Η Θεσσαλονίκη που είδε πρώτη τηλεόραση – Η ιστορία του πρώτου ελληνικού τηλεοπτικού σταθμού

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τηλεόρασης που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 του Νοέμβρη, θυμόμαστε την ιστορία του πρώτου τηλεοπτικού σταθμού της χώρας που λειτούργησε στη Θεσσαλονίκη, τις μέρες της ΔΕΘ σε μία ιστορία που δεν γνωρίζουν μέχρι και σήμερα πολλοί.

Στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης η επίσημη αφετηρία τοποθετείται το 1966, όταν ξεκίνησε η πρώτη τακτική εκπομπή του ΕΙΡ. Όμως έξι χρόνια νωρίτερα, ένα τολμηρό πείραμα στη Θεσσαλονίκη είχε ήδη ανοίξει τον δρόμο και μάλιστα υπό χειροκροτήματα.

Ήταν Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 1960, βράδυ εγκαινίων της 25ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, όταν ένας μικρός αλλά εντυπωσιακός τηλεοπτικός σταθμός άναψε για πρώτη φορά το φως του σε ελληνικό έδαφος, μεταδίδοντας εικόνες σε ακτίνα 20-30 χιλιομέτρων γύρω από την πόλη. Ήταν η “Πρώτη Δοκιμή”, όπως έμεινε γνωστή, και έμελλε να γίνει μια από τις πιο φωτεινές στιγμές της νεότερης τεχνολογικής ιστορίας της χώρας.

Το εγχείρημα γεννήθηκε από τη ΔΕΗ, που τότε γιόρταζε τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από την ίδρυσή της. Η έκθεση του 1960 ήταν η ιδανική συγκυρία για να δείξει η Επιχείρηση ότι η Ελλάδα άλλαζε, ότι η ηλεκτροδότηση και η τεχνολογία μπορούσαν πλέον να προσφέρουν κάτι περισσότερο από απλό φως στα σπίτια. Και γι’ αυτό υπήρχε ένας άνθρωπος με διορατικότητα, ο Μάνος Ιατρίδης, τότε προϊστάμενος του Τμήματος Γενικής Διαφώτισης της ΔΕΗ, όπου με σημερινούς όρους θα λέγαμε πως ήταν ο υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων, επικοινωνίας και οραματισμού της εταιρείας.

Η ιδέα που γεννήθηκε σε ένα γραφείο της ΔΕΗ

Μερικούς μήνες πριν από την Έκθεση, ο Ιατρίδης πρότεινε κάτι που έμοιαζε παράτολμο για τα ελληνικά δεδομένα του 1960, κι αυτό ήταν όχι μόνο η δημιουργία ενός μικρού υδροηλεκτρικού σταθμού μέσα στη ΔΕΘ, ως εντυπωσιακής επίδειξης τεχνολογικής δυνατότητας, αλλά και η εγκατάσταση και λειτουργία ενός τηλεοπτικού σταθμού που θα εξέπεμπε για όσο διαρκούσε η Έκθεση. Η τηλεόραση ήταν τότε για την Ελλάδα κάτι μυθικό ακόμα, που ελάχιστοι είχαν δει σε ταξίδια στο εξωτερικό, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων δεν είχε δει ποτέ ούτε συσκευή από κοντά.

Η ηγεσία της ΔΕΗ ενθουσιάστηκε. Η ιδέα εγκρίθηκε και το σχέδιο προχώρησε με ταχύτητα. Η Philips, πρωτοπόρος στον χώρο, προσφέρθηκε να ενισχύσει το εγχείρημα παρέχοντας μέρος του τεχνικού εξοπλισμού δωρεάν. Τεχνικοί της εταιρείας συνεργάστηκαν με ειδικούς της ΔΕΗ και με Έλληνες επιστήμονες των εργαστηρίων Electronica για την εγκατάσταση του πομπού και των μηχανημάτων.

Το στούντιο τηλεόρασης άρχισε να στήνεται μέσα στο περίπτερο της ΔΕΗ στη ΔΕΘ (εκεί που σήμερα είναι το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του MOMus). Ένα αυτοσχέδιο αλλά πλήρως λειτουργικό τηλεοπτικό πλατό, με κάμερες, προβολείς, κονσόλες και μηχανήματα που για τα μάτια των επισκεπτών έμοιαζαν με συσκευές από το μέλλον ήταν έτοιμο να υποδεχτεί πλήθος καλεσμένων αλλά και πλήθος ματιών που από τα σπίτια τους θα έβλεπαν για πρώτη φορά τηλεόραση!

Το πρώτο τηλεοπτικό στούντιο στην Ελλάδα

Το βράδυ των εγκαινίων, στις 3 Σεπτεμβρίου 1960, λίγο μετά τις 19:30, εμφανίστηκε στις οθόνες η φωνή και το πρόσωπο της πρώτης Ελληνίδας εκφωνήτριας όπου ήταν η  Λίτσα Φωκίδου, υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της ΔΕΗ τότε στη Θεσσαλονίκη. Ο λόγος που επιλέχτηκε, όπως έμεινε στην ιστορία, ήταν οι άψογες ικανότητες ομιλίας της και η άνεση μπροστά στην κάμερα, ένα κρίσιμο προσόν σε μια εποχή που κανείς δεν είχε ξανά σταθεί μπροστά σε φακό τηλεόρασης μέχρι τότε!

Το πρόγραμμα μεταδιδόταν καθημερινά από τις 19:30 έως τις 22:00. Η εμβέλεια του πομπού, των 500W video και 250W audio, επέτρεπε στο σήμα να φτάσει μέχρι και 30 χιλιόμετρα πέρα από το κέντρο της Θεσσαλονίκης. Για να μπορούν οι πολίτες να δουν το νέο θαύμα της εποχής, είχαν τοποθετηθεί περίπου 100 τηλεοπτικές συσκευές σε καίρια σημεία, από τον χώρο της ΔΕΘ, μέχρι τους δρόμους της Τσιμισκή και της Εγνατίας, σε καφενεία, σε δημόσια κτίρια και σε πλατείες της Θεσσαλονίκης. Το βράδυ, μπροστά από κάθε συσκευή συγκεντρώνονταν δεκάδες, μερικές φορές και εκατοντάδες θεατές. Παιδιά που είχαν τρυπώσει ανάμεσα στα πόδια των μεγάλων, ηλικιωμένοι που δεν πίστευαν ότι αυτό που έβλεπαν ήταν ζωντανό, γυναίκες που άνοιγαν διάπλατα τα μάτια τους μπροστά στη «μαγική εικόνα» που τα επόμενα χρόνια θα γινόταν η βασική ψυχαγωγία εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ελλάδα.

Ο κόσμος μιλούσε για το φαινόμενο σαν να πρόκειται για θαύμα. Για πολλούς, αυτή ήταν η πρώτη επαφή με κινούμενη εικόνα που δεν προερχόταν από τον κινηματογράφο, αλλά από μια άγνωστη συσκευή, που ήταν σε θέση να δείχνει ζωντανά πρόσωπα που μιλούσαν από λίγα μέτρα μακριά.

Ένα πρόγραμμα που μιμούνταν τα διεθνή τηλεοπτικά πρότυπα

Το πρόγραμμα του σταθμού ήταν εντυπωσιακό για τα δεδομένα της εποχής. Βασισμένο σε διεθνή πρότυπα, περιελάμβανε δελτία επικαιρότητας, ζωντανές συνεντεύξεις, ψυχαγωγικά στοιχεία, μουσικές εμφανίσεις, μικρό τηλεοπτικό παιχνίδι και παρουσίαση προσωπικοτήτων της πολιτικής, της βιομηχανίας και της τέχνης.

Από το στούντιο πέρασαν δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Βασίλης Καζαντζής, ο Άλκης Στέας που παρουσίασε και το πρώτο τηλεπαιχνίδι της ελληνικής τηλεόρασης, το «Τηλεφωνικό Παιχνίδι», ο Γιώργος Οικονομίδης, η Ραλλού Μάνου, η Τασσώ Καββαδία, η Μαίρη Λω και πολλοί άλλοι. Για τους Θεσσαλονικείς, το περίπτερο της ΔΕΗ ήταν πλέον η πιο πολυσύχναστη «σκηνή» της πόλης.

Ακούστε παρακάτω τι λέει ο Άλκης Στέας για εκείνη την πρώτη φορά που βγήκε στην τηλεόραση της ΔΕΘ

Οι διάσημοι που πέρασαν από το πρώτο στούντιο

Οι εμφανίσεις των προσωπικοτήτων εκείνων των εβδομάδων αποκτούν σήμερα σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής επισκέφθηκε το στούντιο, στάθηκε μπροστά στην κάμερα και είπε, με χαμόγελο: «Για να δούμε πώς θα φαίνομαι στην οθόνη». Έμεινε έτσι στην ιστορία το πρώτο ελληνικό «πρωθυπουργικό τηλεοπτικό διάγγελμα».

Από το στούντιο πέρασαν επίσης βουλευτές, ακαδημαϊκοί, βιομήχανοι, σκηνοθέτες, τραγουδοποιοί, επιχειρηματίες και πλήθος καλλιτεχνών. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη έκανε εκεί την πρώτη της τηλεοπτική εμφάνιση, σε μια στιγμή που ελάχιστοι μπορούσαν να υποψιαστούν ότι λίγα χρόνια μετά θα γίνει η απόλυτη τηλεοπτική σταρ των δεκαετιών που θα ακολουθούσαν.

Στο μικρό αυτό στούντιο, που ήταν στημένο μέσα σε έναν εκθεσιακό χώρο, άρχισε να γράφεται μια άτυπη ιστορία: το πέρασμα από τον κόσμο του ραδιοφώνου στον κόσμο της εικόνας.

Η Θεσσαλονίκη που μαζευόταν γύρω από τις συσκευές

Για τρεις εβδομάδες, κάθε βράδυ, η Θεσσαλονίκη άλλαζε όψη. Στη ΔΕΘ, μπροστά από το περίπτερο της ΔΕΗ, σχηματίζονταν ουρές από ανθρώπους που περίμεναν να πλησιάσουν για ένα λεπτό το παράθυρο του στούντιο για να δουν τους παρουσιαστές, το φως, τα μηχανήματα που έμοιαζαν αδιανόητα. Στα σημεία όπου είχαν στηθεί συσκευές τηλεόρασης σχηματίζονταν κύκλοι θεατών που άλλοτε γελούσαν, άλλοτε σχολίαζαν, άλλοτε χειροκροτούσαν.

Η εικόνα μιας ολόκληρης πόλης που στέκεται μπροστά από μικρά τετράγωνα κουτιά με γυάλινη οθόνη και παρακολουθεί τα πρώτα ελληνικά τηλεοπτικά λεπτά έχει μείνει στις μνήμες όσων τα έζησαν. Οι μαρτυρίες των παλιών Θεσσαλονικιών την περιγράφουν ως «το γεγονός της χρονιάς», «το θαύμα της Έκθεσης», «την πιο συναρπαστική πρωτιά της πόλης». Ήταν η εποχή που η Ελλάδα έκανε τα πρώτα δειλά βήματα προς την εποχή της εικόνας και (για να μη ξεχνιομαστε0 τα έκανε στη Θεσσαλονίκη!

Τρεις εβδομάδες που άλλαξαν τη σχέση της Ελλάδας με την τεχνολογία

Ο σταθμός λειτούργησε μέχρι το τέλος της 25ης ΔΕΘ και μετά έκλεισε. Η «Πρώτη Δοκιμή» δεν εξελίχθηκε σε μόνιμο τηλεοπτικό σταθμό και όπως όλα δείχνουν δεν ήταν αυτός ο στόχος της. Ήταν απλά μια επίδειξη δυνατοτήτων, μια προαναγγελία ενός μέλλοντος που πλησίαζε και θα κυριαρχούσε σύντομα. Αυτό όμως που πέτυχε ήταν πολύ μεγαλύτερο από την ίδια την εκπομπή. Γιατί το πείραμα απέδειξε ότι η τηλεόραση ήταν τεχνικά εφικτή στην Ελλάδα πια και κάπως έτσι κινητοποίησε το κράτος να προχωρήσει πιο οργανωμένα στα επόμενα βήματα. Ήταν άλλωστε και μία νέα δυνατότητα που ενέπνευσε δημοσιογράφους και τεχνικούς που έζησαν την εμπειρία και σίγουρα θα την αποζητούσαν ξανά στο μέλλον.

Από την «Πρώτη Δοκιμή» στο ΕΙΡ και στο πέρασμα στη μόνιμη τηλεόραση

Το κράτος χρειάστηκε έξι ακόμα χρόνια για να οργανώσει την επίσημη τηλεοπτική παρουσία του.

Στο μεταξύ, η τεχνολογία εξελίχθηκε, οι ανάγκες της επικοινωνίας στην Ελλάδα άλλαξαν και οι διεθνείς επιρροές έγιναν πιο έντονες. Το 1966 το ΕΙΡ άρχισε τακτικές δοκιμαστικές εκπομπές, θέτοντας τις βάσεις για το σύστημα που θα κυριαρχήσει τις επόμενες δεκαετίες. Άλλες τηλεοπτικές μονάδες ακολούθησαν, ενώ στη Θεσσαλονίκη η μνήμη της «Πρώτης Δοκιμής» παρέμεινε ζωντανή ενώ για πάντα θα παραμείνει η πόλη που είχε δει τηλεόραση πριν από κάθε άλλη γωνιά της χώρας.

Η σπουδαιότητα της Πρώτης Δοκιμής σήμερα

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τηλεόρασης, η ιστορία αυτή αναδεικνύεται ξανά. Η τηλεόραση έχει αλλάξει και από τον ασπρόμαυρο πομπό των 500W περάσαμε στα ψηφιακά stream, στην on demand παρακολούθηση, στην παραγωγή περιεχομένου για πολλαπλές πλατφόρμες. Κι όμως, όλα ξεκίνησαν από εκείνο το μικρό στούντιο στη ΔΕΘ. Από μια ιδέα που γεννήθηκε σε ένα γραφείο της ΔΕΗ και υλοποιήθηκε σε μια Ελλάδα που πάλευε να γίνει σύγχρονη. Ήταν μια τεχνολογική υπέρβαση που ξεπέρασε τις προσδοκίες, μια πρώτη «ματιά στο αύριο» για ένα ολόκληρο έθνος.

Σήμερα, σε μια εποχή όπου η τηλεόραση ανταγωνίζεται με δεκάδες άλλες πλατφόρμες, είναι εύκολο να ξεχάσουμε πόσο επαναστατική ήταν η στιγμή που η κινούμενη εικόνα μπήκε στα ελληνικά σπίτια. Το 1960, στη Θεσσαλονίκη, η τηλεόραση δεν ήταν ακόμα οικιακή υπόθεση αλλά ήταν δημόσιο θέαμα, μια μαζική συγκέντρωση που έφερνε τη νέα εποχή.