Η Θεσσαλονικιά που γνώρισε τη φυλή των Himba

Πώς είναι να ζεις σε ένα μέρος του κόσμου όπου τα χρήματα και τα υπόλοιπα υλικά και τεχνολογικά αγαθά δεν έχουν καμία αξία; 

Πώς είναι να ζεις σε ένα σημείο του πλανήτη όπου οι καθημερινές σου συναλλαγές γίνονται με ανταλλαγή τροφής, κοχυλιών, πετρών;

Πώς είναι να είσαι μέλος μιας φυλής στην οποία σε μικρή ηλικία σου βγάζουν με ένα κομμάτι ξύλο τα τέσσερα κάτω μπροστινά σου δόντια, χωρίς να εφαρμοστεί κάποιο είδος νάρκωσης;

Η Χριστίνα Αντωνιάδου έζησε μια εμπειρία ζωής κατά την επίσκεψη της στη Ναμίμπια και τη φυλή των Himba.

Βίωσε την καθημερινότητα τους και περιγράφει και μας μεταφέρει με λέξεις και εικόνες ένα ταξίδι που κάλλιστα μπορεί να χαρακτηριστεί εμπειρία ζωής.

Άλλωστε, η ζωή της Χριστίνας είναι γεμάτη με τέτοιες περιπέτειες σε κάθε άκρη του πλανήτη.

Γεννημένη στην Κολωνία της Γερμανίας, σπούδασε Γερμανική Φιλολογία στη Θεσσαλονίκη, έζησε σε εννιά διαφορετικές χώρες για να επιστρέψει και πάλι στην πόλη μας.

Ο λόγος σε εκείνη…

Το ταξίδι μου στη Ναμίμπια. Γνωρίζοντας τους Himba.

Έχουν περάσει δύο χρόνια με συντροφιά αλλόκοτες παρέες: πανδημία και καραντίνα. Δύο χρόνια που με κλείσανε «μέσα στο σπίτι». Η βαλίτσα μου ξεχασμένη στην αποθήκη. Έχω να παραγγείλω ταξιδιωτικό οδηγό ούτε και θυμάμαι από πότε. Να κλείσω αεροπορικά εισιτήρια; 

Ούτε καν …

Επιτέλους ήρθε η ώρα να ξαναθυμηθώ τα παλιά, να σχεδιάσω ταξίδι, να προγραμματίσω, να κλείσω ξενοδοχεία, να σπουδάσω στον χάρτη τη διαδρομή.

Επιλέγω Ναμίμπια αυτή τη φορά. Βαλίτσα και φύγαμε!

Επειδή έζησα 3 χρόνια στο Johannesburg της Νότιας Αφρικής, η Αφρική στο σύνολο μού είναι οικεία και την αγαπώ ιδιαίτερα. Είχα πάει το 2016 για λίγες ημέρες στη Ναμίμπια και είχα επισκεφτεί το μαγικό τοπίο Sossusvlei, ωστόσο πάντα σκεφτόμουν, να ξαναπάω για να δω περισσότερες πλευρές της χώρας, διότι γνώριζα ότι διαθέτει σπάνια ομορφιά, συναρπαστικά τοπία με μεγάλες αντιθέσεις και φυλές που μέχρι σήμερα είναι απομακρυσμένες από τον δυτικό τρόπο ζωής.

Τα ιδιαίτερα φυσικά γνωρίσματα της Ναμίμπια

Η Ναμίμπια δεν μοιάζει με άλλους προορισμούς σαφάρι της Αφρικής, π.χ. με την Κένυα ή την Τανζανία επειδή η έρημος καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της χώρας. Οι αμμόλοφοι αλλάζουν σχήμα και χρώμα ανάλογα με τα στοιχεία της φύσης. Γι’ αυτό και κάτω από τον Ισημερινό αποτελεί την πιο ενδιαφέρουσα και πολύπλευρη χώρα της Αφρικής. Προσφέρει ατελείωτα παρθένα τοπία, πλούσια άγρια ζωή της Αφρικής, τεράστιες παραλίες και πρωτόγονες φυλές.

Οι σαβάνες και αχανείς έρημοι Kalahari και Namib είναι μοναδικές και από τις πιο αφιλόξενες στον κόσμο. Και για να καταλάβετε πόσο άγονο και inhospitable είναι τούτο το κομμάτι της Αφρικής, να σας πω ότι το διαλέξανε οι ειδικοί σε παραγωγή ταινιών για το setting του τέλους του κόσμου. Αν δεν ξέρει το Hollywood από Αποκάλυψη, τότε ποιος; Στην έρημο Namib λοιπόν έχει γυριστεί η ταινία Mad Max: Fury Road με την άλλοτε εκρηκτική, στην συγκεκριμένη ταινία όμως αρκετά επιθετική Charlize Theron. Ομολογουμένως δεν είναι ταινία για όλα τα γούστα άλλα και μόνο για το μοναδικό τοπίο αξίζει να την δει κανείς. Θα μου πείτε τώρα: 

Ε, αφού είχες περιέργεια να δεις τέτοιο αφιλόξενο τοπίο, βρε Χριστίνα, ήταν ανάγκη να κάνεις τόσα χιλιόμετρα, για την ακρίβεια πάνω από 10.000, να ξοδέψεις έναν σκασμό λεφτά και να φας και τόση ταλαιπωρία; Κάτσε σπιτάκι σου, στον καναπέ σου και δες την ταινία με μια σακούλα ποπκόρν. Που βγαίνει και τζάμπα!

Ε, δεν είναι το ίδιο! Πως να το κάνουμε!

Ειδικά όταν γνωρίζεις ότι η χώρα πήρε το όνομα της από την έρημο Namib και ότι η συγκεκριμένη έρημος είναι η παλαιότερη του πλανήτη. Και για να το πάρουμε το θέμα και από την ετυμολογική του πλευρά: Στη γλώσσα των ιθαγενών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, δηλαδή των San people, Namib σημαίνει «ο τόπος όπου δεν υπάρχει τίποτα», «ο άδειος τόπος». Πιο εύστοχη ονομασία δεν θα μπορούσαν να είχαν βρει οι San people ή και Bushmen, όπως τους ονόμασαν οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες, όταν ήρθαν για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα στην περιοχή της σημερινής Ναμίμπια και συναντήσανε τους ιθαγενείς. Όπως η έρημος Namib είναι η παλαιότερη του πλανήτη έτσι και οι Bushmen είναι από τις αρχαιότερες φυλές στη γη.

Άλλο όμως να τα διαβάζεις, άλλο να το βλέπεις σε ντοκιμαντέρ και άλλο να τα βλέπεις από κοντά! Να λοιπόν, γιατί μπήκα στον κόπο να την επισκεφτώ τη Ναμίμπια και να την εξερευνήσω!

Πληροφορίες για τη χώρα της Ναμίμπια

Αλήθεια γνωρίζετε που βρίσκεται η Ναμίμπια; Στο Νότο της Αφρικής, δίπλα στη Νότια Αφρική. (Μπέρδεμα;) Σε έκταση η Ναμίμπια πλησιάζει το μέγεθος που έχουν Γαλλία και Γερμανία μαζί, ωστόσο έχει μόνο 2 – 2,5 εκατομμύρια κάτοικους, συνεπώς αποτελεί μια αραιοκατοικημένη χώρα. Μάλιστα πρόκειται για τη δεύτερη πιο αραιοκατοικημένη του κόσμου, μετά τη Μογγολία. Συνεπώς μπορεί κανείς να ανακαλύψει τεράστιες ανοιχτές εκτάσεις. Η Ναμίμπια είναι μοναδική για την απεραντοσύνη, για την καθαρή και θεαματική μινιμαλιστική της ομορφιά. Ενώ η χώρα είναι άγονη και το χώμα της δεν είναι κατάλληλο για όργωμα, η κύρια ενασχόληση των κατοίκων της είναι η γεωργία και πρωτίστως η κτηνοτροφία.

Η αποικία Ναμίμπια

Σίγουρα οι «δυτικές» υποδομές που διαθέτει η Ναμίμπια σε αρκετά σημεία την κάνουν να διαφέρει από άλλες χώρες της Black Africa. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για 31 χρόνια υπήρξε αποικία των Γερμανών. Μάλιστα! Στην εποχή του Kaiser Wilhelm! Kαι ήταν η μόνη από τις λιγοστές αποικίες που διέθετε ο Kaiser, όπου κατοικούσε μόνιμα ένας αξιοσημείωτος αριθμός Γερμανών άποικων. Σήμερα ζει στη Ναμίμπια η 5η ίσως και 6η γενιά Γερμανών που αποτελεί το 20% των λευκών κάτοικων της χώρας και το έχουν δίπορτο, καθώς διαθέτουν διαβατήριο τόσο της Ναμίμπιας όσο και της Γερμανίας. Η τότε Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική (Deutsch-Südwestafrika) το 1915 πέρασε στα χέρια της Νότιας Αφρικής και του συστήματος Αpartheid. Από το 1990 και μετά η χώρα είναι ανεξάρτητη.

Η γερμανική και βρετανική αποικιοκρατία επηρέασε καθοριστικά τον χαρακτήρα και τον πληθυσμό της Ναμίμπια, τουλάχιστον στα αστικά κέντρα Windhoek, Swakopmund και Walvis Bay. Έτσι προκύπτει ο πρωτότυπος συνδυασμός μιας αφρικανικής κοινωνίας τροφοσυλλεκτικών, αρχαϊκών βοσκών και της γερμανικής οργάνωσης. Κάντε το εικόνα! Το παρθένο τοπίο ωστόσο έμεινε ανέγγιχτο. Ευτυχώς!

Η σχέση μου με την Αφρική

Θα μου πείτε τώρα: Καλή η Charlize Theron, καλή και η γνώση γερμανικής ιστορίας, αλλά πως σου ήρθε να πας στη Ναμίμπια;

Η απάντησή μου είναι: Αγαπώ Αφρική Αφού!

Η μεγάλη μου αδυναμία για τούτη την ήπειρο γεννήθηκε το διάστημα 2013-2016 όταν ζούσα στο Johannesburg. Πρόκειται για καθοριστική εμπειρία που με έκανε να δω πολλά πράγματα διαφορετικά και να αποκτήσω έναν τρόπο προσέγγισης αλλιώτικο. Στην καθημερινότητά μου ήρθα σε επαφή με τον κόσμο της Νότιας Αφρικής και έτσι έγραψα στη γερμανική γλώσσα ένα βιβλίο με τις εμπειρίες μου, που στα ελληνικά κυκλοφόρησε στις εκδόσεις Πηγή με τον τίτλο «Η Jacaranda ανθίζει πάντα την άνοιξη, δηλαδή τον Οκτώβριο».

Σε 47 short stories περιγράφω τη ζωή στη Νότια Αφρική, τον πολύχρωμο νοτιοαφρικανικό λαό, το Rainbow Nation, που αποτελείται από ανθρώπους πολλών αφρικανικών φυλών, αλλά και από Λευκούς, Ινδούς και Coloureds. Ο αναγνώστης μαθαίνει με τρόπο χιουμοριστικό για τα ήθη και έθιμα, την κουλτούρα και την πολιτική κατάσταση στη Νότια Αφρική, ενώνοντας τις 47 ιστορίες του βιβλίου σαν puzzle.

Στο διάστημα που ζούσα στο Johannesburg έκανα διάφορα ταξίδια στις γειτονικές χώρες, στην Μοζαμβίκη, την Μποτσουάνα, στους καταρράκτες Βικτόρια που βρίσκονται στα σύνορα της Ζιμπάμπουε και της Ζάμπια. Αλλά βρέθηκα και πιο βόρεια, στην Κένυα, Τανζανία και στην Ουγκάντα όπου είδα από κοντά, δηλαδή κυριολεκτικά στα 3 μέτρα, τους γορίλες στο φυσικό τους περιβάλλον. Πρόκειται για μια από τις πιο συγκινητικές εμπειρίες που βίωσα, ειδικά το στιγμιότυπο όταν μια μαμά γορίλας θήλασε το μωρό της.

Το ταξίδι μου στη Ναμίμπια. Πρώτος σταθμός: Windhoek

Όπως βλέπετε λοιπόν η αγάπη μου για την Αφρική δεν κρύβεται. Έτσι και κανόνισα τον Απρίλιο με παρέα το ταξίδι στη Ναμίμπια. Φτάνοντας στην πρωτεύουσα Windhoek, διαπιστώνω ότι περισσότερο θυμίζει ευρωπαϊκή παρά αφρικανική πόλη. Μπιραρίες και εστιατόρια με γερμανικά ονόματα και αντίστοιχο διάκοσμο, γερμανικές επιγραφές δρόμων (Kaiserstrasse) και σύγχρονες κατοικίες που καθιέρωσαν τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Βρετανοί άποικοι δίνουν έναν ανάλογο αέρα στην πρωτεύουσα Windhoek. 

Μάλιστα μαθαίνω ότι από την κεντρική οδό Kaiserstrasse η οποία το 1990 μετονομάστηκε σε Independence Avenue περνούν κάθε χρόνο τα άρματα καρναβαλιού όπως συνηθίζεται παραδοσιακά στο προπύργιο των καρναβαλιστών της Γερμανίας, δηλαδή στην Κολωνία. Οι γερμανικές παραδόσεις επιβιώνουν και ανθούν στην τουριστική οργάνωση και μάλιστα λειτουργούν σαν πόλος έλξης τις αντίστοιχες εποχές. Οι τουρίστες συνδυάζουν το σαφάρι τους τον Μάρτιο ή Απρίλιο με καρναβάλι ενώ τον Οκτώβριο με το αντίστοιχο Oktoberfest.

Ξεκινάει η διαδρομή

Ξεκινώντας από την πρωτεύουσα Windhoek διασχίζουμε σχεδόν 3000 χλμ. πηγαίνοντας αρχικά προς τον Βορρά με κατεύθυνση το Εθνικό Πάρκο Etosha. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα πάρκα της αφρικανικής ηπείρου, με επιφάνεια ίση με την συνολική έκταση της Ελβετίας. Για το σαφάρι επιβιβαζόμαστε σε ειδικά jeeps στα οποία εκπαιδευμένοι rangers μας μεταφέρουν στον θαυμαστό και μαγικό κόσμο της άγριας Αφρικής. 

Το εθνικό πάρκο Etosha θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα πάρκα του κόσμου με πάνω από 140 είδη θηλαστικών και 340 είδη πτηνών. Συναντάμε ελέφαντες, λιοντάρια, καμηλοπαρδάλεις, στρουθοκαμήλους, ζέβρες και πολλά άλλα ζώα, που βλέπουμε μόνο σε ντοκιμαντέρ ή σε ζωολογικό κήπο.

 Είναι ένα από τα λίγα πάρκα στον κόσμο, όπου μπορούμε να δούμε τους σπανιότατους λευκούς και μαύρους ρινόκερους. Είμαστε τυχεροί! Ένας ρινόκερος μας πλησιάζει και ακουμπάει το jeep περνώντας ξυστά. Οι φωτογραφικές μηχανές παίρνουν φωτιά. We are sooo excited!

Η περιοχή Kaokoland όπου ζει η φυλή Himba

Ο επόμενός στόχος είναι η δυσπρόσιτη περιοχή του Kaokoland στη βορειοδυτική Ναμίμπια κοντά στα σύνορα με την Αγκόλα. Διασχίζοντας ακατοίκητες εκτάσεις, περνάμε μέσα από απέραντες αφρικανικές σαβάνες, αραιά δάση, αλλά και βραχώδη οροπέδια. Η Kaokoland είναι ένα άνυδρο, μονότονο τοπίο στη Βόρεια Ναμίμπια με ελάχιστα βουνά, μικρή ποικιλία σε θαμνώδη φυτά και ελάχιστους υπόγειους ποταμούς που διασχίζουν λίγες περιοχές. Και όμως, εδώ ζουν απομονωμένοι οι περισσότεροι Ηimba κάτω από πρωτόγονες συνθήκες. Πρόκειται για έναν από τους λίγους πλέον λαούς της Αφρικής, που έχουν διατηρήσει τον παλιό τρόπο ζωής.

Η φυλή Himba

Οι Himba, Herero και Ovatjimba είναι τα φύλα που έφτασαν στη σημερινή Ναμίμπια και την Μποτσουάνα από το ανατολικό τμήμα της ηπείρου, στα πλαίσια της μεγάλης μετακίνησης των λαών που μιλούσαν τη γλώσσα Bantu πριν από 150 χρόνια. Ενώ δεν υπάρχουν εθνικές διαφορές ούτε και διαφορά στη γλώσσα, οι φυλές άρχισαν να διασκορπίζονται. Η ομάδα που σήμερα είναι γνωστή ως Herero εξαπλώθηκε στο Νότο, ενώ οι Himba παρέμειναν στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας, δηλαδή στην άγρια και αφιλόξενη Kaokoland. Λόγω της αποικιοκρατίας οι Herero υιοθέτησαν δυτικές συνήθειες και οι γυναίκες τους μια στολή που τους επιβλήθηκε από τους Γερμανούς, ενώ οι Himba συνέχισαν να ζουν παραδοσιακά και να διακοσμούν το σώμα τους. Ο ημι-νομαδικός τρόπος ζωής εδώ και αιώνες αναγκάζει τους Himba να μετακινούνται για να βρίσκουν νέo «εύφορo» έδαφος, όπως διαμορφώνεται από τις βροχοπτώσεις. Η μόνη περιουσία τους είναι τα ζωντανά, δηλαδή βόδια ή κατσίκια. Θεωρούν τον εαυτό τους πλούσιο αν έχουν μεγάλο κοπάδι από ζώα και αν η σοδιά πάει καλά.

Σήμερα, ο πληθυσμός των Himba στα όρια του ποταμού Kunene αποτελείται από περίπου 7.-15.000 αυτόχθονες βοσκούς οι οποίοι ασχολούνται αποκλειστικά με τα κοπάδια και τις αγέλες τους γύρω από τους εκάστοτε νερόλακκους που επιλέγουν ως βάση για να ποτίζουν τα ζώα τους. Ζουν σε μικρά χωριά ή οικογενειακές ομάδες φτιάχνοντας κάθε φορά τα χωριά τους γύρω από το μαντρί με τα ζώα τους! Στη μέση βρίσκεται η στάνη με τα κατσίκια ή τις αγελάδες και περιμετρικά οι καλύβες των Himba. Δεν διαθέτουν διαβατήριο ή ταυτότητα ούτε και κάποιο άλλο επίσημο έγγραφο.

Η τροφή των Himba

Στην επίσκεψη μας στο χωριό των Himba μας συνοδεύει ο Nopoudjuu, o μεταφραστής μας. Μας εξηγεί ότι οι Himba δεν δέχονται χρήματα και γενικά δεν τα χρησιμοποιούν ως μέσο συναλλαγής. Ανταλλάσσουν τροφή, κοχύλια, πέτρες και γενικά αντικείμενα που τους είναι απαραίτητα στην καθημερινότητα τους. Γι’ αυτό και εμείς πριν ξεκινήσουμε για το χωριό των Himba αγοράζουμε αλεύρι για να τους το προσφέρουμε σαν δώρο.

Ο Nopoudjuu μας εξηγεί επίσης ότι κάθε χωριό έχει έναν αρχηγό, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ευημερία των συχωριανών του, για τη διατήρηση της ειρήνης και της κουλτούρας της φυλής. Επίσης έχει την ευθύνη για την ιατρική περίθαλψη. Διοργανώνει γάμους και κηδείες και φροντίζει τα ορφανά και τις χήρες.

Φτάνοντας στο χωριό των Himba αισθάνομαι αμήχανα. Οι άνθρωποι ζουν όμορφα και ήσυχα στο χωριό τους και εμείς οι περίεργοι Λευκοί τους επισκεπτόμαστε χωρίς να μας έχουν καν προσκαλέσει. Όταν όμως λέω στον μεταφραστή τους ενδοιασμούς μου, αυτός κουνάει το κεφάλι και με καθησυχάζει. Don’t worry about it. They like to be visited by white people. 

Είναι φιλικοί και φιλήσυχοι άνθρωποι. Δεν ενοχλούνται από τις επισκέψεις τουριστών. Έτσι τουλάχιστον μας λέει ο μεταφραστής. Ποτέ δεν θα μάθουμε τι ακριβώς ισχύει, αφού δεν μιλάμε τη γλώσσα τους.

Από τα πρώτα άτομα που βλέπω στο χωριό είναι μια Himba γυναίκα που κάθεται καταγής μπροστά στη φωτιά και είναι απασχολημένη με την μαγειρική. Ρωτάω τον Nopoudjuu τι μαγειρεύει και μου εξηγεί ότι η τροφή τους αποτελείται αποκλειστικά από porridge, δηλαδή από έναν χυλό. Βράζουν νερό και προσθέτουν αλεύρι, συνήθως από καλαμπόκι, μερικές φορές και λίγο λάδι και έτοιμο είναι το φαγητό. Η λευκή Ευρωπαία απορεί: Κάθε μέρα μόνο αυτό τρώνε; Ο μεταφραστής προσπαθεί να μου εξηγήσει τα αυτονόητα: Αυτό έχουν, αυτό τρώνε οι άνθρωποι. Μόνο με την ευκαιρία ενός γάμου θα σφάξουν κάποιο από τα ζώα τους και θα φάνε κρέας.

Βλέπω την κοπέλα να ανακατεύει τον χυλό, περιτριγυρισμένη από μικρά παιδιά που θέλουν να φάνε. Με το ίδιο κουτάλι ταΐζει όλα τα μωρά και ενδιάμεσα ξεκλέβει και αυτή από καμιά κουταλιά χυλό και τη βάζει βιαστικά στο στόμα. Μου χαμογελάει την ώρα που την βγάζω βίντεο. Προφανώς της φαίνεται πολύ περίεργο που την παρακολουθώ σε κάτι τόσο καθημερινό. Ίσως όμως και να ενοχλείται, ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο.

Κάποιο από τα μωρά γκρινιάζει. Άραγε χόρτασε; Η κοπέλα φωνάζει προς την κατεύθυνση που είναι το μαντρί. Από περιέργεια πηγαίνω προς εκεί να δω τι γίνεται. Τα μεγαλύτερα αγόρια έχουν ήδη μπει με μια κούπα στο μαντρί, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού. Προσπαθεί ο καθένας να πιάσει μια κατσίκα και να την αρμέξει επί τόπου. Αν καταφέρει να γεμίσει την κούπα με γάλα, καλώς. Αλλιώς πλησιάζει με το στόμα το μαστό της κατσίκας και πίνει απευθείας από την πηγή. Προφανώς η γυναίκα που μαγειρεύει και ταΐζει τα μικρά παιδιά φώναξε σε κάποιον από τα αγόρια να της φέρει κι άλλο γάλα για να συμπληρώσει τον χυλό.

Εμφάνιση, ενδυμασία και κόμμωση των Himba

Μέρος της ομορφιάς των γυναικών είναι το γεγονός ότι το καλλίγραμμο σώμα τους καλύπτεται με ελάχιστα ρούχα και όλη την ημέρα περιφέρονται σχεδόν γυμνές με το στήθος σε κοινή θέα. Η ενδυμασία των γυναικών περιορίζεται σε μια μικροσκοπική δερμάτινη φούστα η οποία συμβάλει στο να φαίνονται τα ήδη μακριά τους πόδια ατελείωτα. Επειδή ακριβώς τα ρούχα τους είναι λιγοστά, πολύ μεγαλύτερη σημασία έχει ο τρόπος περιποίησης των μαλλιών τους και τα στολίδια που φορούν. 

Ο μεταφραστής μου εξηγεί δείχνοντάς την κοπέλα που κάθεται στη φωτιά και ανακατεύει το φαγητό: Από τα μπρούντζινα βραχιόλια που φορά μια Himba γυναίκα στα πόδια, καταλαβαίνει κανείς πόσα παιδιά έχει. Μέτρα τα βραχιόλια και θα μάθεις. Επίσης μου εξηγεί την διαφορά που προκύπτει από το κολάρο που φορούν. Αυτές με το λευκό κολάρο δεν έχουν παιδιά, ενώ όσες έχουν γίνει μητέρες φορούν καφέ περιλαίμιο. Επίσης φορούν στο ύψος του στέρνου τους ένα κοχύλι που αργότερα το κληροδοτούν στις κόρες τους.

Αυτό που μου κάνει περισσότερο εντύπωση απ΄ όλα είναι η κόμμωσή τους. Μαθαίνω από τον Nopoudjuu ότι η κόμμωση αποτελεί δείγμα κοινωνικού status και γοήτρου. Στα κορίτσια που δεν είναι σε ηλικία γάμου τα πράγματα είναι ακόμη απλά. Πλέκουν τα μαλλιά τους σε δυο κοτσιδάκια που καταλήγουν στο μέτωπο, ενώ η κόμμωση των ενήλικων γυναικών είναι πιο πολύπλοκη. Πρόκειται για έργα τέχνης, για αληθινά masterpieces!

Είναι από τις πιο εντυπωσιακές κομμώσεις που έχω δει στην Αφρική! Και δεν έχω δει λίγες. Όσες γυναίκες είναι παντρεμένες έχουν μακριές κοτσίδες που από τη ρίζα και για 30 περίπου πόντους είναι τυλιγμένες με μια ειδική καφεκόκκινη λάσπη. Στο τέλος κάθε κοτσίδας το μαλλί είναι ξέπλεκο και ξεπροβάλλει σγουρό και ατίθασο στο φυσικό του μαύρο χρώμα χωρίς να είναι καλυμμένο με λάσπη. Στο κεφάλι πάνω είναι τοποθετημένο ένα κομμάτι δέρμα, ένα είδος κορώνας που το ονομάζουν Erembe και το οποίο τοποθετείται στο κεφάλι όταν η κοπέλα μπει στην εφηβεία. 

Συνεπώς το Erembe το φορούν όσες είναι σε ηλικία γάμου ή όσες είναι παντρεμένες. Ο Nopoudjuu συμπληρώνει: Οι χήρες έχουν το μαλλί αχτένιστο και χωρίς καμία περιποίηση. Κοιτάω τριγύρω μήπως και δω καμία χήρα. Μου χαμογελάει ο μεταφραστής: Just saying! I thought you were about to ask me.

Βλέπω όμως έναν νεαρό που έχει πλέξει το μαλλί του σε κοτσίδα η οποία κοιτάει προς το πάνω. Το υπόλοιπο μαλλί στην δεξιά και αριστερή πλευρά είναι ξυρισμένο. Αντιλαμβάνεται ότι τον παρακολουθώ με ενδιαφέρον και με πλησιάζει κάνοντας μου νόημα να τον βγάλω και αυτόν φωτογραφία. Από την κόμη του καταλαβαίνει κανείς ότι είναι ανύπαντρος διότι το κοτσίδι του κοιτάει προς τον ουρανό. 

Θα μπορούσα να τον ρωτήσω τι ηλικία έχει, άλλα ήδη πληροφορήθηκα ότι το να ρωτήσεις έναν Himba για θέματα που έχουν σχέση με τον χρόνο δεν έχει πολύ νόημα. Οι Himba δεν έχουν την αίσθηση του χρόνου όπως τον αντιλαμβάνεται ο δυτικός κόσμος. Το σήμερα μετράει μόνο. Συνεπώς ερωτήσεις σχετικά με το πότε θα παντρευτείς ή τι θα κάνεις αύριο ή τι έκανες χθες προκαλούν απλά confusion.

Η περιποίηση του σώματος

Ο Nopoudjuu πλησιάζει μια κοπέλα που κάθεται καταγής και μου κάνει νόημα να έρθω πιο κοντά. Είναι απασχολημένη με κάτι. Κρατάει μια καφεκόκκινη πέτρα και την τρίβει πάνω σε μια άλλη μεγάλη επίπεδη πέτρα. Τη σκόνη που δημιουργείται με αυτό τον τρόπο την μαζεύει σε ένα κομμάτι ύφασμα. You see, what she is doing? She is preparing the paste Otjize. Και επειδή δεν καταλαβαίνω τι εννοεί, με ρωτάει: Didn’t you notice the red colour of the women’s skin? Η αλήθεια είναι ότι ήμουν έτοιμη να τον ρωτήσω για τον λόγο που οι γυναίκες έχουν κοκκινοκαφέ δέρμα ενώ οι άνδρες όχι. Well, that’s typical for the Himba women. The red colour of their skin. Και ξεκινάει να μου εξηγεί όλες τις λεπτομέρειες. Χαρακτηριστικό για τις γυναίκες της φυλής λοιπόν είναι το καφεκόκκινο χρώμα του σώματος τους και των μαλλιών τους. 

Τρίβουν συγκεκριμένη πέτρα –όπως η κοπέλα αυτή τη στιγμή μπροστά μας– που έχει το χρώμα της ώχρας. Ανακατεύουν μετά τη σκόνη με τοπικά βότανα και ζωικό λίπος και την ζεσταίνουν για να δέσει. Σ’ αυτό το σημείο ο μεταφραστής κοντοστέκεται. Εδώ που τα λέμε, μου εμπιστεύεται, αντί για το ζωικό λίπος πλέον χρησιμοποιούν βαζελίνη. Απορώ με την ύπαρξη της δυτικής βαζελίνης σε τούτο εδώ το απομακρυσμένο χωριό. Όταν υπάρχει όμως ζήτηση, υπάρχει και τρόπος να εμπορεύεσαι ένα προϊόν: It makes the whole production easier, you know, μου λέει και μου κλείνει το μάτι. Και που την βρίσκουν; Η απάντηση είναι εύκολη: Την προμηθεύονται στα τοπικά μαγαζιά. 

Έτσι λοιπόν παρασκευάζουν οι γυναίκες την εντυπωσιακή και λιπαρή πάστα Otjize, με την οποία αλείφουν τα κορμιά τους χαρίζοντάς τους αυτό το έντονο χαρακτηριστικό καφεκόκκινο χρώμα. But why? Πείτε μου, δεν είναι λογική η απορία μου; Πάντως και η απάντηση βγάζει νόημα! Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται από το ζεστό και ξηρό κλίμα, από τις ακτίνες του ηλίου και από τα κουνούπια. Επίσης είναι ένδειξη καθαριότητας και ενυδάτωσης. Μια άλλη πληροφορία που μου δίνει ο μεταφραστής είναι ότι αυτή η πάστα αποτρέπει την τριχοφυΐα στο κορμί, που σημαίνει ότι οποιαδήποτε αποτρίχωση είναι περιττή. Ούτε laser, ούτε κερί λοιπόν για να απαλλαγείς από τις ενοχλητικές τρίχες σε πόδια και χέρια.

Καθημερινά αφιερώνουν ατελείωτες ώρες στην περιποίηση του σώματος απλώνοντας σε κάθε σημείο του κορμιού τους το μείγμα. Αυτό το είδος καλλωπισμού θεωρείται απαραίτητο να γίνει δύο φορές την ημέρα και μόνο τότε αισθάνονται καθαρές. Όλη αυτή η διαδικασία μου φαίνεται πολύ χρονοβόρα. Γι’ αυτό και ρωτάω: Twice a day? Ο Nopoudjuu καταλαβαίνει τι εννοώ και γελάει. It takes a lot. But time is not a problem in Himba’s culture. The word “time” doesn’t even exist. Μου αρέσει αυτή η κουλτούρα. Χωρίς άγχος να μπορείς να ασχολείσαι δύο φορές την ημέρα με το σώμα σου και την εμφάνισή σου και να είσαι και κούκλα συνέχεια. Άντε να το κάνεις και στη Δύση αυτό! Ειδικά ως εργαζόμενη γυναίκα και μητέρα. Αδύνατον!

Η κοπέλα πλέον προχωράει στην παρασκευή της κρέμας και συμπληρώνει κάτι στην αλοιφή. Ο μεταφραστής με προλαβαίνει και μου εξηγεί ότι πρόκειται για ένα είδος ρετσίνης που εκχύνεται από το θάμνο Omuzumba και που δίνει το ιδιαίτερο άρωμα στο τόσο σημαντικό παρασκεύασμα. Βουτάει το δάχτυλο στον πολτό και τον αλείφει στην παλάμη μου. Πραγματικά προσδίδει μια έντονη κόκκινη λάμψη η οποία όχι μόνο αντανακλά τα ιδεώδη των νομάδων για την ιδανική ομορφιά αλλά δημιουργεί και την ψευδαίσθηση ενός τέλειου, αψεγάδιαστου δέρματος. 

Ο μεταφραστής βάλθηκε να με εντυπωσιάσει για άλλη μια φορά συμπληρώνοντας ότι οι Himba γυναίκες δεν επιτρέπεται να έρθουν σε επαφή με νερό. Συνεπώς δεν λούζονται ποτέ για να μην αφαιρεθεί αυτή η πάστα από την επιδερμίδα τους. Πρόκειται για καθοριστική παράδοση, απαραίτητη για να ξεχωρίζουν άνδρες από γυναίκες. You see, only women use this paste. Σωστά! Μόνο οι γυναίκες βάφουν τα κορμιά τους. Κοιτάω τριγύρω και πράγματι τα σώματα των ανδρών δεν έχουν ούτε την λάμψη ούτε και το χρώμα αυτό. Επίσης συμπληρώνει ο μεταφραστής την αιτία για αυτή την συνήθεια: Τα παλιά τα χρόνια όταν το νερό ήταν λιγοστό, οπότε μόνο οι άνδρες είχαν το δικαίωμα να έχουν πρόσβαση στο νερό για να πλυθούν. Στις γυναίκες απαγορευόταν τότε και μέχρι σήμερα το τηρούν. Αντί για νερό χρησιμοποιούν, όπως είπαμε, την πάστα άλλα και καθημερινό «μπάνιο» με καπνό για την διατήρηση της προσωπικής τους υγιεινής. 

Βάζουν λίγο κάρβουνο που σιγοκαίει σε ένα μικρό μπολ με βότανα και μικρά κλαδιά δέντρων και περιμένουν να ανέβει ο καπνός. Αυτή η συνήθεια, έτσι όπως την περιγράφει ο Nopoudjuu, μου θυμίζει τον τρόπο που θυμιατίζουν στην Ελλάδα οι ηλικιωμένες γυναίκες τα σπίτια τους. Αλλά δεν μπαίνω καν στη διαδικασία να του το πω, διότι τι να του εξηγήσω του ανθρώπου τώρα; Οι Ηimba γυναίκες λοιπόν όταν «θυμιατίζονται» σκύβουν πάνω από το μπολ και λόγω της ζέστης αρχίζουν να ιδρώνουν. Για να καθαρίσει όλο το σώμα, καλύπτονται με μια κουβέρτα, έτσι ώστε ο καπνός να παγιδευτεί κάτω από το ύφασμα και να εισχωρήσει σε όλα τα σημεία του σώματος.

Οι καλύβες των Himba

Τις καλύβες τους τις κατασκευάζουν με χώμα, κοπριά, ξύλα και φύλλα από δέντρα. Πλησιάζω μια καλύβα για να ρίξω μια αδιάκριτη ματιά μέσα. Καταγής είναι στρωμένα δέρματα για τον ύπνο. Η γυναίκα συγυρίζει και μου χαμογελάει μόλις με βλέπει στην είσοδο της καλύβας. Αποτραβιέμαι γιατί φαντάζομαι πως θα αισθανόμουν εγώ αν ερχόταν κάποιος στο σπίτι μου την ώρα που στρώνω τα κρεβάτια. Η Himba γυναίκα όμως δεν έχει τέτοια θέματα ούτε το θεωρεί προφανώς αδιακρισία οπότε συνεχίζει και μου χαμογελάει.

Ετοιμάζεται για να βγει από την καλύβα. Συμπληρώνει τα στολίδια της, βάζοντας τη μεταλλική της ζώνη στη μέση και τοποθετώντας το μεταλλικό κολιέ με το κοχύλι στο λαιμό, στρώνει τη φουστίτσα της και σηκώνει και το μωρά που μπουσουλάει γκρινιάζοντας στα πόδια της. Όταν λέμε το σηκώνει, μην φανταστείτε ότι σκύβει να το πάρει προσεκτικά με τα δύο χέρια. Απλά το βουτάει από τη μια μασχάλη και το τραβάει προς τον γοφό της όπου το προσγειώνει αριστοτεχνικά χωρίς μάλιστα να του βγάλει το χέρι ή τον ώμο όπως θα περίμενε κανείς. Και μετά στήνεται για την βγάλω φωτογραφία. Προφανώς η συμφωνία με τον μεταφραστή μας είναι ότι οι περίεργοι Λευκοί που θα έρθουν θα σας φέρουν αλεύρι για δώρο και ως αντάλλαγμα θα σας βγάλουν φωτογραφίες όσο θα μείνουν στο χωριό σας και θα σας παρατηρούν. Οπότε στηθείτε!

Πλησιάζω τη στάνη όπου βλέπω τα μεγαλύτερα αγόρια της φυλής να κυνηγάνε τις κατσίκες για να πιούν γάλα. Ένα συμπαθέστατο αγόρι σκαρφαλώνει στην περίφραξη και με κοιτάει με τα πελώρια εκφραστικά του μάτια. Προσπαθώ να ξεκινήσω συζήτηση μαζί του ρωτώντας τον στα Αγγλικά πως τον λένε. Νομίζω μου απαντάει Havax. Τα μαλλάκια του είναι πλεγμένα κοτσιδάκια με φορά προς το πίσω μέρος του κεφαλιού. Στο πλάι είναι ξυρισμένα όπως σε όλα τα αγόρια και τους άνδρες.

Συνδυασμός του χθές και του σήμερα

Εντυπωσιακή λεπτομέρεια στην καθημερινότητα των Himba είναι ότι από την μια διατηρούν τη ζωή τους μακριά από το δυτικό πολιτισμό και δεν χρησιμοποιούν χρήματα αλλά ανταλλάσσουν προϊόντα. Από την άλλη όμως φτιάχνουν μικρά διακοσμητικά και στολίδια τα οποία πουλάνε στους τουρίστες που τους επισκέπτονται. Στήνουν κυκλική αγορά με κιλίμια και απλώνουν πάνω την πραμάτειά τους. Ο Nopoudjuu με ενημερώνει ότι τα φτιάχνουν οι ίδιοι ακριβώς για αυτόν τον σκοπό: για να τα πουλήσουν στους λευκούς τουρίστες. Και μάλιστα δέχονται χρήματα ως αντάλλαγμα. Χμμμ …

Επίσης ανακαλύπτω έξω από μια καλύβα ένα άλλο δείγμα δυτικού πολιτισμού στο οποίο φαίνεται ότι δεν μπόρεσαν να αντισταθούν ούτε οι Himba ενώ δεν έχουν ούτε πρόσβαση σε πόσιμο νερό ούτε και ηλεκτροδότηση: Πάνω σε δύο ξύλινα πιάτα βρίσκονται κινητά τηλέφωνα. Συνδεδεμένα με μικρά πάνελ ηλιακής ενέργειας για να φορτίζουν…

Instagram: chris_antoniadou Facebook: Christina Anna Rosa Antoniadou