν να κάνουν τις αγορές τους, με τους ιδιοκτήτες να έρχονται στη δύσκολη θέση να μην μπορούν να πωλήσουν το εμπόρευμα τους και επομένως να μην έχουν τα έσοδα που επιθυμούν. 

Ακόμα η ενεργειακή κρίση με τις διαρκείς αυξήσεις στους λογαριασμούς έχει φέρει όλες τις επιχειρήσεις σε μία πολύ δύσκολη κατάσταση. Είναι λογικό πως ο κόσμος θα καλύψει πρώτα τις βασικές ανάγκες του και σε δεύτερη μοίρα θα ξοδέψει χρήματα για διασκέδαση, ένδυση, υπόδηση κλπ. Ένας ισχυρός παράγοντας είναι και τα υψηλά ενοίκια που υπάρχουν στο συγκεκριμένο δρόμο, αλλά και γενικά στο κέντρο της πόλης, τα οποία δεν έχουν μειωθεί καθόλου παρά τις αυξήσεις, γεγονός που δημιουργεί πραγματικά δύσκολες συνθήκες.

Οι μικροπαραβατικές συμπεριφορές και η διακίνηση λαθραίων τσιγάρων σε κεντρικά σημεία όπως η Πλ. Αριστοτέλους ή στην πλατεία Αρχαίας Αγοράς υποβαθμίζουν την περιοχή και δημιουργούν πρόβλημα σε αρκετά καταστήματα, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν να πάνε μία στάση μετά ή πριν και όχι να σταθούν σε μία από τις κεντρικότερες στάσεις (την στάση Πλ. Αριστοτέλους), διότι φοβούνται με αποτέλεσμα να αδειάζει η γειτονιά.