Η Γενοκτονία των Αρμενίων: Ένα μεγάλο έγκλημα του 20ου αιώνα

Η 24η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως η επίσημη ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Πρόκειται για ένα από τα σκοτεινότερα κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας και χαρακτηρίζεται ως η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα. Δυστυχώς σχεδόν ταυτόχρονα έγιναν κι άλλες, όπως η γενοκτονία των Ποντίων (ημέρα μνήμης στις 19 Μαΐου), που ακόμη αναζητεί τη διεθνή αναγνώριση, αλλά και άλλες…

Εκείνη την ημέρα, οι οθωμανικές αρχές συνέλαβαν εκατοντάδες Αρμένιους διανοούμενους και ηγέτες στην Κωνσταντινούπολη, γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη ενός καλά οργανωμένου σχεδίου εξόντωσης του αρμενικού πληθυσμού.

Η Γενοκτονία των Αρμενίων προκάλεσε πάταγο, με τη συστηματική εξόντωση 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων. Έλαβε χώρα στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 1915–1923 και αποτέλεσε προάγγελο των γενοκτονιών και των εγκλημάτων αυτού του είδους που ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένης της ποντιακής γενοκτονίας.

Μεταξύ αυτών διεθνώς συγκαταλέγονται: το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, οι γενοκτονίες στη Ρουάντα, στην Καμπότζη και στη Βοσνία. Επισημαίνεται ότι η άρνηση και η μη καταδίκη τέτοιων γενοκτονιών δημιουργεί προηγούμενα έως και σήμερα, όπως οι ενέργειες του Ισλαμικού Κράτους.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, όταν ολοκληρώθηκαν οι μαζικές σφαγές και οι εξαναγκαστικοί εκτοπισμοί, περίπου 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν χάσει τη ζωή τους, ενώ αμέτρητοι άλλοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη. Σήμερα, η πλειοψηφία των ιστορικών αναγνωρίζει αυτά τα γεγονότα ως γενοκτονία — μια οργανωμένη και σκόπιμη προσπάθεια αφανισμού ενός ολόκληρου λαού.

Παρόλα αυτά, η τουρκική κυβέρνηση δεν αποδέχεται αυτόν τον χαρακτηρισμό, ούτε αναγνωρίζει την πλήρη έκταση των γεγονότων. Παρά τη συνεχή πίεση από τους Αρμένιους αλλά και τους υποστηρικτές τους και της κοινωνικής δικαιοσύνης σε όλο τον κόσμο, στην Τουρκία εξακολουθεί να απαγορεύεται οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τα γεγονότα της εποχής εκείνης.

Οι ρίζες που οδήγησαν στην Γενοκτονία

Η γενοκτονία των Αρμενίων έλαβε χώρα την περίοδο 1915-1923. Την ημέρα της 1ης  Αυγούστου 1914 ξεκίνησε ο Α´Παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος διήρκησε τέσσερα χρόνια. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό την ηγεσία των Νεότουρκων, εισήλθε επίσημα στον πόλεμο στις 29 Οκτωβρίου 1914.

Τρεις ήταν οι βασικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της γενοκτονίας των Αρμενίων: η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η ευάλωτη θέση των Αρμενίων εντός αυτής και φυσικά το ξέσπασμα του Α´ Παγκοσμίου πολέμου.

Η γενοκτονία του 1915 δεν ήταν ούτε τυχαία, ούτε απρόσμενη. Αποτέλεσε, κατά κάποιον τρόπο, τη λογική κατάληξη δεκαετιών- ακόμα και αιώνων- κατά τις οποίες οι διαδοχικοί Οθωμανοί σουλτάνοι και στη συνέχεια οι Νεότουρκοι ακολούθησαν μια πολιτική εθνικιστικής βαρβαρότητας και εξόντωσης απέναντι σε όλους τους άλλους αλλόφυλους λαούς, συμπεριλαμβανομένων και των Αρμενίων. Αυτό οφειλόταν σε μια επίσημη κρατική πολιτική και όχι σε μεμονωμένες πράξεις ορισμένων προσώπων.

Η γενοκτονία των Αρμενίων εντάσσεται απόλυτα στο πλαίσιο του παντουρκισμού, της εκδοχής των Νεότουρκων του παντουρανιστικού προγράμματος, το οποίο αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός “καθαρού” τουρκικού κράτους και στην υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι αιτίες της γενοκτονίας θα πρέπει να εντοπιστούν στις “θεωρητικές” αρχές του παντουρκισμού και στην πολιτική που οικοδομήθηκε γύρω από αυτές.

Τα στάδια 

Η πρώτη φάση της Γενοκτονίας των Αρμενίων ήταν η ένταξη περίπου 60.000 Αρμενίων ανδρών στον οθωμανικό στρατό, οι οποίοι αργότερα αφοπλίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Με την πάροδο του χρόνου, οι Αρμένιοι συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη πολλών πόλεων, μεταξύ των οποίων και η Κωνσταντινούπολη.

Η δεύτερη φάση της Γενοκτονίας των Αρμενίων περιλαμβάνει τη σύλληψη περίπου 700 Αρμενίων διανοούμενων και μελών της πολιτικής ελίτ στην Κωνσταντινούπολη, οι περισσότεροι από τους οποίους συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Στη συνέχεια, ο αρμένικος πληθυσμός, που αποτελούνταν κυρίως από γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους, εκτοπίστηκε από τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την έρημο Ντέιρ εζ-Ζορ, όπου η πλειοψηφία εξοντώθηκε.

Για την υλοποίηση της γενοκτονίας, οι Τούρκοι δημιούργησαν κέντρα εκτοπισμού και σφαγής, καθώς και στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης των εκτοπισμένων. Στη δολοφονία των Αρμενίων συμμετείχαν τόσο Τούρκοι στρατιώτες, όσο και αστυνομικοί και Κούρδους ληστές. Μετά τους εκτοπισμούς, στα ανατολικά εδάφη της σημερινής Τουρκίας παρέμειναν μόνο Αρμένιοι που είχαν ασπαστεί το Ισλάμ.

Η τελευταία φάση της γενοκτονίας των Αρμενίων είναι η άρνηση εκ μέρους της τούρκικης κυβέρνησης, μέχρι και σήμερα, των μαζικών εκτοπισμών και των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από Τούρκους και Κούρδους. Στη σύγχρονη εποχή, η Τουρκία προσπαθεί να αποτρέψει τη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων μέσω παραποίησης της ιστορίας, προπαγάνδας και δραστηριοτήτων lobbying.

Το τρανταχτό αυτό γεγονός της γενοκτονίας των Αρμενίων, έχει απασχολήσει και τον χώρο του κινηματογράφου αλλά και της τέχνης γενικότερα. Υπάρχουν πολλαπλές ταινίες, ντοκιμαντέρ, αλλά και διάφορα άλλα καλλιτεχνικά έργα που πραγματεύονται την γενοκτονία.

Ταινίες:

The Cut (2014) σε σκηνοθεσία του Φατίχ Ακίν

Η πλοκή της αρχίζει στο Μαρντίν το 1915, όπου ένας φιλήσυχος σιδεράς, ο Ναζαρέτ Μανουκιάν, ζει με την γυναίκα και τις δυο δίδυμες ανήλικες κόρες του. Μια νύχτα, εντελώς ξαφνικά, η τουρκική αστυνομία θα εισβάλλει στο σπίτι του και θα τον πάρει από τους δικούς του στέλνοντας τον σε καταναγκαστικό έργο στην ύπαιθρο. Η Γενοκτονία των Αρμενίων έχει αρχίσει. Όταν ο Ναζαρέτ θα καταφέρει να ξεφύγει από τους Τούρκους μια πραγματική οδύσσεια τον περιμένει. Μοναδική επιθυμία του είναι να ξαναβρεί του δικούς του, πράγμα που σημαίνει πολλά χρόνια πεζοπορίας. Χωρίς χρήματα, χωρίς φωνή και με μόνο όπλο του ένα ατσαλένιο πείσμα και μια αστείρευτη επιθυμία. Οι σταθμοί του είναι πολλοί, από τον Λίβανο μέχρι και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ararat (2002) σε σκηνοθεσία Ατόμ Εγκογιάν 

Ένας σκηνοθέτης, αρμενικής καταγωγής, ζητά τη βοήθεια μιας Καναδής ιστορικού που έγραψε ένα βιβλίο για τον Αρσιλέ Γκόργκι, τον πιο μεγάλο Αρμένηδες ζωγράφο του 20ου αιώνα, για να γυρίσει μια ταινία πάνω στην γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 στην Τουρκία. Ένας στοχασμός πάνω στην γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά και το βάρος από τις σκιές των λησμονημένων προγόνων στη σημερινή γενιά.

The Promise (2016) σε σκηνοθεσία Terry George

Το 1914 ο νεαρός Αρμένης Μίκαελ Μπογκοσιάν φτάνει στην Κωνσταντινούπολη για να σπουδάσει στην Ιατρική. Εκεί θα γνωρίσει την όμορφη Άννα, σύντροφο ενός Αμερικανού φωτορεπόρτερ, την οποία ερωτεύεται. Τότε όμως θα ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος και η καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία θα ξεκινήσει τις απηνείς διώξεις εναντίον των Αρμενίων.

Ντοκιμαντέρ:

The Armenian Genocide (2006) σε σκηνοθεσία Andrew Goldberg

Ιστορικό και τεκμηριωμένο, με πολλές μαρτυρίες και αναλύσεις.

Grandma’s Tattoos (2011) σε σκηνοθεσία Suzanne Khardalian

Μια συγκλονιστική προσωπική αφήγηση για τις γυναίκες που απεβίωσαν.

Aghet – A Genocide (2010) σε σκηνοθεσία Eric Friedler

Γερμανικό ντοκιμαντέρ με βάση αρχειακό υλικό και γραπτές μαρτυρίες ξένων παρατηρητών της εποχής.

Άλλα έργα:

“The Artist and His Mother” του Arshile Gorky 

Πρόκειται για ένα συγκινητικό δημιουργικής μη λογοτεχνίας με τη μορφή μυθιστορήματος, στο οποίο ο αφηγητής —ζωγράφος και συγγραφέας— συνθέτει όχι μόνο ένα πορτρέτο του εαυτού του και της μητέρας του, Ζαρούχ, αλλά και μια ιστορία ολόκληρου αιώνα. Από τότε που, σε ηλικία δέκα ετών, εκείνη επέζησε της Γενοκτονίας των Αρμενίων το 1915, έως και τον θάνατό της στην Αμερική το 2006.

Μέσα από τις αναμνήσεις, τη δημιουργία και την προσωπική αναζήτηση, ο συγγραφέας αποτυπώνει την πορεία μιας ζωής σημαδεμένης από την απώλεια, τη μετανάστευση και τη μνήμη — μια διαδρομή από τον αφανισμό προς την επιβίωση και, τελικά, τη μεταμόρφωση μέσω της τέχνης.

Ανάρτηση έκανε σήμερα Πέμπτη (24/4) και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Στέλιος Αγγελούδης.

«110 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την ημέρα που σφράγισε ανεξίτηλα τη μαρτυρική πορεία του υπερήφανου Αρμενικού Έθνους.

Η Γενοκτονία των Αρμενίων, οι σφαγές, οι βιασμοί, οι κακουχίες, οι «λευκές πορείες», είναι η μόνη και αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, μια αλήθεια που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει, παρά τις συντονισμένες προσπάθειες παραχάραξης της ιστορίας και εξωραϊσμού των φρικιαστικών γεγονότων που προσβάλουν βάναυσα τη μνήμη 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων που εξοντώθηκαν από το 1915 έως το 1918.

Δεν ξεχνάμε, τιμούμε τη μνήμη των αθώων θυμάτων και υπενθυμίζουμε, πως οι δρόμοι της συνεννόησης και της συνεργασίας μεταξύ των λαών περνούν μέσα από τη μεταμέλεια και την έμπρακτη αναγνώριση των εγκλημάτων του παρελθόντος.

Σε κάθε άλλη περίπτωση, το τραύμα παραμένει ανεπούλωτο». 

Πηγές: san simera, historia.ro