Η Θεσσαλονίκη και οι αρχιτεκτονικές της προτεραιότητες

Λέξεις: Δημήτρης Κονταξάκης / Εικόνα: Ευτύχης Βλάχος

Οι σκέψεις που διατυπώνονται στη συνέχεια καταγράφουν τους προβληματισμούς για το παρόν και το μέλλον της πόλης που απασχολούν το μεγαλύτερο ποσοστό των αρχιτεκτόνων της Θεσσαλονίκης και αποτελούν κύρια θέματα συζήτησης στις συνεδριάσεις του ΔΣ του ΣΑΘ.

Η Θεσσαλονίκη, όπως κάθε πόλη, για να αναπτυχθεί οφείλει να ενισχύσει και να αναδείξει τα πλεονεκτήματα της και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις αδυναμίες της.

Στα πρώτα συγκαταλέγονται το φυσικό της περιβάλλον, η ιστορία της και ο πολιτισμός της, ενώ στις δεύτερες η υστέρηση σε συνολικό κεντρικό στρατηγικό προγραμματισμό και σχεδιασμό, σε πράσινο, σε δημόσιους χώρους, σε απαραίτητες υποδομές, σε συγκοινωνία και σε καθαριότητα.

Μία, πιθανά επικρατέστερη, ιεράρχηση των προτεραιοτήτων από την οπτική των αρχιτεκτόνων θα αποσκοπούσε στην προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του φυσικού και κτισμένου περιβάλλοντος και θα πρότεινε την ακόλουθη κατάταξη των σημαντικότερων αναγκών:

Πρώτη στη σειρά έρχεται η ανάγκη για την εξυγίανση και την προστασία των δύο κύριων ζωογόνων φυσικών πόρων που περιβάλλουν την πόλη, της θάλασσας και του περιαστικού δάσους, με σκοπό την ανάπτυξη μίας βιώσιμης στρατηγικής για την ενδυνάμωση των σχέσεων της πόλης με αυτούς. Θα χρειαστεί προσεκτικός προγραμματισμός για τη δημιουργία δικτύων των κατάλληλων υποδομών καθώς και ειδικά επιλεγμένων και μελετημένων επεμβάσεων, εγκαταστάσεων και δράσεων και φυσικά την καλλιέργεια κουλτούρας που θα επιτρέψει και θα ενθαρρύνει τις επιθυμητές σχέσεις.

Δεύτερη ακολουθεί η ανάγκη για την περαιτέρω ανάδειξη της ιστορίας της πόλης και του Πολιτισμού της, σημαντικότατο τμήμα των οποίων αποτελεί το κτισμένο περιβάλλον της. Και αυτή καθίσταται ολοένα και περισσότερο επιτακτική τόσο για τους δημόσιους χώρους και την πληθώρα των παλαιότερων και των νεότερων Μνημείων της που χρήζουν ιδιαίτερης φροντίδας όσο και για το μεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου του κτισμένου περιβάλλοντος που έχει ανάγκη από επεμβάσεις συντηρήσεων, αποκαταστάσεων, ενεργειακής αναβάθμισης και αισθητικής επικαιροποίησης.

Όσον αφορά την μέριμνα για την φροντίδα των δημόσιων αστικών χώρων προέχει η εφαρμογή των κανονισμών για τον σχεδιασμό και την παραγωγή τους με τις προβλεπόμενες διαδικασίες των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Απαραίτητη κρίνεται η εντατική ενίσχυση του αστικού πράσινου για την σημαντική αύξηση της αναλογίας του στον αστικό ιστό με σκοπό την βελτίωση του αέρα, του κλίματος αλλά και της βιωματικής εμπειρίας της πόλης. Θα χρειαστούν μέτρα για την αύξηση του αριθμού των δέντρων, των πάρκων γειτονιάς, «τσέπης», των φυτεμένων δωμάτων, των «κατακόρυφων κήπων» και γενικά της ενίσχυσης του βιοφιλικού σχεδιασμού τόσο των δημόσιων χώρων όσο και των όψεων των κτιρίων της πόλης.

Εξίσου απαραίτητη κρίνεται και η αύξηση και επέκταση των δικτύων των πεζοδρομήσεων και η σταδιακή μετάβαση στην κατά το μέγιστο δυνατό πεζοδρόμηση του ιστορικού κέντρου στα πρότυπα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών πόλεων με σκοπό την ανάκτηση του δημόσιου χώρου και την απελευθέρωση τους από τα οχήματα, τον στοχευμένο ανασχεδιασμό αυτού και του εξοπλισμού του και την απόδοση του στους πεζούς. Προφανώς θα χρειαστεί και εφαρμογή μέτρων ελέγχων και φύλαξης αυτών κατά των φαινομένων των επιχειρηματικών καταπατήσεων και άλλων βανδαλισμών.

Κατά συνέπεια, στο στάδιο του προγραμματισμού και πριν από τον σχεδιασμό και την κατασκευή των πεζοδρομήσεων απαιτούνται σοβαρές κυκλοφοριακές και συγκοινωνιακές μελέτες, αναβάθμιση των υφιστάμενων και ανάπτυξη νέων δικτύων ΜΜΜ, δημιουργία ικανού δικτύου ποδηλατοδρόμων και εναλλακτικών μορφών μετακινήσεων, κατασκευή ικανού αριθμού και χωρητικότητας χώρων στάθμευσης οχημάτων περιμετρικά του κέντρου κλπ, και φυσικά, το βασικότερο, αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών για τις μετακινήσεις τους και τον ανεφοδιασμό στο κέντρο. Αντίστοιχα μέτρα χρειάζεται να προβλεφθούν κατά αναλογία και για τα κέντρα των άλλων Δήμων του Πολεοδομικού

Συγκροτήματος καθώς και την επαρκή συγκοινωνιακή σύνδεση μεταξύ τους και με τον μητροπολιτικό Δήμο. Ιδιαίτερη σημασία χρειάζεται να δοθεί, φυσικά, και στην χάραξη νέας στρατηγικής για τις επεκτάσεις και τον εμπλουτισμό των δικτύων των Αρχαιολογικών Χώρων με την ένταξη παλαιότερων και νέων ανασκαφών και τον επανακαθορισμό του ρόλου τους στην καθημερινότητα της πόλης. Εξάλλου, θα χρειαστούν βελτιώσεις εγκαταστάσεων προσβασιμότητας, σήμανσης, φωτισμού, αλλά και αύξηση ωραρίου επισκεψιμότητας για Αρχαιολογικούς Χώρους, Μνημεία, Μουσεία, Χώρους Πολιτισμού και κατά συνέπεια των αναγκών για προσωπικό συντήρησης, φύλαξης, ξενάγησης κλπ.

Εκτός από τον καθορισμό των παραπάνω γενικότερων κατευθύνσεων εξίσου επιτακτική είναι και η ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης τόσο των χρόνιων προβλημάτων της πόλης όσο και των νεοεμφανιζόμενων που αποτελούν εμπόδια για την ανάπτυξη της.

Κάποια από αυτά είναι τα ακόλουθα:

Η αποπεράτωση και λειτουργία του Μετρό και δρομολόγηση της επέκτασης του ώστε να συνδέσει τους δυτικούς Δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος με το αεροδρόμιο και τον Δήμο Θερμαϊκού.

Η επίλυση του περιφερειακού άξονα της πόλης όχι μόνο ως συστήματος ρύθμισης κίνησης οχημάτων υπό την μορφή τάφρου διαχωρισμού της πόλης από το δάσος, αλλά ως πολυδιάστατου εργαλείου διαχείρισης ροών οχημάτων, ποδηλάτων, εναλλακτικών μέσων μετακίνησης και πεζών και διασύνδεσης πόλης και δάσους.

Οι Αναπλάσεις της πλατείας Ελευθερίας και της Πλατείας Αχειροποιήτου και η Πεζοδρόμηση του υπόλοιπου τμήματος του άξονα της Αγίας Σοφίας σύμφωνα με τις Μελέτες που ανέδειξαν οι σχετικοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί.

Η μετεγκατάσταση της ΔΕΘ και των Στρατοπέδων που βρίσκονται εντός του πολεοδομικού ιστού για την δημιουργία δημόσιων μητροπολιτικών πάρκων υψηλού πρασίνου στους χώρους τους

Η προστασία της ποικιλίας των χρήσεων στο κέντρο της πόλης και ιδιαίτερα της κατοικίας από την επιθετική εξάπλωση των επιχειρήσεων βραχυχρόνιων μισθώσεων, η οποία συνεπικουρούμενη από την παντελή έλλειψη προστασίας των ενοικιαστών και γενικότερα κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής και παροχής οικονομικά προσιτής στέγης, οδηγεί με γρήγορους ρυθμούς την πόλη σε πολλαπλούς αποκλεισμούς με συνέπεια την απώλεια της ταυτότητας της.

Η αποκατάσταση και η επανάχρηση όχι μόνο των διατηρητέων αλλά και των γενικότερα αξιόλογων κτιρίων, που έχουν αφεθεί στην φθορά, όπως το εξαιρετικό κτίριο του τελωνείου – επιβατικού σταθμού στο λιμάνι κα.

Στις πόλεις – πρότυπα της Ευρώπης τα ζηλευτά αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής που προσφέρουν οφείλονται σε ανάλογες προτεραιότητες και διαρκείς προσπάθειες με σταθερότητα και συνέχεια που βασίζονται στην γνώση, την προστασία, εξέλιξη και ενίσχυση της ταυτότητας τους, ξεκάθαρο και συνεκτικό όραμα για το μέλλον τους και συνεπή εφαρμογή καθολικού στρατηγικού σχεδιασμού.

Αν πραγματικά θέλουμε να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής και να αυξήσουμε την ελκυστικότητα και την ανταγωνιστικότητα της πόλης μας, οφείλουμε να θέσουμε κι εμείς αντίστοιχους στόχους και να εργαστούμε με σταθερή κατεύθυνση προς αυτούς. Και στην διατήρηση αυτής της κατεύθυνσης είναι απαραίτητα η αφοσίωση, ο συντονισμός και η συνεργασία όλων των φορέων και πολιτών. Αλλιώς, θα παραμείνουμε θεατές της διαρκούς επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης στην πόλη μας.

*Ο Δημήτρης Κονταξάκης είναι αρχιτέκτονας, καθηγητής στην Αρχιτεκτονική του ΑΠΘ και πρόεδρος του ΣΑΘ.