Η Θεσσαλονίκη θα υποκλιθεί απόψε σε έναν ζωντανό μύθο

Παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη απονέμεται σήμερα, στον κορυφαίο πιανίστα και μαέστρο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, το ευρωπαϊκό βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ».

Η αιφνίδια επιδείνωση της υγείας του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, που αφορά σε σοβαρή νευρολογική πάθηση, όπως πρόσφατα ανέφερε και ο ίδιος με δημόσια ανακοίνωση, δε θα του επιτρέψει να παραστεί και να παραλάβει το βραβείο αυτοπροσώπως. Στη θέση του, το βραβείο θα παραλάβει ο γιος του Μάικλ Μπάρενμποϊμ, συνεχιστής του οράματος, ο οποίος θα εκφωνήσει και τον λόγο του βραβευθέντος. 

O Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ είναι κάτι παραπάνω από ένας σπουδαίος μουσικός του κόσμου. Είναι επίσης μια από τις εξέχουσες δημόσιες φιγούρες του πλανήτη. 

Καταφέρνει και ενώνει δύο πράγματα μεταξύ τους. Στέκεται στην παράδοση του Arturo Toscanini, του Pablo Casals και του Yehudi Menuhin ως γίγαντας της κλασικής μουσικής που είναι επίσης στοχαστής και ηθικός φάρος. Στη σύγχρονη εποχή, δεν υπάρχει κανείς να συγκριθεί μαζί του.

Ως πιανίστας, συνοδός και μαέστρος, ο Μπάρενμποϊμ μιλούσε πάντα μέσω της μουσικής του.

Ωστόσο, μέσω των διαλέξεων και της συγγραφής του, μέσω της δουλειάς του στη Μέση Ανατολή και μέσω της υπεράσπισης των τεχνών και της δικαιοσύνης, ποτέ δεν φοβήθηκε να πάρει θέση και στη δημόσια σφαίρα.

Διαδραμάτισε πρόσφατα καθοριστικό ρόλο στο να επανέλθουν οι τέχνες στη ζωή μετά την πανδημία.

Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας Norman Lebrecht, είναι ο μόνος εν ζωή κλασικός μουσικός που έχει πρόσβαση σε παγκόσμιους ηγέτες.

Η ανακοίνωσή του πριν από λίγες ημέρες ότι λόγω προβλήματος υγείας θα αναγκαστεί να κάνει ένα βήμα πίσω το επόμενο διάστημα από τις δημόσιες εμφανίσεις, αφήνει ένα τεράστιο κενό, όχι μόνο στον μουσικό κόσμο, καθώς καλλιτέχνες του βεληνεκούς του εμφανίζονται πλέον σπάνια.

Όπως είπε ο Sir Simon Rattle ο Μπάρενμποϊμ είναι η ζωντανή ενσάρκωση των επιτευγμάτων ζωής.

Παίζει πιάνο από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 όταν φορούσε κοντό παντελόνι. Ως ενήλικας, έχει κυρίαρχη παρουσία στην κλασική μουσική κάθε είδους –πλήκτρα, ορχηστρική και όπερα, σύγχρονη αλλά και κλασική– από τη δεκαετία του 1960.

Χρειαζόμαστε τον Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ υγιή, αλλά αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο είναι να ακολουθήσουμε και εμείς το εμπνευσμένο παράδειγμά του, σημειώνει ο The Guardian σε πρόσφατο αφιέρωμα του.

Στιγμές από τη ζωή και την καριέρα ενός μύθου

• Γεννιέται το 1942 στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, από Εβραίους Ρώσους μετανάστες γονείς – καθηγητές πιάνου. Βλέπει σε μικρή ηλικία, μουσικούς – θρύλους της εποχής. Τον Φουρτβένγκλερ, τον βιολιστή Άντολφ Μπους, τον βιρτουόζο πιανίστα Άρθουρ Ρουμπινστάιν. Περίμεναν μερόνυχτα στις ουρές για ένα εισιτήριο.
• Παιδί θαύμα, το 1950, έκανε το ντεμπούτο του στο πιάνο στο Μπουένος Άιρες και τη Βιέννη, που παίζει και παρακολουθεί το μάθημα διευθύνσεως του Ιγκόρ Μάρκεβιτς.
• Τέσσερα χρόνια μετά γίνεται στο Σάλτσμπουργκ το νεότερο μέλος των κύριων τάξεων διευθύνσεων του Ιγκόρ Μάρκεβιτς.
• Ο Βίλεμ Φουρτβένγλερ τον καλεί να παίξει μαζί του και με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου. Χαρακτηρίζει τον 11χρονο τότε Μπάρενμποϊμ ως «φαινόμενο».
• Το 1955 ξεκινάει τις σπουδές του στο Παρίσι. Το 1957 κάνει το πιανιστικό του ντεμπούτο στη Νέα Υόρκη, στο Κάρνεγκι Χολ και εμφανίζεται με μέλη της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης και τον Δημήτρη Μητρόπουλο.
• Το 1960 δίνει την πρώτη του συναυλία στο Τελ Αβίβ, τον πλήρη κύκλο με σονάτες του Μπετόβεν.

• Το 1964 κάνει το ντεμπούτο του στο Βερολίνο. Παίζει και διευθύνει αγγλική ορχήστρα δωματίου για πρώτη φορά.
• Το 1966 συναντά στο Λονδίνο τη Ζακλίν ντι Πρε. Παντρεύονται στην Ιερουσαλήμ το 1967, κατά τη διάρκεια του πολέμου των έξι ημερών, και εμφανίζονται και ηχογραφούν μαζί τα επόμενα χρόνια έως ότου η ντι Πρε διαγνωστεί με σκλήρυνση κατά πλάκας, πάθηση από την οποία πέθανε στο Λονδίνο, το 1987.
• H σχέση τους έγινε ταινία το 1998, «Χίλαρι και Τζάκι», βασισμένη στο βιβλίο της αδελφής της Ντι Πρε, Χίλαρι. Το ειδύλλιο των δυο τους πολλές φορές «ταρακουνήθηκε» από τις φήμες για εξωσυζυγικές σχέσεις και των δύο.
• Ερμηνεύει και ηχογραφεί τις συναυλίες πιάνου του Μπετόβεν και ξεκινάει την μακρόχρονη συνεργασία του με τον Ντίτριχ Φίσερ Ντεσκάου.
• Το 1970 διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα του Σικάγου για πρώτη φορά και από το 1975-1989 γίνεται Μουσικός Διευθυντής της L’Orchestre de Paris, ενώ αρχίζει να διευθύνει και στην Deutsche Oper, στο Βερολίνο.

• Το 1989 ονομάστηκε ένατος μουσικός διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας του Σικάγου, διαδεχόμενος τον σερ Γκέοργκ Σόλτι.
• Το 1999 δίνει ρεσιτάλ στη Δυτική Όχθη, στο Πανεπιστήμιο Birzeit της Ramallah και ιδρύει ένα εργαστήρι για νέους μαθητές μουσικής από την Εγγύς και Μέση Ανατολή.
• Από το 1999 ηγείται της Staatsoper Berlin.
• Μεγάλος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ηγείται της Παλαιστινιακής Ορχήστρας Νέων στην πρώτη της συναυλία και δίνει συναυλία σονάτας Μπετόβεν στο Friends School στη Ραμάλα.
• Κερδίζει το βραβείο Wolf για την αφοσίωσή του στους σκοπούς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη δέσμευσή του να φέρει κοντά τους ανθρώπους. Συνεισφέρει το βραβείο των 50.000 δολαρίων σε έργα μουσικής εκπαίδευσης στο Ισραήλ και τη Ραμάλα.
• Κερδίζει το Βραβείο Ειρήνης από το Foundation Korn και Gerstenmann, το Βραβείο κατανόησης και ανοχής από το Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου και το Βραβείο Ειρήνης Hessian.
• Το 2012 ήταν αυτός που κρατούσε την Ολυμπιακή σημαία στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου.
• Το 2015 το περιοδικό Fortune τον συγκαταλέγει ανάμεσα στους “50 μεγαλύτερους ηγέτες του κόσμου”.
• Η Γερμανία, μια από τις πατρίδες του τον επέλεξε για μια ακόμα τιμή: Ήταν αυτός που διηύθυνε την πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης την 1η Ιανουαρίου του 2022.
• Μιλάει έξι γλώσσες
• Έχει κερδίσει 7 βραβεία Grammy στην πολυετή του καριέρα.

Βαθύτατα πολιτικοποιημένος

«Χαμένοι σε αυτή τη σύγκρουση είναι και οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι. Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει στρατιωτική λύση. Και οι δύο πλευρές πρέπει να αναγνωρίσουν τον πόνο και τα δικαιώματά του άλλου», γράφει ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, σε άρθρο γνώμης στον Guardian.

Ο διάσημος αρχιμουσικός και πιανίστας, ένας από τους πιο αυστηρούς και θαρραλέους επικριτές της πολιτικής του Ισραήλ απέναντι στην Παλαιστίνη, έχει ιδρύσει μαζί με τον Εντουαρντ Σαΐντ την West-Eastern Divan Orchestra, στην οποία συμμετέχουν νέοι Άραβες και Εβραίοι μουσικοί. Εχει δύο διαβατήρια, ισραηλινό και της Παλαιστινιακής Αρχής, και εργάζεται εδώ και χρόνια υπέρ της λύσης των δύο κρατών.

«Τα γεγονότα στη Γάζα κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων έχουν επιβεβαιώσει την μακροχρόνια πεποίθησή μου ότι δεν υπάρχει στρατιωτική λύση στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Γιατί δεν είναι μια πολιτική, αλλά μια ανθρώπινη σύγκρουση, μεταξύ δύο λαών που μοιράζονται την βαθιά πεποίθηση ότι δικαιούνται το ίδιο μικρό κομμάτι γης», τόνιζε  ο Μπάρενμποϊμ το 2014.

«Εχω βαθιά συμπάθεια για το φόβο με τον οποίον ζουν σήμερα οι Ισραηλινοί συμπολίτες μου: με τους συνεχείς ήχους των πυραύλων, γνωρίζοντας ότι οι ίδιοι ή κάποιος δικός τους μπορεί να πάθει κακό. Αλλά έχω βαθιά συμπόνια για τα δεινά των Παλαιστινίων συμπολιτών μου στη Γάζα, οι οποίοι ζουν μέσα στον τρόμο και θρηνούν τέτοιες καταστροφικές απώλειες σε καθημερινή βάση», προσθέτει.

«Ως εκ τούτου, τολμώ να προτείνω ότι αυτή μπορεί να είναι η στιγμή για να αναζητήσουμε μια πραγματική λύση στο πρόβλημα. Η κατάπαυση του πυρός είναι φυσικά απαραίτητη, αλλά δεν είναι καθόλου αρκετή. Η μόνη διέξοδος από αυτή την τραγωδία, ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί μεγαλύτερη τραγωδία και τρόμος, είναι να επωφεληθούμε από την απελπισία της κατάστασης και να μιλήσουμε ο ένας στον άλλον», συνεχίζει ο Μπάρενμποϊμ.

«Εμείς οι Παλαιστίνιοι νιώθουμε ότι δικαιούμαστε μια δίκαιη λύση. Επιδίωξή μας είναι ουσιαστικά η δικαιοσύνη και τα δικαιώματα που δίνονται σε όλους τους ανθρώπους στη γη: αυτονομία, αυτοδιάθεση, ελευθερία. Εμείς οι Ισραηλινοί χρειαζόμαστε μια αναγνώριση του δικαιώματός μας να ζήσουμε στο ίδιο κομμάτι γης. Η διαίρεση της γης μπορεί να έρθει μόνο αφότου και οι δύο πλευρές δεν θα έχουν μόνο αποδεχθεί αλλά θα έχουν κατανοήσει ότι μπορούμε να ζήσουμε μαζί πλάι-πλάι.

Σε αυτή τη σύγκρουση, είμαστε όλοι χαμένοι. Μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτή τη θλιβερή κατάσταση μόνο αν αρχίσουμε να αποδεχόμαστε τα βάσανα και τα δικαιώματα της άλλης πλευράς. Μόνο μέσα από αυτή την κατανόηση θα μπορέσουμε να οικοδομήσουμε ένα μέλλον μαζί», καταλήγει ο Μπάρενμποϊμ.

Οι απόψεις του έχουν θεωρηθεί αντισημιτικές και έχει δεχθεί μεγάλη κριτική από τους επιβιώσαντες του Ολοκαυτώματος, που τον αποκάλεσαν φασίστα όταν θέλησε να διευθύνει την κρατική ορχήστρα του Βερολίνου σε κομμάτια από την όπερα του Βάγκνερ «Τριστάνος και Ιζόλδη», στο φεστιβάλ της Ιερουσαλήμ, με τη συμμετοχή του Πλάσιντο Ντομίνγκο.

Λίγα χρόνια αργότερα, αρνήθηκε να δώσει συνέντευξη σε δημοσιογράφο από το ραδιόφωνο του ισραηλινού στρατού, θεωρώντας ότι η στρατιωτική στολή της ήταν προσβολή για τους παρόντες Παλαιστίνιους.

Το 2001 σε κάποια περιοδεία του στο Ισραήλ έσπασε το ταμπού, ανακοινώνοντας πρώτα ότι θα παίξει ένα έργο (επρόκειτο για την Εισαγωγή του «Τριστάνου») του Βάγκνερ ως ανκόρ και ζητώντας ευγενικά από όσους αντιτίθενται και δεν επιθυμούν να το ακούσουν να αποχωρίσουν.

Εμμέσως πλην σαφώς είχε αφήσει αιχμές και για τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, μιας και η η 60ή επέτειος των εμφανίσεών του συνέπεσε με την τελετή ορκωμοσίας του επίσης στις 20 Ιανουαρίου του 2017.

Αναφέρθηκε στην ανάγκη υπεράσπισης των παραδοσιακών αμερικανικών αξιών, μεταξύ άλλων, της ανοχής στη διαφορετικότητα και της υπεράσπισης της μετανάστευσης.

«Ας κάνουμε τον Κόσμο ένα καλύτερο μέρος, ας κάνουμε τον Κόσμο μεγάλο» ήταν το μήνυμα που είχε στείλει με σαφή αναφορά στο μότο του Τραμπ για την Αμερική.

Ο Ντάνιελ Μπάρεμποϊμ μέσα από τα λόγια του

«Το μεγαλείο ενός μουσικού μετριέται από τον βαθμό φανατισμού που φέρνει στο παίξιμό του»

«Κάναμε ουρά για τρεις ημέρες και δύο νύχτες για εισιτήρια για τον Ρουμπινστάιν. Ο κόσμος έμενε στην ουρά όλη την ημέρα»

«Δεν είμαι απλώς Εβραίος, Αργεντινός ή μουσικός που ζει στη Γερμανία – ένας σύγχρονος άνθρωπος καθορίζεται κυρίως από τη δυνατότητα να έχει πολλαπλές ταυτότητες»

«Το ίδιο ακριβώς πράγμα που μου έλεγαν τότε, λένε και τώρα “Παίζει πολύ καλά για την ηλικία του!”»

«Οι πολιτικοί συνήθως δεν πηγαίνουν στις αίθουσες των συναυλιών και έτσι δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό που συμβαίνει εκεί πηγαίνει πολύ πιο πέρα από να περάσει κανείς δυο ευχάριστες ώρες, αλλά έχει ευρύτερη και βαθύτερη σημασία για τις κοινωνίες και δεν πρέπει να πέφτει θύμα περικοπών, κάτι που συμβαίνει όπως είπε παγκοσμίως στην εποχή μας. Η κουλτούρα δεν πρέπει να τοποθετείται στο τέλος του καταλόγου (των προτεραιοτήτων)».

«Η μουσική δεν είναι επάγγελμα. Η μουσική είναι τρόπος ζωής – που απαιτεί πολύ επαγγελματισμό».

«Ο Μπετόβεν ήταν ένας βαθιά πολιτικοποιημένος άνθρωπος με την ευρεία έννοια της λέξης. Δεν τον ενδιέφερε η καθημερινή πολιτική, αλλά τον απασχολούσαν ζητήματα ηθικής συμπεριφοράς και τα μεγαλύτερα ζητήματα του σωστού και του λάθους που επηρεάζουν ολόκληρη την κοινωνία».

«Υπάρχουν πολλά είδη σιωπής. Υπάρχει μια σιωπή πριν από τη νότα, υπάρχει μια σιωπή στο τέλος και υπάρχει μια σιωπή στη μέση».

«Θα ήθελα να είμαι τρομοκράτης για τη μουσική εκπαίδευση – να κάνω μια πλήρη μεταρρύθμιση, σε όλο τον κόσμο».

«Κάθε σπουδαίο έργο τέχνης έχει δύο πρόσωπα, ένα προς τη δική του εποχή και ένα προς το μέλλον, προς την αιωνιότητα».

«Η μουσική σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους και μερικές φορές ακόμη και διαφορετικά πράγματα για τον ίδιο άνθρωπο σε διαφορετικές στιγμές της ζωής του».

«Ιδιαίτερη τιμή»

Λίγο πριν την τελετή, ο Μάικλ Μπάρενμποϊμ αναφέρει: «Είναι μεγάλη τιμή για μένα και τους συναδέλφους μουσικούς της West-Eastern Divan Orchestra, να είμαστε στη Θεσσαλονίκη και να παραλαμβάνουμε το Βραβείο Αυτοκράτειρα Θεοφανώ εκ μέρους του πατέρα μου, Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ. Είναι ιδιαίτερη τιμή για τον ίδιο να λαμβάνει αυτό το βραβείο ως αναγνώριση όχι μόνο του έργου του, αλλά και της αφοσίωσης και του θάρρους κάθε μουσικού της ορχήστρας».

Τη West-Eastern Divan Orchestra δημιούργησαν το 1999 ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ με τον Παλαιστίνιο μελετητή λογοτεχνίας Έντουαρντ Σαϊντ, για να ενισχύσουν τον διαπολιτισμικό διάλογο στη Μέση Ανατολή μέσω της μουσικής και της συμβίωσης.

«Σε αυτή την ορχήστρα, η μουσική ήταν πάντα ένα σημείο εκκίνησης για συζήτηση και σύνδεση», επισημαίνει ο Σαμίρ Ομπάντο (βιολί) και η Κατρίν Σπίγκελ (βιόλα) συμπληρώνει ότι η ορχήστρα «δίνει στους ανθρώπους που έρχονται από τη Μέση Ανατολή την ευκαιρία να γνωρίσουν “ τον άλλο”. Ήταν ένα ασφαλές μέρος για να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας και να καταλάβουμε, ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε απαραίτητα. Όλα γίνονται με μεγάλο σεβασμό».

Συναυλίες ειρήνης

Ένας από τους κεντρικούς σκοπούς της ορχήστρας είναι να εμφανίζεται στις χώρες από τις οποίες κατάγονται τα μέλη της, με ορόσημα τις συναυλίες σε Ραμπάτ, Ντόχα, ‘Αμπου Ντάμπι και Παλαιστίνη, ενώ εμβληματικές παραστάσεις της ήταν η αποχαιρετιστήρια συναυλία προς τιμήν του τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν, στην Αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2006, καθώς και μια συναυλία στα σύνορα Νότιας-Βόρειας Κορέας το 2011.

Το έργο της West-Eastern Divan Orchestra άνοιξε το δρόμο για την ίδρυση της Barenboim-Said Akademie και της συνδεδεμένης αίθουσας συναυλιών Pierre Boulez Saal στο Βερολίνο. Η Akademie δεσμεύεται από το παιδαγωγικό πνεύμα των Μπάρενμποϊμ και Σαϊντ και την κοινή τους προσπάθεια να υπερκεράσουν ιδεολογικούς διχασμούς.

Το βραβείο Θεοφανώ

Με στόχο να αναδείξει τις κοινές ευρωπαϊκές αρχές και αξίες, τις ιστορικές καταβολές και γεωγραφικές ρίζες, το βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» φιλοδοξεί να είναι μια γέφυρα αλληλοκατανόησης των διαφορετικών λαών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών που συνθέτουν τη σημερινή Ευρώπη και απονέμεται κάθε χρόνο από το ομώνυμο Ίδρυμα Θεοφανώ-Theophano Foundation μέσα από διαδικασία αξιολόγησης από τη Συμβουλευτική και τη Διοικούσα Επιτροπή του Ιδρύματος.

Πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής είναι ο επίτιμος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Herman Count Van Rompuy και πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής είναι ο Σταύρος Ανδρεάδης, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος.

Την εκδήλωση θα συντονίσει ο δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Καθημερινή», Αλέξης Παπαχελάς, ενώ θα αναμεταδοθεί ζωντανά από την ΕΡΤ3 (18:30).

ΠΗΓΕΣ: 

andro.gr «Ντάνιελ Μπάρεμποϊμ: υπόκλιση σε μια σπουδαία μουσική προσωπικότητα» – Φώτης Καλιαμπάκος

lifo.gr «Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ: Ένας θρύλος της μουσικής, ένας μεγάλος ανθρωπιστής έρχεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών» – Αργυρώ Μποζώνη

kathimerini.gr «Μουσικός άθλος και αποθέωση για τον Μπάρενμποϊμ» – Νικόλας Ζώς

tovima.gr «Μπάρενμποϊμ: Στη Γάζα είμαστε όλοι χαμένοι, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι»

The Guardian «The Guardian view on Daniel Barenboim: a musical and moral beacon»