Η έκθεση που μιλά για το «ελληνικό Μαουτχάουζεν»

2002, σε μία υπαίθρια αγορά στο Μόναχο, ο Ανδρέας Ασσαέλ στεκόταν μπροστά στον πάγκο ενός εμπόρου, σε δίλημμα για το αν θα αγοράσει ένα άλμπουμ με παλιές, ασπρόμαυρες φωτογραφίες από την κατοχική Ελλάδα. Είχε βρεθεί σε αντίστοιχη θέση πολλές φορές, καθώς η επίσκεψή του στα λεγόμενα flohmarkt ήταν κάτι που αγαπούσε από όταν πήγε να σπουδάσει στη Γερμανία τη δεκαετία του ‘80. Όντας λάτρης της Ιστορίας και της συλλογής αντικειμένων, σε αυτές τις υπαίθριες αγορές είχε αποκτήσει θησαυρούς κάθε είδους.

«Η αλήθεια είναι ότι ο έμπορος δεν είχε καταφέρει να με πείσει, μέχρι που το μάτι μου έπεσε σε μία από τις φωτογραφίες. Απεικόνιζε μία ομάδα αιχμαλώτων να περπατά κατά μήκος μίας σιδηροδρομικής γραμμής, συνοδευόμενη από έναν Γερμανό φρουρό. Ένας από τους αιχμαλώτους είχε εβραϊκό αστέρι κολλημένο στο στήθος. Απάνω από τη φωτογραφία έγραφε “Καρυά, σιδηροδρομικές εργασίες”», θυμάται.

Ο κ. Ασσαέλ μεγάλωσε ακούγοντας συγκλονιστικές ιστορίες για την οικογένεια του πατέρα του, μία από τις λίγες που επέζησαν του Ολοκαυτώματος, κρυμμένη από Χριστιανούς στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Μπορούσε να ξεχωρίσει, λοιπόν, πότε είχε μπροστά του ένα σημαντικό ντοκουμέντο. Και το συγκεκριμένο άλμπουμ ήταν τελικά ένα από αυτά.

Τα επόμενα χρόνια, το άλμπουμ έφερε στο φως πολλές ιστορίες, με επίκεντρο τη ναζιστική παραστρατιωτική Οργάνωση Τοτ (Organisation Todt), που πραγματοποίησε καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία και τις κατεχόμενες χώρες. Στην Ελλάδα, το πιο απαιτητικό —μα και πιο απάνθρωπο— έργο υπό την εποπτεία της έγινε στο σιδηροδρομικό σταθμό της Καρυάς, επί του όρους Όθρυς στη Φθιώτιδα.

Autobahn, σιδηροδρομικές γραμμές και… κατεδαφίσεις για λογαριασμό του Τρίτου Ράιχ

Η Οργάνωση Τοτ πήρε το όνομά της από το μηχανικό Φριτς Τοτ (Fritz Todt), εξέχοντα παράγοντα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Υπό την ευθύνη του ξεκίνησε η δημιουργία των πρώτων μεγάλων αυτοκινητοδρόμων (Autobahn) στη Γερμανία. Διετέλεσε Υπουργός Εξοπλισμών και Πολεμοφοδίων, μέχρι το θάνατό του σε αεροπορικό δυστύχημα το 1942.

Ήδη πριν τον πόλεμο, η Οργάνωση είχε φτιάξει 3.000 χιλιόμετρα αυτοκινητοδρόμων, και τα επόμενα χρόνια ο παραστρατιωτικός χαρακτήρας της εντάθηκε: οι εργαζόμενοί της πλέον έφεραν βαθμούς και στολές με τα ανάλογα διακριτικά. Μεταξύ άλλων, ανέλαβε την κατασκευή οχυρωματικών έργων και την ανασυγκρότηση υποδομών που επλήγησαν σε πολεμικές συγκρούσεις. Προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες σε εργατικό δυναμικό, ξεκίνησε να εισάγει «εθελοντές» από τις κατακτημένες χώρες.

Μετά το θάνατο του Φριτς Τοτ, την ηγεσία της Οργάνωσης και τον ανάλογο υπουργικό θώκο ανέλαβε ο Άλμπερτ Σπέερ. Στο μεταξύ, τα καταναγκαστικά έργα εντός και εκτός Γερμανίας συνεχίστηκαν. Πολλά από αυτά τα ανέλαβαν κατασκευαστικές εταιρείες που είχαν φιλικές σχέσεις με το ναζιστικό καθεστώς, «αξιοποιώντας», μέχρι θανάτου, αιχμαλώτους ως εργάτες.

«Το εργοτάξιο της Καρυάς το ανέλαβε το 1943 η εταιρεία Überland Hoch-Tief, που είχε ιδρυθεί στη Βιέννη το 1928. Ήταν θυγατρική της Leonhard Moll, της εταιρείας που έμεινε στην Ιστορία για την κατεδάφιση της κεντρικής συναγωγής του Μονάχου», αναφέρει ο κ. Ασσαέλ. «Κατά τη διάρκεια υλοποίησης των έργων, κατέβαιναν στην Ελλάδα να δουλέψουν μηχανικοί και άλλες ειδικότητες διαφόρων εθνικοτήτων: Σέρβοι, Κροάτες, Ρουμάνοι κ.α. Φορούσαν τις στολές της Οργάνωσης, έπαιρναν το όπλο παραμάσχαλα και οδηγούσαν κατευθείαν τους εργάτες στη δουλειά. Ήταν εκεί για να βγάλουν λεφτά και αυτό ήταν το μόνο που τους ένοιαζε. Οι εργάτες δεν τους ένοιαζαν καθόλου».

Όπως σημειώθηκε ήδη, το έργο στην Καρυά είναι το πιο ενδεικτικό για τη σκληρότητα της Οργάνωσης Τοτ, όμως δεν ήταν το μόνο. Η Οργάνωση υλοποίησε έργα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ανάμεσα σε αυτά ένα λατομείο στο Δομοκό, ένα σιδηροδρομικό έργο στη Στύρφακα, ένα ορυχείο στο Βάβδο και ένα στο αεροδρόμιο Σέδες, έξω από τη Θεσσαλονίκη.

Γιατί ήταν τόσο σημαντικό το έργο στην Καρυά;

Στην Καρυά Φθιώτιδας εντοπίζεται ένας μικρός, σιδηροδρομικός σταθμός, εγκαταλελειμμένος σήμερα, που χτίστηκε το 1906- 1907. Από αυτόν περνούσε η παλιά μονή σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα-Θεσσαλονίκη, η οποία συνέχιζε για Βελιγράδι. Ο ρόλος της ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, καθώς ήταν η μόνη διέξοδος στη Βόρεια Ευρώπη, τη στιγμή που η θάλασσα ήταν σε αγγλικά χέρια και τα γερμανικά αεροπλάνα έπρεπε να αντιμετωπίσουν συνεχείς αεροπορικές επιθέσεις.

Το σιδηροδρομικό έργο έγινε για να αυξηθεί η χωρητικότητα και η κινητικότητα της γραμμής και να αποκατασταθούν κάποιες από τις δολιοφθορές που είχαν προκληθεί από την Αντίσταση. «Αποφάσισαν να σκάψουν όλο το βουνό και να φτιάξουν ένα φαράγγι με παρακαμπτήριο γραμμή, όπου το τρένο προς τη μία κατεύθυνση θα έμπαινε μέσα και θα περίμενε να περάσει το άλλο από την ανάποδη», εξηγεί ο κ. Ασσαέλ.

Το συγκεκριμένο έργο είχε μία μεγάλη τεχνική δυσκολία: το φαράγγι, βάθους 20 μέτρων και μήκους 100 μέτρων, έπρεπε να είναι επίπεδο και όχι ανηφορικό, γιατί οι αμαξοστοιχίες της εποχής δεν είχαν την ιπποδύναμη να σταθμεύσουν στην ανηφόρα, να περιμένουν και έπειτα να συνεχίσουν προς τα βόρεια. Άρα, τα τρένα από Αθήνα προς Θεσσαλονίκη δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την παρακαμπτήριο, αν αυτή είχε κλίση.

Για να λύσουν το πρόβλημα, οι μηχανικοί του έργου σκέφτηκαν να «φάνε» το βουνό ώστε η παρακαμπτήριος να είναι τελείως επίπεδη. Έτσι, οι αμαξοστοιχίες από Αθήνα θα είχαν χώρο να πάρουν φόρα για να βγουν μετά στην κανονική, ανηφορική γραμμή.

Αυτό απαιτούσε να απομακρυνθούν με τα χέρια 24.000 τόνοι βράχων. Όμως, οι μηχανικοί δεν ανησυχούσαν ιδιαίτερα για αυτό. «Εθελοντές» υπήρχαν, και μάλιστα με πολύ χαμηλά κόστη σίτισης και διαμονής.

«Μαζί με τα μπάζα πετούσαν και τα πτώματα όσων δεν άντεχαν»

Τον Ιανουάριο του 1943, οι Γερμανοί ανακοίνωσαν με διάταγμα την υποχρεωτική εργασία (πολιτική επιστράτευση) των ανδρών ηλικίας 18 έως 50 ετών, σε καταναγκαστικά έργα και εργοστάσια πολεμικού υλικού. Ακολούθησαν μεγαλειώδεις διαδηλώσεις, που οδήγησαν στην απόσυρση του διατάγματος. Τελικά, οι Γερμανοί επιστράτευσαν δια της βίας το εργατικό δυναμικό που χρειάζονταν. Με μεγάλες επιδρομές, συνέλαβαν και μετέφεραν δεκάδες χιλιάδες κρατούμενους για καταναγκαστική εργασία σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εντέλει, περισσότεροι από 100.000 Έλληνες υποχρεώθηκαν σε καταναγκαστική εργασία, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Βασικός παράλληλος στόχος αυτής της πρωτοβουλίας ήταν, φυσικά, ο αφανισμός των Ελλήνων Εβραίων.

Έχοντας ξεκινήσει έρευνες για τα εγκλήματα που συνέβησαν στην Καρυά, ο κ. Ασσαέλ συνάντησε πριν 20 περίπου χρόνια το Νίκο Σίμο, που ανέλαβε φύλακας του σταθμού μεταπολεμικά. Ο ξάδερφός του είχε το ίδιο πόστο κατά τη διάρκεια της Κατοχής, και ο κ. Νίκος τον επισκεπτόταν συχνά ως παιδί, βλέποντας και ακούγοντας τα όσα ανατριχιαστικά γίνονταν.

Για τις ανάγκες του εργοταξίου στην απομακρυσμένη τοποθεσία, η Οργάνωση Τοτ είχε δημιουργήσει ένα αυτοσχέδιο στρατόπεδο κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Αποτελούνταν από δύο στρατώνες με γραφεία και κουζίνα για το προσωπικό της Οργάνωσης και της Βέρμαχτ, καθώς και δύο κοιτώνες για τους αιχμάλωτους εργάτες. Το εργοτάξιο φυλασσόταν από περίπου 100 στρατιώτες.

Λίγο παραπέρα από το σημείο εκτέλεσης των έργων, τα τρένα συνέχιζαν να πηγαινοέρχονται κανονικά. Οι επιβάτες έβλεπαν από μέσα τους σκελετωμένους εργάτες, με τα κουρελιασμένα ρούχα, να δουλεύουν αδιάκοπα.

Οι αιχμάλωτοι αναγκάζονταν να δουλεύουν δωδεκάωρες βάρδιες, υπό το φόβο βίαιων εργοδηγών. Σύντομα άρχισαν να αδυνατίζουν από τις κακουχίες. Όσοι κατέρρεαν από την εξάντληση δολοφονούνταν.

«Οι κατοχικές δυνάμεις είχαν ήδη προαποφασίσει να οδηγήσουν του εργάτες της Καρυάς στο θάνατο μέσα από τις απάνθρωπες συνθήκες του έργου. Πήραν 300-500 Εβραίους από τη Θεσσαλονίκη και τους βάλαν να κόψουν το βουνό με τα χέρια τους.

» Πρώτα έσκαγαν τα βράχια με δυναμίτη και έπειτα τρέχαν με τα βαγονέτα, να φορτώσουν τα μπάζα και να τα απομακρύνουν, πετώντας τα πάνω από την κυρίως γραμμή στον γκρεμό. Σε αυτό το “πλατό” με τα μπάζα πετούσαν οι υπεύθυνοι του εργοταξίου και τα πτώματα των εργατών που πέθαιναν από τις κακουχίες.

» Για τροφή τούς δίναν μόνο λίγο λάχανο βρασμένο ή ζουμί από φασόλια. Το σερβίραν επίτηδες τίγκα στο αλάτι, για να διψάνε οι εργάτες. Βλέπετε, δικαιούνταν μόνο 1 λίτρο πόσιμο νερό για όλη τη μέρα. Και φυσικά, ούτε λόγος για νερό να πλυθούν», μεταφέρει ο κ. Ασσαέλ.

Κάποιοι δεν μπόρεσαν να ανοιχτούν ποτέ, ούτε στην ίδια τους την οικογένεια

Τουλάχιστον 10 καταναγκαστικοί εργάτες κατάφεραν να δραπετεύσουν από το εργοτάξιο στην Καρυά. Οι περισσότεροι από αυτούς εντάχθηκαν σε οργανώσεις αντίστασης στην περιοχή και πολέμησαν εναντίον των Γερμανών.

Ένας από αυτούς ήταν ο Σαμ Ναχμίας. Κατάφερε να επιζήσει με τη βοήθεια μιας οικογένειας στη Λαμία. Ήταν ο πρώτος μάρτυρας που κατάφερε να βρει ο κ. Ασσαέλ, αφού πρώτα σκάναρε τις 450 φωτογραφίες του άλμπουμ και τις έβαλε σε χρονολογική σειρά, ανάλογα με το πόσο φθαρμένα φαίνονταν τα ρούχα των εργατών σε καθεμία. «Ήμουν ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο ο Ναχμίας μοιράστηκε αυτήν την ιστορία. Μέχρι τότε δεν είχε μιλήσει σε κανέναν. Ούτε καν στην ίδια του την οικογένεια», λέει ο ερευνητής.

Συγκλονιστική ήταν η ιστορία και άλλων δύο Θεσσαλονικιών εργατών, του Τζάκο Καράσσο και του Σαμ Κοέν:

«Αυτοί ήταν φίλοι από το Δημοτικό. Όταν οι Γερμανοί διάλεξαν τους δύο αδελφούς Καράσσο να τους στείλουν στα έργα, ο Σαμ δέχτηκε να αλλάξει με τον έναν γιο και να πάει με τον παιδικό του φίλο στα κάτεργα. Φόρεσε παρόμοια ρούχα με τον αδερφό και όταν ήταν να μπουν στα τρένα, λέει στο φύλακα: “Μπορώ να πάω να αγκαλιάσω τον ξάδερφό μου;”. Του λέει: “Πάνε”. Έτσι μπήκε μέσα και αντικατέστησε τον αδερφό του Τζάκο.

» Αυτοί οι δύο δραπέτευσαν με χίλιες δυο περιπέτειες και πήγαν στο αντάρτικο. Ο Σαμ, μάλιστα, πολέμησε και στον Εμφύλιο. Τελικά, κατέληξε στο Σαν Αντόνιο στο Τέξας».

Η τυχαία ταυτοποίηση ενός μηχανικού

Ένας ακόμα διασωθέντας ήταν ο Σμουέλ Αρδίττη. Αυτός είχε κάπως καλύτερη τύχη συγκριτικά με άλλους. Ο μηχανικός του έργου, που φωτογράφιζε και το εργοτάξιο, τον συμπάθησε και τον πήρε μαζί του σαν βοηθό στις μετρήσεις που έκανε. Ο Αρδίττη αξιοποίησε την προνομιακή μεταχείριση για την επιβίωση του ίδιου και των αδερφών του, Ιακώβ και Βενιαμίν. Έκλεβε λίγη-λίγη την τροφή που είχε ο μηχανικός για το σκύλο του και την πήγαινε στους αδερφούς του. Έτσι, κατάφεραν να διατηρήσουν κάπως τις σωματικές τους δυνάμεις.

Στις αρχές Αυγούστου 1943, η Οργάνωση Τοτ διέλυσε το εργοτάξιο στην Καρυά. Οι επιζώντες εργάτες μεταφέρθηκαν πίσω στη Θεσσαλονίκη, ανάμεσά τους και τα αδέρφια Αρδίττη. Λίγο αργότερα, οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς. Οι περισσότεροι από τους άνδρες, αδυνατισμένοι και άρρωστοι, οδηγήθηκαν στα κρεματόρια. Όμως ο Σμουέλ γλίτωσε επειδή ήταν κάπως πιο δυνατός από τους υπόλοιπους και άρα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε εργασίες. Έτσι, επέζησε και απελευθερώθηκε στο Προύσκοβ, κοντά στη Βαρσοβία, μαζί με τον Ιακώβ, και έπειτα πήγε στο Ισραήλ. Ο Βενιαμίν δεν πήγε ποτέ μαζί τους. Δολοφονήθηκε αμέσως μετά την άφιξή του στο Άουσβιτς, σε θάλαμο αερίων.

Το όνομα του φωτογράφου μηχανικού, όπως και του αρχιμηχανικού του εργοταξίου, αποκαλύφθηκε στον κ. Ασσαέλ εντελώς τυχαία: «Θυμάμαι να είμαι σε μία συνάντηση ερευνητών. Άρχισα να ρωτάω αν έχει κάποιος υλικό για την Οργάνωση Τοτ. Πετάγεται ένας και λέει “Ναι, έχω” και μου βγάζει 41 έγγραφα που ανήκαν στο διοικητή της Καρυάς! Όταν τα είδα, πάγωσα, γιατί πάνω-πάνω έγραφε το όνομα του φωτογράφου μηχανικού και έλεγε και το όνομα του αρχιμηχανικού του εργοταξίου, που μπόρεσα μετά πολύ εύκολα να το ταυτοποιήσω. Μέσα από φύλλα πορείας που βρήκα, διασταύρωσα την παρουσία του και σε άλλα έργα της Οργάνωσης ανά την Ελλάδα.

» Το όνομα του μηχανικού που τραβούσε τις φωτογραφίες το βρήκα σε μία καρτ ποστάλ που έγραφε: “Χαιρετίσματα από την Ελλάδα, Hans”. Το να βρω το πλήρες όνομα ήταν πολύ δύσκολο, γιατί γενικά από την Οργάνωση Τοτ έχει επιζήσει ελάχιστο υλικό. Πήρα, λοιπόν, τηλέφωνο την κατασκευαστική εταιρεία —η οποία υπάρχει ακόμα και σήμερα— και τους είπα ότι έχω βρει φωτογραφίες από έργα τους στην Ελλάδα. Πάγωσαν αυτοί. Μου είπαν “Ελάτε να μας τις δείξετε”. Πήρα μόνο τις “καλές” φωτογραφίες από το εργοτάξιο, χωρίς τα βασανιστήρια και τους ρακένδυτους, και πήγα εκεί. Με κοιτούσαν καχύποπτα, φοβόμουν λίγο. Κάποια στιγμή τούς έπεισα ότι είμαι ανώδυνος και μου είπαν το όνομα του φωτογράφου μηχανικού: λεγόταν Χανς Ρέσλερ (Hans Rössler)».

«Έχουμε το δικό μας Μαουτχάουζεν και δεν το ξέρουμε»

Έπειτα από πολυετή έρευνα, γεννήθηκε το βιβλίο «Στα Κάτεργα του Θανάτου: Ένα Οδοιπορικό στα Καταναγκαστικά Ναζιστικά Έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα» (εκδόσεις University Studio Press, 2024). Στο εσωτερικό του περιλαμβάνονται πληροφορίες για τη δράση της Οργάνωσης Τοτ στην Ελλάδα, μαζί με 350 ανέκδοτες εικόνες από την προσωπική συλλογή του κ. Ασσαέλ.

«Τα πρώτα χρόνια που αναζητούσα τρόπους να εκδώσω το βιβλίο, συνάντησα κυρίως αδιαφορία. Το θέμα ήταν δύσκολο, δυσάρεστο», θυμάται ο συνομιλητής μας. «Απογοητεύτηκα και το άφησα στην άκρη, μέχρι που το 2017 ο τότε Γερμανός Πρόξενος Θεσσαλονίκης είδε τη δουλειά μου και με έφερε σε επαφή με δύο ινστιτούτα στο Βερολίνο: το Ίδρυμα του Μνημείου για τους Δολοφονημένους Εβραίους Ευρώπης και το Κέντρο Τεκμηρίωσης Ναζιστικής Καταναγκαστικής Εργασίας, του Ιδρύματος Τοπογραφία του Τρόμου. Αποφασίσαμε να κάνουμε δύο εκθέσεις, μία στη Γερμανία και μία στην Ελλάδα. Η πλευρά της Γερμανίας μάζεψε ένα σεβαστό ποσό ώστε να πραγματοποιηθούν οι εκθέσεις και μου έδωσε πρόσβαση σε επιπλέον αρχεία, για να τα συμπεριλάβω στο βιβλίο».

Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν ήταν μόνο η συγκεκριμένη έρευνα που συνάντησε αδιαφορία. Γενικότερα, η απασχόληση των Ελλήνων Εβραίων σε καταναγκαστικά έργα φαίνεται πως βρέθηκε για χρόνια στην αφάνεια.

Το 1988, στο σιδηροδρομικό σταθμό Λιανοκλαδίου τοποθετήθηκε μία αναμνηστική πλάκα προς υπενθύμιση του γεγονότος, η οποία όμως καταστράφηκε, πιθανόν κατά την ανακαίνιση του σιδηροδρομικού σταθμού. Το 2021, τοποθετήθηκε νέο μνημείο με έγκριση και ενέργειες του ΟΣΕ και τη συνεργασία του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος. Σε δηλώσεις του στα εγκαίνια ως κεντρικός ομιλητής, ο κ. Ασσαέλ είπε πως «Η επανατοποθέτηση της πλάκας Μνήμης στον Σ.Σ. Λιανοκλαδιου ελπίζω να είναι το πρώτο βήμα για την αναγνώριση του στρατοπέδου Καρυάς ως μαρτυρικού τόπου…Έχουμε το δικό μας Μαουτχάουζεν και δεν το ξέρουμε».

Μία έκθεση-αποκάλυψη για το άγνωστο έγκλημα

Η ελληνική έκθεση που γεννήθηκε από το κοπιώδες έργο του κ. Ασσαέλ, με τίτλο «Καρυά 1943: Καταναστική Εργασία και Ολοκαύτωμα», φιλοξενείται μέχρι και τις 30 Ιουνίου στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης, με ελεύθερη είσοδο. Εκτίθενται πολύτιμα φωτογραφικά ντοκουμέντα από τα καταναγκαστικά έργα, μαρτυρίες επιζώντων και πληροφορίες για τη δράση της Οργάνωσης Τοτ στην Ελλάδα.

Ο κ. Ασσαέλ σχολιάζει με σχετικά με αυτό το έργο ζωής: «Πολλές φορές κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου ένιωθα ότι αυτοί οι νεκροί μού ζητούσαν να ειπωθεί η ιστορία τους. Έλαχε να είμαι εγώ ο τυχερός-άτυχος που θα τα ερευνήσω και θα τα πω. Ένας Έλληνας με πατέρα Εβραίο, με τέτοια οικογενειακή ιστορία, που βρέθηκα στη Γερμανία, πήρα στα χέρια μου αυτό το άλμπουμ και έτυχε να έχω υπόψιν τι έγινε στην Καρυά. Ήταν κάπως μεταφυσικό, καρμικό όλο αυτό, σαν να ήμουν προορισμένος για αυτήν την αποστολή».

Ζητώντας του να κάνει μία αποτίμηση της έκθεσης, δηλώνει: «Μέχρι τη δημοσίευση της έρευνάς μου, για την Καρυά υπήρχε μόνο μισή σελίδα γραμμένη στο βιβλίο “In memoriam: Αφιέρωμα εις την Μνήμην των Ισραηλιτών Θυμάτων του Ναζισμού εν Ελλάδι”.

» Εκτός από το ότι φωτίζει ένα παραγνωρισμένο κομμάτι του Ολοκαυτώματος, η έκθεση φωτίζει και τη δράση της παραστρατιωτικής Οργάνωσης Τοτ στην Ελλάδα, ένα θέμα που ακόμα και σήμερα είναι άγνωστο. Για μένα, το πιο φριχτό είναι ότι τα εγκλήματα αυτά δεν τα έκαναν οι Ναζί εν λευκώ, αλλά σε πλήρη συνεργασία με ιδιωτικές εταιρείες. Οι Ναζί ήθελαν να εξοντώσουν τους Εβραίους, οι εργολάβοι ήθελαν απλώς να βγάλουν χρήματα. Και ενώσαν άριστα τις δυνάμεις τους, για να φτιάξουν τις υποδομές που θα διευκόλυναν την καταλήστευση της Ελλάδας αλλά και όλων των χωρών απ’ όπου πέρασαν».

Ταυτότητα έκθεσης:

Η έκθεση « Καρυά 1943: Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» έχει σχεδιαστεί ως περιοδεύουσα έκθεση που καλύπτει 100 τετραγωνικά μέτρα και διατίθεται σε τρεις γλώσσες. Είναι αποτέλεσμα ελληνογερμανικής συνεργασίας και εγκαινιάστηκε το 2024 στο Κέντρο Τεκμηρίωσης για τη Ναζιστική Καταναγκαστική Εργασία στο Βερολίνο, ενώ μια πανομοιότυπη εκδοχή της εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στην Οδό Πειραιώς 138 στην Αθήνα. Αυτήν την περίοδο, η έκθεση λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη.

Μέρες και ωράριο λειτουργίας:

30/03/2025 – 30/06/2025 | Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης (Βασ. Όλγας 68) | Δευτέρα, Τρίτη, Παρασκευή 9:00-16:00, Τετάρτη 12:00-19:00, Σάββατο, Κυριακή 10:00-14:00. Είσοδος Ελεύθερη.