Ήταν κάποτε η Αριστοτέλους

Tου Γιάννη Αγγελίδη

Μια φορά και έναν καιρό, ήταν μια πόλη στα Βαλκάνια, στον μυχό του Θερμαϊκού, που είχε μεγάλες φιλοδοξίες. Ήθελε να γίνει «πρωτεύουσα των Βαλκανίων», «Ολυμπιακή Πόλη», ήθελε παραθαλάσσια αρτηρία, εξωτερική περιφερειακή, μετρό, τραμ, καραβάκια, ήθελε «Ζώνη Καινοτομίας», και τι δεν ήθελε. Στο τέλος κατάφερε να γίνει “Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης”. Την ίδια εποχή (1999) ένας καλός βεζίρης (συγγνώμη, Υπουργός ΜΑ.-ΘΡΑ. ήθελα να πω) σκέφτηκε να κάνει ένα διάταγμα για να προστατεύσει έναν κάποιο μνημειακό άξονα (τον μόνο) που είχε η πόλη αυτή στο κέντρο της, και που λεγόταν (αλήθεια-ψέματα;) ότι δήθεν τον σχεδίασε ένας διάσημος πολεοδόμος πριν από 100 χρόνια. Το Διάταγμα αυτό -εκτός πολλών άλλων- είχε σκοπό να προστατεύσει τον άξονα αυτό από ένα άλλο μεγαλειώδες επίτευγμα της θαυμαστής αυτής πόλης: τα 4.000 καφέ-μπαρ που όπως θρυλούνταν είχε η πόλη. Πώς το έκανε αυτό; Περιορίζοντας τον αριθμό των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (ΚΥΕ) στο 10% του συνόλου των καταστημάτων που υπάρχουν στον άξονα και είναι 71, άρα σε 7-8 και όχι περισσότερα από δύο ανά μέτωπο οικοδομικού τετραγώνου. Αυτή με δύο λόγια είναι η ιστορία της Υ.Α. ΜΑ.ΘΡΑ.4590/04.08.1999 (ΦΕΚ 662 Δ’/13.09.1999): «Καθορισμός ειδικών χρήσεων των διατηρητέων κτιρίων του μνημειακού άξονα της οδού Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης από το ύψος της οδού Μητροπόλεως μέχρι το ύψος της οδού Εγνατίας και έγκριση κανονισμού λειτουργίας των χρήσεων αυτών». Γιατί όμως το ελληνικό κράτος  έφτιαξε την ως άνω ΥΑ το 1999; Το αναφέρει με εκπληκτική καθαρότητα και απλότητα η ίδια η ΥΑ αναφερόμενη στην αναγκαιότητα : «α. Αναβίωσης και διαφύλαξης του ιστορικού χαρακτήρα, της παραδοσιακής φυσιογνωμίας της περιοχής και β. Διατήρησης και προστασίας του ιστορικού παραδοσιακού τοπίου της οδού Αριστοτέλους και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του με την θέσπιση ειδικών κανόνων και ρυθμίσεων των χρήσεων και της πολεοδομικής έντασης της περιοχής.».

Να και η συνέχεια: Η Υ.Α. αφού έγινε, είχε την γνωστή συνέχεια που έχουν όλες οι αποφάσεις του Ελληνικού κράτους:  Ως άλλη «Ωραία Κοιμωμένη», κοιμήθηκε τον ύπνο του δικαίου στα συρτάρια της ελληνικής γραφειοκρατίας και κανένας δεν σκοτίστηκε ιδιαίτερα να την εφαρμόσει. Μέχρι τώρα που ένας άλλος καλός βεζίρης διαπίστωσε την ύπαρξη της και αποφάσισε ότι καλόν είναι να την σουλουπώσει λιγάκι (πέρασαν εξ’ άλλου και 15 χρόνια).Ο βεζίρης και οι υπηρεσίες του διαπίστωσαν ότι υπάρχουν σήμερα στον μνημειακό άξονα της Αριστοτέλους 16 ΚΥΕ (άλλο θαύμα αυτό αφού μόνο 7-8 επιτρέπονταν), απ’ τα οποία τα 13 έχουν τραπεζοκαθίσματα όπως και 10 κενά καταστήματα. Τι να κάνουν, τι να κάνουν για να του εμφυσήσουν (του άξονα-ωραίας κοιμωμένης εννοώ),  νέα ζωή; • Μήπως να απομακρύνουν κάποιες χρήσεις (πχ  σαν το αστυνομικό τμήμα) που -με αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες- προκύπτει ότι αποτελούν πηγή όχλησης όπως αναφέρει  το αρ.2 της Υ.Α.; • Μήπως να αστυνομεύουν αυστηρά την τροφοδοσία των καταστημάτων και την απαγορευμένη κίνηση μοτοποδηλάτων και ποδηλάτων όπως αναφέρει  το αρ.6 της Υ.Α.; • Μήπως να αστυνομεύουν τα παράνομα παρκαρισμένα αυτοκίνητα στον άξονα που είναι (ο) πεζόδρομος της Θεσσαλονίκης;  • Μήπως να απαγορεύσουν την κατάληψη και χρήση των δημοσίων κοινοχρήστων χώρων με πάσης φύσεως προσωρινές η μόνιμες κατασκευές όπως ραφιέρες, πάγκοι μικροπωλητών κ.α. όπως αναφέρει  το αρ.8 της Υ.Α.; • Μήπως να αποκαταστήσουν και συντηρήσουν τις όψεις των κτιρίων όπως αναφέρει  το αρ. 9 της Υ.Α.; • Μήπως να αποξηλώσουν επιγραφές και διαφημίσεις, να φωτίσουν τα κτίσματα, να απαγορεύσουν κινητά προστεγάσματα στα πεζοδρόμια , να καθαρίσουν και ευπρεπίσουν την περιοχή όπως αναφέρουν  τα αρ. 10-16 της Υ.Α.;

Τίποτα από όλα αυτά. Τελικά σκέφτηκαν το εξής καταπληκτικό; να προτείνουν την αύξηση του επιτρεπόμενου αριθμού των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος πάνω από το 10% της ισχύουσας Υ.Α. Πόσο να τα αυξήσουν; να τα πάνε στο 20% για να καλύψουν τα υφιστάμενα 16; να τα πάνε στο 35% για να καλύψουν και τα 10 άδεια; Όχι βέβαια- τσιγκουνιές θα κάνουμε τώρα; ας τα πάμε στο 50%. Με αυτές τις εισηγήσεις έφτασε η πρόταση τροποποίησης της Υ.Α. ΜΑ.ΘΡΑ.4590 για γνωμοδότηση στο δημοτικό συμβούλιο του Δ. Θεσσαλονίκης όπου και υπερψηφίστηκε στις 26-8-13 από την διοικούσα παράταξη με αξιοσημείωτη εξαίρεση τον Δημοτικό σύμβουλο κ. Χρ. Ελευθεριάδη,και την έκφραση κατηγορηματικά αντίθετης γνώμης από τον εκπρόσωπο της Ένωσης Πεζών και τον αντιπρόεδρο του Εμπορικού Συλλόγου. Η αντιπολίτευση εξέφρασε διάφορες απόψεις από πλήρη συμφωνία, έως πλήρη αντίθεση.

Με αυτόν λοιπόν τον ομολογουμένως ευφυέστατο τρόπο θα εξασφαλισθούν στο μέλλον τόσο «η προστασία του ιστορικού χαρακτήρα και της παραδοσιακής φυσιογνωμίας  της περιοχής», όπως και «άνετες συνθήκες κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων τροφοδοσίας» όπως προσδιορίζει ως αναγκαιότητα η Υ.Α. προστασίας .Όσον αφορά την αναφερόμενη στην Υ.Α. διατήρηση και ρύθμιση της «πολεοδομικής έντασης», αυτή και εάν είναι εξασφαλισμένη πλέον με περίπου 35 καταστήματα Υ.Ε. στον άξονα και  καμιά εικοσαριά στην πλατεία. Υπολογίστε Χ τραπεζάκια ανά κατάστημα, με Χ πελάτες ανά τραπεζάκι, που έφτασαν στην περιοχή με Χ αυτοκίνητα και μηχανάκια, υπολογίστε πεζούς, διερχόμενους, τουρίστες, εργαζόμενους, και θα φτάσετε σε έναν εκπληκτικό αριθμό ανθρώπων, οχημάτων, τραπεζοκαθισμάτων , σκουπιδιών κ.α. πραγμάτων στον χώρο.

Προτείνεται όμως και «κερασάκι»: μπορεί ο αριθμός των  καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος να φτάσει στο 50%, ήτοι περί τα 35, αλλά οι καταλήψεις κοινοχρήστου χώρου να περιοριστούν στις 22-23 (τρείς ανά οικ. τετρ., μείον κάποιες που ήδη υπάρχουν). Το κερασάκι  προφανώς δεν πείθει κανένα, α) διότι δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι πράγματι θα νομοθετηθεί β) διότι είναι δύσκολο πρακτικά να εφαρμοσθεί, γ) διότι πως θα ενοικιαστούν τα καταστήματα ως υγειονομικού ενδιαφέροντος χωρίς κοινόχρηστο χώρο όταν σε αυτόν ακριβώς στοχεύουν για να είναι κερδοφόρα;

Φυσικά πέρα από τον σεβασμό στον ιστορικό και μνημειακό χαρακτήρα της Αριστοτέλους (που δεν είχε ποτέ τόσα ΚΥΕ), πέρα από την προστασία της ομαλής και ασφαλούς κίνησης των πεζών κατοίκων, επισκεπτών και τουριστών, υπάρχει και η οικονομική-εμπορική πλευρά του ζητήματος των χρήσεων γης  του άξονα, την οποία δεν πρέπει να θέτουμε σε δεύτερη μοίρα καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις πολεοδομικές παραμέτρους, ούτε να αποφεύγουμε να την συζητήσουμε. Όμως έχει σημασία η οπτική γωνία από την οποία εξετάζεται η οικονομική παράμετρος για να ληφθούν ορθολογικές και σύμφωνες με την «κοινή ωφέλεια» αποφάσεις. Συγκεκριμένα, αριθμός καταστημάτων επί του άξονα (περί τα δέκα) είναι ξενοίκιαστα. Αυτό αναντίρρητα δεν είναι καλό για κανένα και κατά πάσα πιθανότητα είναι η κινητήριος αιτία πίσω από την απόπειρα αλλαγής της Υ.Α. Ο λόγος όμως που στον συγκεκριμένο άξονα τα καταστήματα είναι ξενοίκιαστα, είναι μεν η γενικότερη κρίση του λιανικού εμπορίου, πλην όμως δεν είναι καθόλου ανεξάρτητος και από το ύψος των προσδοκώμενων ενοικίων. Η «κεντρικότητα» της περιοχής είναι τέτοια (περίπου η υψηλότερη ενός Συγκροτήματος ενός εκατομμυρίου κατοίκων), που είναι προφανές ότι η μείωση των όποιων απαιτήσεων ύψους ενοικίου θα οδηγούσε σχεδόν αμέσως στην ενοικίαση τους. Αντιθέτως η δυνατότητα δημιουργίας ακόμη δέκα καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος θα ανεβάσει αμέσως τον «πήχη» των ιδιοκτησιακών προσδοκιών και τα ζητούμενα ενοίκια όχι μόνο στα δέκα αυτά αλλά σε όλη την περιοχή. Εκ παραλλήλου δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα οδηγήσει στην δημιουργία δέκα νέων επιχειρήσεων και κάποιων θέσεων εργασίας. Το πιθανότερο είναι να κλείσουν ομοειδή καταστήματα στην γύρω περιοχή και να μεταφερθούν επί της Αριστοτέλους.Το τελικό οικονομικό αποτέλεσμα: ανεβασμένα ενοίκια, νέα ξενοίκιαστα που δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτά, συσσώρευση καταστημάτων αντί της διασποράς τους. Προφανώς οι σκέψεις αυτές οδήγησαν τον αντιπρόεδρο του Εμπορικού Επιμελητηρίου να ταχθεί κατά της ρύθμισης.

Δυστυχώς η συζήτηση στο Δημοτικό Συμβούλιο για το θέμα ήταν χαμηλού επιπέδου, με κάποιους ομιλητές της  διοικούσας  παράταξης να τάσσονται υπέρ της πλήρους ελευθερίας των οικονομικών μηχανισμών στην διαμόρφωση των χρήσεων της πόλης και περίπου της κατάργησης κάθε πολεοδομικού περιορισμού. Αναρωτιέται κανείς κατά πόσον οι ακραίες αυτές θέσεις βρίσκουν σύμφωνο τον κ. Δήμαρχο ο οποίος μιλώντας αόριστα για περιορισμούς στην θέση και την αισθητική των κατασκευών στους κοινόχρηστους χώρους έδειξε να αντιλαμβάνεται ότι και στην σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία κάποιοι  περιορισμοί είναι απαραίτητοι. Απέναντι όμως στα ευχολόγια βρίσκεται η άθλια εικόνα της οδού Αριστοτέλους, χωρίς κανένα σεβασμό στην ιστορία του μνημειακού άξονα. Ίσως η ΥΑ -που εγγυάται ένα μέλλον ακόμη πιο άθλιο-, τελικά δεν τροποποιηθεί, καθώς αναμένεται ότι θα υπάρξουν ισχυρές αντιστάσεις από τις Αρχαιολογικές Εφορίες και άλλους Φορείς μια και ο άξονας, τα κτίρια και οι όψεις τους είναι διατηρητέα. Μήπως όμως πρέπει και να εφαρμοσθεί;

*O Γιάννης Αγγελίδης είναι Αρχιτέκτων Πολεοδόμος