Η ζωή μετά τα δυτικά τείχη της Θεσσαλονίκης

Εικόνες: Γιώργος Νιάκας

Η Χρυσή Πύλη άνοιγε τη βυζαντινή περίοδο ως κεντρική είσοδος των τειχών της Θεσσαλονίκης, για να καλωσορίσει στην πόλη επισκέπτες και εμπόρους. Σήμερα, τα εναπομείναντα δυτικά τείχη στην αρχή της Αγίου Δημητρίου κρύβουν την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων και την αφετηρία της οδού Ολύμπου.

Μεταξύ Χρυσής και Ληταίας Πύλης αρθρώνεται σήμερα ένα κτιριακό μπλοκ που φτάνει μέχρι τη Ρωμαϊκή Αγορά, κάτω από το οποίο κρύβεται μια αρχαία πόλη. Πάνω στην οδό Ολύμπου χαράζονται εμπορικά τρίγωνα, κάθετοι με μπαρ και κοσμοπολίτικες γεύσεις, και μια τρύπα που άλλοτε ήταν μαρμάρινη πλατεία.

Δώδεκα Απόστολοι: Η αρχή της Ολύμπου

Η γειτονιά των Δώδεκα Αποστόλων είναι κρυμμένη πίσω από τα τείχη, χτισμένη παράλληλα στην Εγνατία και την Αγίου Δημητρίου. Τοποθετημένη στην είσοδο του ιστορικού κέντρου, η περιοχή διατηρεί και αναπτύσσει το χαρακτήρα της γειτονιάς μετά την πρόσφατη ανάπλασή της. Σημείο αναφοράς είναι ο ναός των Αγίων Αποστόλων, εκεί απ’ όπου ξεκινά και η οδός Ολύμπου. Στην ευθεία της απλώνονται πολλά νέα εστιατόρια, καφέ και μπαρ που φιλοδοξούν να καταστήσουν την Ολύμπου τη νέα εναλλακτική αγορά διασκέδασης πάνω από την Εγνατία.

Η ανάπλαση της πλατείας Μαβίλη δημιούργησε ένα καθαρό και φιλόξενο κέντρο μέσα στο τρίγωνο που δημιουργούν η Αγίου Δημητρίου και η Καραολή και Δημητρίου. Πολλά ισόγεια που εξυπηρετούσαν επαγγελματικές χρήσεις, που τείνουν να χαθούν στο χρόνο, έχουν αφήσει ένα κενό στους δρόμους της. Τα ισόγεια της γειτονιάς όμως ξεκινούν να αποκτούν νέες χρήσεις.

Ο Μπάμπης Παπανικολάου, αρχιτέκτονας στο design studio “157 + 173 designers” μας εξηγεί πώς ξεκίνησε να δημιουργείται στη γειτονιά μια κοινότητα ανθρώπων που θέλει να γεμίσει τα ισόγεια με επαγγελματικές και καλλιτεχνικές χρήσεις, και όχι με AirBnB.

«Εμείς ήρθαμε στην περιοχή το 2021 και το γραφείο μας βρίσκεται στον τρίτο χρόνο λειτουργίας του. Η γειτονιά φιλοξενούσε πολλά καταστήματα που πουλούσαν ανταλλακτικά αυτοκινήτων και παράλληλα άδειαζαν και άλλα ισόγεια. Τον τελευταίο χρόνο έχουν έρθει πάρα πολλοί δημιουργοί και συνεχίζουν να έρχονται. Μπαίνουν και αυτοί ισόγεια που είχαν άλλες χρήσεις και τα κάνουν studios.

Ήμασταν άγνωστοι μέχρι πριν λίγους μήνες μεταξύ μας, αλλά κάποιος ήρθε και έκανε το πρώτο βήμα και πρότεινε να γνωριστούμε όλοι μαζί. Ορίσαμε να κάνουμε κάποιου τύπου ραντεβού μια φορά τη βδομάδα και έτσι ήρθαμε πιο κοντά. Προέκυψε από τότε κάτι ανθρώπινο, με καθημερινές σχέσεις που θυμίζουν τις παλιές γειτονιές, και παράλληλα δημιουργήθηκαν και συνεργασίες. Προσπαθούμε να οργανωθούμε ώστε να μπορεί να έρχεται κάποιος και να έχει όλες τις υπηρεσίες μαζί. Στην ίδια γειτονιά να κάνει το αρχιτεκτονικό σχέδιο, τα γραφιστικά και τη φωτογράφισή του.

Σκοπός δεν είναι μόνο να έχουμε δουλειά και συνεργασίες. Είναι να μπορέσουμε να κάνουμε και ένα κομμάτι της πόλης, το πιο δραστήριο δημιουργικά, να έρθει εδώ. Να μη γίνει αυτό που γίνεται συνήθως στις γειτονιές: μια περιοχή αποκλειστικά με μπαρ και AirBnB».

Η οδός Παπαρηγοπούλου αποτελεί έναν πεζόδρομο – οδηγό προς την Ολύμπου, ενώ η Γλάδστωνος και η Κάλβου έχουν κατακλυστεί από πολυτελή ξενοδοχεία και AirBnB. Συγκεκριμένα, στο μικρό τρίγωνο που δημιουργούν οι κορυφές των τειχών μέχρι την Πλατεία Αντιγονιδών, διατίθενται για βραχυχρόνια μίσθωση πάνω από 30 διαμερίσματα.

Είναι φανερό πως πάνω από την Εγνατία κρύβεται μια πραγματική γειτονιά. Τα χαμηλά ενοίκια που επικρατούσαν πριν την πανδημία και την ανάπλαση προσέφεραν φθηνή κατοικία σε οικογένειες μεταναστών από τη Γεωργία και τη Μέση Ανατολή. Με την έναρξη της λειτουργίας του μετρό όμως, είναι βέβαιο πως αυτές οι κοινότητες θα πιεστούν από την άνοδο των ενοικίων και ίσως οδηγηθούν έξω από τα τείχη της πόλης, μετά την πλατεία Δημοκρατίας.

Πλατεία Διοικητηρίου: Μια τρύπα στο χρόνο

Παράλληλα με την Ολύμπου κινείται η οδός Αγίου Δημητρίου, ένας άξονας 2,5 χιλιομέτρων από τα τείχη της πόλης μέχρι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Μια αμιγώς εμπορική οδός, που κεντρικό κράτος και δημοτική αρχή δεν φρόντισαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες να της προσφέρουν καμία ανάπλαση ή μέριμνα, πέραν από τη γειτονιά του Τουρκικού προξενείου.

Υπάρχει όμως μια ανοιχτή τρύπα που δύναται να προσφέρει νέο χρώμα και φως στο κέντρο της πόλης. Κάτω από το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης υπάρχει ένας περιφραγμένος αρχαιολογικός χώρος γεμάτος βλάστηση. Η άλλοτε μαρμάρινη και διεπίπεδη πλατεία Διοικητηρίου θυμίζει σήμερα ένα αρχαιολογικό γιαπί.

Το 1994 ξεκίνησε μια ανασκαφή για την κατασκευή ενός υπόγειου πολυώροφου χώρου στάθμευσης. Το έργο σταμάτησε πρόωρα, καθώς οι εργασίες συνάντησαν την αρχαία πόλη που βρίσκεται κάτω από το τσιμέντο της σημερινής. Έκτοτε τριάντα χρόνια μετά δεν έχει αλλάξει τίποτα. To 2008 δημιουργήθηκε μια προμελέτη, η οποία εγκαταλείφθηκε στην πορεία λόγω της οικονομικής κρίσης και της εναντίωσης στην κατασκευή πάρκινγκ. Το Νοέμβριο του 2020 υπεγράφη σύμβαση για τη μελέτη κατασκευής της Πλατείας Διοικητηρίου. Τον Δεκέμβριο του 2022 έληξε άλλη μια παράταση που δόθηκε για την παράδοση της μελέτης. Η μελέτη φαίνεται πως δεν παραδόθηκε ποτέ.

Ο πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Πλατείας Διοικητηρίου, Τάσος Τζήκας, μιλώντας στην parallaxi ανέφερε ότι θα πρέπει να αποκατασταθεί η μνημειακή πλατεία όπως ήταν, με μια παράλληλη ανάδειξη των αρχαίων, όπως στο μουσείο της Ακρόπολης, εκεί όπου υπάρχει η δυνατότητα οπτικής επικοινωνίας, του περαστικού με τις αρχαιότητες, κάτω από τις γυάλινες επιφάνειες.

Η νέα διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης έχει συμφωνήσει να συνεργαστεί με την Περιφέρεια, για τη μελετητική ωρίμανση του έργου, όπως προέκυψε από την πρώτη συνάντηση των δύο. Πρόκειται για άλλο ένα έργο που θα προσφέρει ζωντάνια στην πόλη και καθυστερεί αδικαιολόγητα. Σε αντίθεση με το σκέπαστρο των αρχαίων του μετρό της Αγίας Σοφίας στην πλατεία Μακεδονομάχων, που αποφασίστηκε, εκπονήθηκε και ολοκληρώθηκε μέσα σε κάποιους μήνες.

Η ανοιχτή Βενιζέλου και το λίφτινγκ του Μπίτ Παζάρ

Η ολοκλήρωση των έργων του μετρό δεν αποκάλυψε μόνο τα μαγαζιά της Εγνατίας πίσω από τις λαμαρίνες, αλλά έδωσε ξανά πνοή και κίνηση στην οδό Βενιζέλου. Εδώ και χρόνια η οδός που ξεκινά από τη θάλασσα και καταλήγει στο Διοικητήριο φιλοξενεί πλήθος γεύσεων πάνω από την Εγνατία. Μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς συντηρούν εκεί τα δικά τους μεσανατολίτικα μαγαζιά και στέκια, που γειτνιάζουν με τα αντίστοιχα εμπορικά μαγαζιά στην οδό Χαλκέων.

Η περιοχή έχει ιστορικά προσφυγικό και εμπορικό χαρακτήρα, κάτι που θυμίζει ακόμη και σήμερα η ύπαρξη του Μπιτ Παζάρ στο σταυροδρόμι της οδού Ολύμπου και Τοσίτσα. Το 1928, μετά το μεταναστευτικό κύμα του 1920, η περιοχή είχε μετατραπεί σε μια υπαίθρια αγορά. Οι παλαιοπώλες της αγοράς αποφάσισαν να συνεταιριστούν και δημιούργησαν μια ένωση για να στεγάσουν την εμπορική τους δραστηριότητα. Από τη δεκαετία του ‘50 τα μερίδια του συνεταιρισμού άρχισαν να μεταβιβάζονται και σύντομα η χρήση πολλών από αυτά άλλαξε χέρια. Σήμερα, τα μαγαζιά εστίασης επικρατούν στο εσωτερικό και τα παλαιοπωλεία έχουν περιοριστεί στο εξωτερικό, στην οδό Τοσίτσα.

Μέσα στα επόμενα χρόνια όμως, το Μπίτ Παζάρ πρόκειται να αλλάξει εκ νέου μορφή και χαρακτήρα. Η κυβέρνηση δημοσίευσε ΦΕΚ το 2022 που τροποποιεί τους όρους παρουσίας των 81 καταστημάτων στο εσωτερικό, γεγονός που οδήγησε τους ιδιοκτήτες των μεριδίων να δημιουργήσουν τον Σύλλογο Ιδιοκτητών και Εκμεταλλευτών Μπίτ Παζάρ και να αναθέσουν σε ένα γραφείο την εκπόνηση μελέτης ανάπλασης.

Η αγορά του Μπίτ Παζάρ έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα το 2016, και παραμένει ταυτόχρονα ιδιωτική. Το συγκεκριμένο έργο και η μελέτη δε θα χρηματοδοτηθεί άμεσα από το κράτος, και πρόκειται να κοστίσει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ, τα οποία θα αναζητηθούν σύμφωνα με δημοσιεύματα από χρηματοδοτικά προγράμματα ή μέσω νέων επιχειρηματιών που μπορεί να επιλέξουν να εγκατασταθούν στο νέο κτιριακό συγκρότημα που θα προκύψει.

Ρωμαϊκή: Διατηρητέα, διπλάσιες τιμές και μπαρ

Περπατώντας από το Μπίτ Παζάρ και μέσα από την Γκαρμπολά, οδηγούμαστε στη Ρωμαϊκή Αγορά. Το πλατύ άνοιγμα της αρχαίας αγοράς επιτρέπει στον ήλιο να λούζει την αρχαία αγορά, καθώς και τις ψηλές πολυκατοικίες, που κλέβουν στη συνέχεια το φως από τα στενά.

Εξαίρεση σε αυτές τις πολυκατοικίες και σε όλο το κτιριακό απόθεμα του κέντρου αποτελούν ορισμένες κατοικίες του μεσοπολέμου. Οικοδομές του 1930 που συγκεντρώνονται στη Φιλίππου και στην Ολύμπου ξεχωρίζουν για την Αρτ Ντεκό αισθητική τους, ανάμεσα στα ψηλά και ομοιόμορφα κτήρια. Ενδεικτικό της πολιτισμικής και αισθητικής τους σημασίας είναι ότι 15 κτήρια στην Ολύμπου, και άλλα 6 στην Φιλίππου έχουν κριθεί διατηρητέα.

Ο Σάκης Βαλαής βρίσκεται στη γειτονιά της Ρωμαϊκής τα τελευταία 30 χρόνια και ξεκίνησε το 2003 να φτιάχνει το Blues Bar, το οποίο αποτέλεσε και το πρώτο μπαρ της γειτονιάς, όπως μας αφηγείται:

«Τότε δεν υπήρχε κάτι άλλο στην περιοχή, παρά μόνο παραδοσιακά καφενεία, στα οποία ο κόσμος έπινε τον καφέ του και έπαιζε το χαρτάκι του. Η αμέσως επόμενη φάση είναι η ανάπτυξη της εστίασης στο Μπίτ Παζάρ με ένα εστιατόριο και ένα καφέ. Έπειτα ακολούθησαν και άλλα μπαρ επί της Ολύμπου. Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος που κυκλοφορεί στα μαγαζιά αυτά είναι ανάμεικτος. Η γειτονιά στο σήμερα αποκτά όλο και περισσότερα μαγαζιά και προσωπικά απολαμβάνω την παρουσία του κόσμου που έρχεται και ανοίγει ένα μπαρ με το δικό του χαρακτήρα.

Το τετράγωνο της Ρωμαϊκής προσελκύει τον κόσμο, καθώς υπάρχει ένας μεγάλος αρχαιολογικός χώρος και η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου που επισκέπτονται συχνά αρκετοί τουρίστες. Υπάρχει όμως ανάγκη οι χώροι αυτοί να αναδειχθούν περισσότερο, με μια ανάπλαση που θα βελτιώσει την κατάσταση της γειτονιάς και θα είναι αποτρεπτική και για τις πιάτσες των ναρκωτικών, που είναι το μόνο δυσάρεστο στη γειτονιά».

Η Ελευθερία ζει στον άξονα της Ολύμπου από το 2005, στην αρχή στην Αντιγονιδών και σήμερα στη Ρωμαϊκή Αγορά. Έχει εργαστεί σε δύο από τα πιο πολυσύχναστα μπαρ της γειτονιάς και μας περιγράφει την εξέλιξη της:

«Όταν είχα έρθει εγώ ήταν μόνο το Μπιτ Παζάρ και λίγα καφέ. Υπήρχαν αρκετά μικρά εμπορικά μαγαζιά, και δε θυμάμαι ξενοίκιαστα ούτε στην Ολύμπου, ούτε στους γύρω δρόμους. Έμενα στην Αντιγονιδών, η οποία το 2005 ήταν ανεξάρτητη με μια δική της αγορά. Από το 2012 ξεκίνησαν όλα τα μαγαζιά να κλείνουν και τα ισόγεια να ερημώνουν.

Η γειτονιά πριν 20 χρόνια ήταν φτωχογειτονιά με αρκετούς μετανάστες. Τα τελευταία χρόνια επικρατεί μια διαφορετική κατάσταση που δεν συνδέεται μόνο με τα ενοίκια. Έχει περάσει την Εγνατία κόσμος που δεν είναι απαραίτητα φοιτητές και νέοι. Τα μαγαζιά προσελκύουν τον hipster κόσμο. Παράλληλα όμως, υπάρχει μια ναρκοπιάτσα που δεν υπήρχε την προηγούμενη περίοδο, και ένας κόσμος που τη συνοδεύει.

Όταν ήρθα στην πολυκατοικία που μένω τώρα το 2019, πέρα από κάποιους ιδιοκτήτες που είναι μόνιμοι, τα υπόλοιπα σπίτια ήταν νοικιασμένα σε φοιτητές. Τώρα πια φοιτητές μένουν μόνο σε δύο διαμερίσματα. Είναι σχεδόν ολόκληρη η πολυκατοικία AirBnB και τα διαχειρίζονται απευθείας εταιρείες. Αντίστοιχα, η παλιά διπλανή πολυκατοικία ανακαινίστηκε και γέμισε με προκάτ μικρά διαμερίσματα για βραχυχρόνια μίσθωση».

Τα ενοίκια στη Ρωμαϊκή Αγορά και πάνω από αυτήν δε σημειώνουν τις ίδιες αναλογικά αυξητικές τάσεις με την περιοχή των Δώδεκα Αποστόλων. Ζήτημα αποτελεί όμως ότι δε διατίθενται πια προς ενοικίαση, τόσα σπίτια όσα στο παρελθόν, με αποτέλεσμα η αγορά των ενοικίων να πιέζεται. Αντίθετα σε αυτή τη λογική, κινείται η αγορά ακινήτων για την πώληση διαμερισμάτων. Η πιο χαρακτηριστική υψηλή συγκέντρωση προσφοράς βρίσκεται σήμερα στην πλατεία Μακεδονομάχων.

Η Ελευθερία αγόρασε πρόσφατα ένα σπίτι στην Ολύμπου, αλλά όσοι το επιχειρήσουν στο μέλλον δε θα σταθούν το ίδιο τυχεροί. Η αγορά που έκανε έγινε το 2022 με την τιμή ανά τετραγωνικό μέτρο να ανέρχεται στα 1.100 €. Μισό χρόνο μετά, όπως μας μεταφέρει, ό,τι διαμέρισμα πουλήθηκε στην ίδια οικοδομή ήταν δύο φορές επάνω, με την τιμή πλέον στη γειτονιά να διαμορφώνεται πάνω από τα 2.000€ ανά τ.μ.