Ο Μαρκ Μαζάουερ στην Parallaxi: Όσα έμαθα από την ιστορία της Θεσσαλονίκης

Ο Μαρκ Μαζάουερ είναι ο άνθρωπος που ερεύνησε και κατέγραψε την ιστορία της Θεσσαλονίκης μέσα από ένα βιβλίο που μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως το εγχειρίδιο της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της πόλης (Θεσσαλονίκη, η πόλη των φαντασμάτων εκδ. Αλεξάνδρεια 2006).

Σήμερα (Παρασκευή, 24/1) το δημοτικό συμβούλιο της πόλης θα του απονείμει την τιμητική διάκριση του Επίτιμου Δημότη, σε ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στο Δημαρχείο (19.00).

Ο Βρετανός ιστορικός, συγγραφέας και καθηγητής του Columbia μιλά στην Parallaxi για όσα έμαθε από την ενασχόλησή του με τη Θεσσαλονίκη, τα πλεονεκτήματά της, τη σεφαραδίτικη ταυτότητά της, αλλά και τη σημασία της ιστορικής έρευνας και μελέτης.

Η συνέντευξη έγινε λίγες ώρες πριν «πετάξει» από τη Νέα Υόρκη, με το πιεσμένο πρόγραμμά του να μη βοηθά στη μεγαλύτερη διάρκεια της κουβέντας. Ωστόσο, δίνει σημαντικές απαντήσεις και είναι μια καλή πρόγευση όσων θα πει στη συνέντευξη Τύπου που θα δοθεί στην Αποθήκη Δ στο Λιμάνι αύριο Σάββατο στις 18.00, παρουσία του Δημάρχου Θεσσαλονίκης, Στέλιου Αγγελούδη, του Προέδρου της Πολιτιστικής Εταιρίας, Σταύρου Ανδρεάδη και της Διευθύντριας του Κοινωνικού Οργανισμού Among, Θάλειας Ρίζου.

Κύριε Μαζάουερ ευχαριστώ για την συνέντευξη. Τι μάθατε από τόσα χρόνια ενασχόλησης με την ιστορία της Θεσσαλονίκης; Ποια στοιχεία έχασε και ποια στοιχεία απέκτησε η πόλη στο πέρασμα των αιώνων; 

«Έμαθα για την ιστορία και πώς την αφηγούμαστε. Συνηθίζουμε να λέμε στους εαυτούς μας τις ιστορίες της πόλης μας. Ποιες είναι όμως οι ιστορίες που λέει η ίδια η πόλη στον εαυτό της; Με άλλα λόγια, έμαθα να σκέφτομαι την οπτική γωνία από την οποία οι ιστορικοί αφηγούνται το παρελθόν και πώς αυτή μετατοπίζεται ανάλογα με το πού στέκονται και πόσο δύσκολο είναι να αποδοθεί δικαιοσύνη στην αληθινή ιστορία μιας πόλης τόσο πλούσιας σε παρελθόν όπως η Θεσσαλονίκη».

Πόση «ζημιά» έχει προκαλέσει η αποσιώπηση της ιστορίας στη Θεσσαλονίκη τις τελευταίες δεκαετίες; 

«Στην πραγματικότητα, η εμπειρία μου από τις τελευταίες δεκαετίες δεν είναι η αποσιώπηση. Η πόλη έχει μια αρκετά εμμονή με την ιστορία από το 1912 τουλάχιστον. Από τότε που έγινε μέρος της Ελλάδας, η ιστορία θεωρήθηκε πολύ σημαντικό στοιχείο της ταυτότητάς της και οι ιστορικοί άρχισαν να ασχολούνται συστηματικά με την ιστορία της πόλης.

Με την επέκταση του πανεπιστημιακού συστήματος μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η μελέτη αυτή έγινε επαγγελματική. Με τις αυξανόμενες πνευματικές διασυνδέσεις της Ελλάδας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, η ιστορία διεθνοποιήθηκε και όλο και περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να ενδιαφέρονται για την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία και η Πολιτιστική Πρωτεύουσα οδήγησαν σε ένα είδος έκρηξης της ιστορίας. Σήμερα νομίζω ότι η πόλη είναι τυχερή που πολλοί άνθρωποι, πολλοί νέοι άνθρωποι, παθιάζονται να ερευνούν και να ανακτούν κάθε είδους πτυχές του παρελθόντος της».

Ποια ήταν η συμβολή των Σεφαραδιτών Εβραίων στη διαμόρφωση της ταυτότητας της πόλης; Πιστεύετε ότι αυτή δεν αναγνωρίζεται επαρκώς σήμερα; 

«Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη σεφαραδίτικη συμβολή στην πόλη, τουλάχιστον όσον αφορά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Πιθανώς θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα και ιδίως για τους προηγούμενους αιώνες.

Υπάρχουν δύο εμπόδια. Το ένα είναι οι γλώσσες: για να έχει κανείς πραγματική συμβολή θα πρέπει να γνωρίζει τέσσερις ή πέντε γλώσσες και λίγοι άνθρωποι καταφέρνουν να το κάνουν αυτό, και ακόμη λιγότεροι είναι ικανοί να γράψουν ενδιαφέρουσα ιστορία από τη στιγμή που τις κατέχουν.

Το άλλο εμπόδιο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ιστορικοί τεμαχίζουν το παρελθόν σε πεδία: έτσι οι Οθωμανολόγοι γράφουν για την οθωμανική Θεσσαλονίκη από τις οθωμανικές πηγές- οι Εβραίοι ιστορικοί χρησιμοποιούν ραββινικές απαντήσεις- και οι ιστορικοί της ελληνικής πόλης χρησιμοποιούν προξενικά αρχεία και όσες λίγες πηγές στα ελληνικά σώζονται. Χρειάζεται εκπληκτική προσπάθεια για να τους κάνεις να μιλήσουν μεταξύ τους».

Η Θεσσαλονίκη έζησε για πολλά χρόνια στη σκιά μιας άλλης μεγάλης πόλης, της Κωνσταντινούπολης ή της Αθήνας. Μπορεί ποτέ να γίνει η πρώτη, και θα έπρεπε να είναι αυτός ο στόχος της; 

«Πρόκειται για κάποιον διαγωνισμό; Η χαρά της Θεσσαλονίκης είναι ότι ποτέ δεν επιβαρύνθηκε με την ευθύνη μιας κρατικής πρωτεύουσας και παρόλα αυτά άνθισε μέσα από το εμπόριο, τη μετανάστευση και τις πολιτιστικές ανταλλαγές. Το πλεονέκτημά της είναι η γεωγραφία της – η αίσθηση ότι βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι – και αυτό παραμένει δύναμη στο πέρασμα του χρόνου».

Τι μας διδάσκει τελικά η μελέτη της ιστορίας; Να μη φοβόμαστε ή αισθάνεστε συχνά ότι εργαλειοποιείται για την καλλιέργεια μίσους;

«Η ιστορία μπορεί να κινητοποιηθεί για κάθε είδους σκοπούς. Νομίζω ότι πολύ κακό γίνεται στον κόσμο λόγω έλλειψης φαντασίας. Οι πολιτικοί ηγέτες που αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεών τους, ανίκανοι να μπουν στη θέση εκείνων που πλήττονται, είναι υπεύθυνοι για πολλά δεινά.

Η Ιστορία δεν διδάσκει μαθήματα, αλλά μπορεί να διδάξει τη φαντασιακή συμπάθεια και να βοηθήσει κάποιον να δει πόσο πολύ διαφορετικά ήταν τα πράγματα στο παρελθόν, πόσο διαφορετικά μπορεί να φαίνονται σε διαφορετικούς ανθρώπους και ως εκ τούτου πόσο δύσκολο είναι να δει κάποιος τον εαυτό του μέσα από τα μάτια των άλλων. Επιπλέον: είναι απολαυστικό να χάνεται κανείς στα δράματα του παρελθόντος».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Ο Μαρκ Μαζάουερ έρχεται στη Θεσσαλονίκη – Αυτό είναι το πλήρες πρόγραμμα

Ποιος είναι ο Μαρκ Μαζάουερ

Ο Μαρκ Μαζάουερ σπούδασε κλασική φιλολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διεθνείς σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης, απ’ όπου αποφοίτησε το 1981 και το 1983 αντίστοιχα. Έκανε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (1988). Διετέλεσε Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μπίρκμπεκ του Λονδίνου, στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ και στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Σήμερα είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης..

Από το 2002 αρθρογραφεί σε διάφορες εφημερίδες και γράφει άρθρα και σχολιασμό πάνω στις διεθνείς σχέσεις και σε κριτικές βιβλίων για τους Financial Times και τον The Independent. Είναι μέλος της επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ιστορικών Εκπαιδευτών (European Association of History Educators, EUROCLIO).

Στις 23 Σεπτεμβρίου 2021 πολιτογραφήθηκε τιμητικά ως Έλληνας πολίτης καθώς «μέσω της επιστημονικής ενασχόλησής του με την σύγχρονη ελληνική ιστορία έχει συμβάλει στην ανάδειξη της ιστορικά διαμορφωμένης ταυτότητας του ελληνικού λαού και στην προβολή της χώρας, της μακράς ιστορίας της και του πολιτισμού της στο διεθνές ευρύ κοινό, ενώ σήμερα (24 Ιανουαρίου 2025) θα λάβει την τιμητική διάκριση του Επίτιμου Δημότη Θεσσαλονίκης.

Ο Μαζάουερ έχει γράψει εκτενή έργα για την ελληνική και βαλκανική ιστορία.

Είναι τα εξής:

• Greece and the inter-war economic Crisis. Clarendon Press, 1991 (πρώτη έκδοση 1989), Βραβείο Ράνσιμαν Ελληνοαγγλικού συνδέσμου 1992.
• Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2002.
• Inside Hitler’s Greece. The Experience of Occupation 1941-44. (Yale UP, 1993)
• Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της κατοχής. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1994.
• The dark Continent. Europe’s twentieth Century. (Knopf, 1998)
• ‘Σκοτεινή ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός 20ος αιώνας. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2001.
• The Balkans. (Weidenfeld and Nicolson, 2000) από την σειρά βιβλίων “Universal History”, επανεκτύπωση ως The Balkans: From the End of Byzantium to the Present Day (Phoenix, 2002)
• Τα Βαλκάνια, Εκδόσεις Πατάκης 2002.
• Salonica. City of Ghosts. Christians, Muslims and Jews 1430-1950. Λονδίνο 2004, Βραβείο Ράνσιμαν Ελληνοαγγλικού συνδέσμου 2005 (HarperCollins, 2004)
• Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2006.
• Hitler’s Empire. Nazi Rule in occupied Europe. Λονδίνο 2008.
• Η Αυτοκρατορία του Χίτλερ. Ναζιστική εξουσία στην κατοχική Ευρώπη, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2009
• Networks of Power in modern Greece. (C Hurst & Co Publishers Ltd, Λονδίνο 2008)
• No Enchanted Palace: The End of Empire and the Ideological Origins of the United Nations (Princeton University Press, Princeton and Oxford 2009) Governing the World: The History of an Idea (Penguin Group, 13 Σεπτεμβρίου 2012)