Η ξεχασμένη αίγλη των οδών Ολύμπου και Φιλίππου

Εικόνες: Γιώργος Τούλας 

Στα χρόνια του γυμνασίου άρχισα να ανακαλύπτω μόνος μου το κέντρο. Είχα γνωρίσει σε μια νοσηλεία ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, εκείνος δικηγόρος, έμεναν ψηλά στην οδό Συγγρού πάνω από την Εγνατία, σε ένα πολύ ωραίο παλαιό αστικό διαμέρισμα και μου άρεσε που και που να τους επισκέπτομαι, κατόπιν τηλεφωνήματος πάντα. 

Μετά την επίσκεψη και πριν την επιστροφή στη συνοικία, έκανα βόλτες μεγάλες σε αυτή την περιοχή του κέντρου, που περικλείεται από την Αγίου Δημητρίου, την Αντιγονιδών, την Εγνατία και την Ίωνος Δραγούμη. 

Η περιοχή που είναι γνωστή ως Διοικητήριο μου άρεσε πάντα πολύ. Κυρίως οι δυο εμβληματικοί δρόμοι της, η Ολύμπου και η Φιλίππου. Χωρίς να σκαμπάζω σχεδόν τίποτε από την νεότερη ιστορία της πόλης και φυσικά την αρχιτεκτονική, αγαπούσα ιδιαίτερα να περπατώ και να κοιτάζω τα κτίρια τους. 

Οικοδομές που δεν έμοιαζαν ας πούμε σε τίποτα με τις δικές μας νεοανεγειρόμενες της Τούμπας, ούτε καν με τα μικρά προσφυγικά σπίτια που ήξερα και σε πολλά από τα οποία είχαμε διαμείνει στη διάρκεια των παιδικών μου χρόνων, καθώς αλλάζαμε συχνά σπίτια.

Σε αυτές τις γειτονιές άνωθεν της Εγνατίας, στους εφηβικούς μου περιπάτους, ανακάλυπτα το κτιριακό απόθεμα μιας πόλης που μετά την καταστροφική της πυρκαγιά αποφάσισε να οικοδομήσει ένα μεγάλο κομμάτι του κέντρου της με αέρα ευρωπαϊκό. 

Χωρίς να έχουν την αίγλη των μεγάλων οικοδομών του άξονα της Αριστοτέλους, αλλά ούτε καν τα πολύ περίτεχνα στοιχεία των τρούλων και των μαρκιζών που συναντάς στην Τσιμισκή, την Εγνατία, πέριξ της πλ. Ελευθερίας, στην Π. Μελά κλπ, οι αστικές πολυκατοικίες αυτής της γειτονιάς διέθεταν στιλ, αρχοντιά και τάξη. Μπαλκόνια στρόγγυλα που συχνά-πυκνά έκαναν τη διαφορά, μικρά φινιστρίνια που και που, περίτεχνες εξώθυρες, γραμμές ενδιαφέρουσες. 

Σηκώνοντας τα μάτια ακόμα και σήμερα σε ότι έχει διαφύγει της καταστροφικής αντιπαροχής θα δεις ωραία σπίτια να ρημάζουν απεριποίητα, σημάδια μιας εποχής που η αστική Θεσσαλονίκη εδώ άκμασε. 

Εδώ είναι πασιφανές πως επιχειρήθηκε κάποτε η δημιουργία μιας νέας συνθήκης νεωτερικής, που προσπάθεια οργάνωσης του αστικού τοπίου που ελάμβανε υποψη τις ανάγκες που γεννιόταν για κοινωνική ανάπτυξη αλλά ταυτόχρονα και σεβασμός στις παραδόσεις. 

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι εδώ πλάι στις μοντέρνες οικοδομές του μεσοπολέμου ή και της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης επιβίωσαν μέχρι και τα χρόνια του εξήντα θρυλικοί φούρνοι- τόποι συνάντησης, όπως του Μαβίδη και του Κόταλη, στοές όπως η Διοικητηρίου γεμάτες καταστήματα, αγορές με ψιλολόγια σαν το Μπιτ Παζάρ, στραγαλάδικα και τόποι πώλησης μπατιρόσπορων, ταβέρνες λίγο πιο πάνω στην Κασσάνδρου και μπακιρτζίδικα που γυαλίζαν τα μπακίρια, όπως θυμάται ο Λεωνίδας Ζησιάδης. 

Γειτονιές που έμπλεκε το παλιό με το νέο ζηλευτά και η μορφή τους άλλαξε εντελώς με τον ερχομό στη δεκαετία του ενενήντα καταστημάτων εστίασης και αντικών. Καθώς οι εμπορικές λειτουργίες διαχέονται στις κοντινές και μακρινές γειτονιές εκτός κέντρου το ιστορικό κέντρο προσελκύει πλέον χρήσεις αναψυχής, αλλοιώνοντας το χαρακτήρα του. 

Ο ερχομός των εσωτερικών μεταναστών μετά τον πόλεμο, που κάπου έπρεπε να στεγαστούν φέρνει τη σταδιακή αλλαγή της γειτονιάς. Μην ξεχνάμε ότι μόλις το 1983 κρίθηκαν διατηρητέα περίπου 200 από τα 500 σωζόμενα μεσοπολεμικά διαμάντια του κέντρου. 

Περπατώντας ένα απόγευμα του Αυγούστου, σε αυτούς τους άλλοτε θρυλικούς παραπόταμους του ορμητικού κέντρου, με τον ήλιο εδώ να χάνεται νωρίς και τις σκιές να κυριαρχούν πάνω στα απομεινάρια μιας άλλης εποχής, στις πρόωρα γερασμένες πολυκατοικίες του 70, ένιωσα μια ασφυξία. 

Οκτώ στα δέκα ισόγεια καταστήματα έχουν κλείσει οριστικά πέραν της Δραγούμη, παντζούρια σπιτιών που κάποτε έσφυζαν από ζωή ερμητικά κλειστά, η έρμη πλατεία Διοικητηρίου, στοιχειωμένη, τα θρυλικά της Μάρμαρα που έπαιξαν γενιές και γενιές πίσω από συρματοπλέγματα χαμένα, σοβάδες να πέφτουν πίσω από αστικά ξέφτια ένδοξων εποχών. 

Που και που κανένα μπακάλικο ή μαγειρείο πακιστανικό ή αφγανέζικο με λάμπες νέον και μουσικές από μακρινές κουλτούρες να ξεπηδούν μαζί με μυρωδιές από βαριά μπαχάρια, παρέες μεταναστών να κάθονται στα πεζοδρόμια και υπέργηροι μπαγιάτηδες σαλονικοί που αρνήθηκαν να φύγουν για μακρινά προάστια στα μπαλκόνια. Και τουρίστες. Που βγαίνουν βιστικά από ενοικιαζόμενα διαμερίσματα για να κατηφορίζουν στα πολύβουα Λαδάδικα. 

Μεσοπόλεμος, εκλεκτικισμός, αρτ νουβό, αρτ ντεκό, κτίρια με προσωπικότητα και στιλ χαμένα πίσω από δέντρα που δεν έχουν κλαδευτεί, σκαλωσιές που προστατεύουν τον πεζό από πτώσεις σοβάδων και αδιαφορία. Μόνο στην Ολύμπου έχει 15 διατηρητέα και άλλα 6 στη Φιλίππου να μας υπενθυμίζουν πως η πόλη αυτή δεν ήταν πάντα άσχημη. Δεν θέλησε να κρατήσει ακμαία την ομορφιά της. 

Κόσμοι που χάθηκαν οριστικά. Μαζί με την ποιητική της εφηβείας μου. Που απέχει πλέον πολλές δεκαετίες.