Καφέ κάδοι VS «πράσινες» χρεώσεις: Πώς εφαρμόζεται σε Δήμους της Θεσσαλονίκης το φιλόδοξο εγχείρημα

Το βηματισμό τους —με σημαντική καθυστέρηση σε σύγκριση με το εξωτερικό— προσπαθούν να βρουν οι Δήμοι της Θεσσαλονίκης στην εφαρμογή του λεγόμενου «καφέ κάδου», τη συλλογή δηλαδή οργανικών βιοαποβλήτων από επιχειρήσεις και νοικοκυριά και την ανακύκλωσή τους μέσω κομποστοποίησης, ώστε μετά να επαναχρησιμοποιηθούν ως εδαφοβελτιωτικό (κομπόστ).

Οι προσπάθειες των Δήμων έρχονται εν μέσω της εφαρμογής, εδώ και μερικά χρόνια, των νέων, αυξημένων τελών ταφής, για τα οποία επιβαρύνονται οι δημότες μέσω των δημοτικών τελών. Υπενθυμίζεται ότι, σε μία προσπάθεια ενίσχυσης της ανακύκλωσης στην Ελλάδα —που πανελλαδικά είναι καθηλωμένη στο 16%-17%, ενώ βάσει ευρωπαϊκής οδηγίας θα έπρεπε ήδη από το 2020 να βρίσκεται στο 50%—, θεσμοθετήθηκε το 2021 τέλος ταφής προς τους Δήμους. Από 1η Ιανουαρίου του 2022 εφαρμόστηκε τέλος 20 ευρώ για κάθε τόνο που καταλήγει στους ΧΥΤΑ, με την προοπτική μέχρι το 2027 να φτάσει στα 55 ευρώ ανά τόνο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όσο περισσότερα σκουπίδια παράγουν οι δημότες, τόσο περισσότερο θα επιβαρύνεται οι τσέπη τους.

Μετά από έντονες αντιδράσεις, αποφασίστηκε, στις αρχές του 2025, το 85% των τελών να δίνεται ανταποδοτικά πίσω στους Δήμους, για την προώθηση έργων ανακύκλωσης. Το 15% θα κατευθύνεται σε έργα αποκατάστασης χωματερών.

Σε αυτές τις συνθήκες οι Δήμοι προετοιμάζουν ήδη τις κινήσεις τους, γνωρίζοντας ότι έχουν μόλις μία διετία για να μην «πνιγούν» από τα αυξημένα κόστη… και τα σκουπίδια.

Ξεκίνημα με λαϊκές και επιχειρήσεις, μέχρι να συνηθίσει ο κόσμος

Στον κεντρικό Δήμο της πόλης, σε φάση ολοκλήρωσης είναι το σχέδιο για έναν διαγωνισμό με αντικείμενο την αποκομιδή του καφέ κάδου για δύο χρόνια. Ο αντιδήμαρχος καθαριότητας, Γιώργος Δημαρέλος, ξεκαθαρίζει ότι σε αυτήν την πρώτη φάση οι πολίτες δεν θα βλέπουν καφέ κάδους απλωμένους στο δρόμο, όπως γίνεται με τους πράσινους και τους μπλε για την ανακύκλωση. Αντίθετα, ο Δήμος θα απευθυνθεί εστιασμένα σε 500 επιχειρήσεις που παράγουν μεγάλες ποσότητες βιοαποβλήτων, όπως ξενοδοχεία και μαγαζιά εστίασης, και θα παραλαμβάνει το περιεχόμενο του καφέ κάδου πόρτα-πόρτα.

«Ταυτόχρονα, θα κάνουμε και κάποιες πιλοτικές εφαρμογές σε επίπεδο γειτονιάς, αλλά σε πολύ ελεγχόμενες περιοχές, που θα μπορούμε να τις παρακολουθούμε. Πιστεύω ότι και οι δημότες χρειάζονται εξοικείωση με το τι θα πετάνε μέσα στους κάδους. Φοβάμαι ότι αν απλώς μια μέρα δουν καφέ κάδους έξω στο δρόμο, θα πετάνε μέσα ό,τι να ‘ναι», λέει ο κ. Δημαρέλος.

Προκειμένου να γίνει επιτυχώς η φυσική διαδικασία της κομποστοποίησης, είναι πολύ σημαντικό το μείγμα των απορριμμάτων να είναι όσο γίνεται πιο καθαρό. Συσκευασίες προφανώς απαγορεύονται, όμως ακόμα και στα τρόφιμα που πετάμε υπάρχουν περιορισμοί.

Ο ομόλογος του κ. Δημαρέλου στο Δήμο Θέρμης, Στέργιος Γκιζάρης, συμφωνεί ότι το πιο δύσκολο είναι να αντιληφθούν οι πολίτες τι πρέπει να πετούν στους καφέ κάδους. Συνολικά 43 επιχειρήσεις εστίασης από το κέντρο της Θέρμης συμμετέχουν σε πιλοτικό πρόγραμμα που «τρέχει» εδώ και περίπου δύο χρόνια, μαζί με τρεις λαϊκές αγορές σε Θέρμη, Ρύσιο και Νέα Ραιδεστό. Εδώ και έξι μήνες, η πιλοτική εφαρμογή έχει επεκταθεί και σε 37 κατοικίες στην οδό Θερμοπυλών της Θέρμης.

«Το αγκάλιασαν αρκετά καλά οι καταστηματάρχες το μέτρο, αν και στην αρχή μάς δυσκόλεψαν πολύ μέχρι να μάθουν τι να πετάνε στους κάδους. Χρειάζεται συνεχή ενημέρωση. Εμείς παραλαμβάνουμε το κομπόστ, το αναλύουμε και μετά πηγαίνουμε και μιλάμε με τον κόσμο, για να του εξηγήσουμε πώς μπορεί να γίνει ακόμα πιο καθαρό», δηλώνει ο κ. Γκιζάρης.

Ο Δήμος Θέρμης εκτελεί την πιλοτική δοκιμή του διαχωρισμού βιοαποβλήτων με κάδους και οχήματα που παραχώρησε ο Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ) Κεντρικής Μακεδονίας. Το ίδιο ισχύει και για τους Δήμους Καλαμαριάς και Κορδελιού-Ευόσμου.

«Ο ΦΟΔΣΑ Κεντρικής Μακεδονίας αγόρασε οχήματα και έναν τύπο κάδων και τα έχει μοιράσει στους Δήμους αρμοδιότητάς του, σαν μια πρώτη κίνηση ενίσχυσης για την ανάπτυξη του καφέ κάδου. Καλύφθηκε ένα μέρος του συνολικού εξοπλισμού που χρειάζεται», εξηγεί ο Δημήτρης Διαμαντής, εργαζόμενος επιφορτισμένος με την ανακύκλωση στο Δήμο Καλαμαριάς. «Η προηγούμενη δημοτική αρχή είχε παραλάβει το μερίδιο που της αναλογούσε αλλά δεν είχε προλάβει να το αξιοποιήσει», εξηγεί.

Οι λαϊκές ήταν και για το Δήμο Καλαμαριάς η αφετηρία για την εφαρμογή του καφέ κάδου. «Πέρα από το να περισυλλέγουμε τα βιοαπόβλητα, με τον καφέ κάδο στις λαϊκές είχαμε και άλλα οφέλη. Πλέον δεν υπήρχαν τόσα απομεινάρια από φρούτα και λαχανικά, οπότε και οι υπάλληλοι του Δήμου μας μπορούν να σκουπίζουν ευκολότερα. Σαν ένα επόμενο βήμα, βάλαμε και ειδικά καδάκια ώστε οι ιχθυοπώλες στις λαϊκές να πετούν εκεί τα εντόσθια των ψαριών», λέει ο κ. Διαμαντής.

Σε δεύτερη φάση, τοποθετήθηκαν καφέ κάδοι σε κάποια σούπερ μάρκετ, στο νοσοκομείο του Αγίου Παύλου και στο στρατόπεδο Νταλίπη. Πλέον, τα στελέχη του Δήμου προσανατολίζονται στην τοποθέτηση καφέ κάδων σε ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο, ώστε να εξοικειωθούν οι δημότες.

Ανάλογη στόχευση έχει και ο δήμαρχος Κορδελιού-Ευόσμου, Λευτέρης Αλεξανδρίδης, μόνο που αυτός βάζει στο παιχνίδι και την εστίαση. Και η δική του δημοτική αρχή βασίζεται σε μέσα που είχε παραλάβει από τον ΦΟΔΣΑ η προηγούμενη δημοτική αρχή. «Ξεκινήσαμε τον καφέ κάδο πέρσι για πρώτη φορά στο Δήμο μας. Βάλαμε πρώτα στις λαϊκές αγορές και μετά από κάποιους μήνες και σε μανάβικα, σούπερ μάρκετ, εστίαση. Στόχος είναι το 2026 να μπει και σε κάποια οικοδομικά τετράγωνα πιλοτικά», μεταφέρει στην Parallaxi.

Σχετικά με τη συμμόρφωση των πολιτών ως προς τι πετάνε στους κάδους, υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα μέχρι στιγμής και ότι μάλιστα κάποιοι επαγγελματίες έχουν απευθυνθεί από μόνοι τους στο Δήμο, για να εγκαταστήσει καφέ κάδο στο μαγαζί τους.

Η διαχείριση των κάδων

Μπορεί το περιεχόμενο των κάδων να είναι από μόνο του σημαντικό για την επιτυχία της κομποστοποίησης, όμως οι προκλήσεις για τους Δήμους δεν σταματούν εδώ. Το πρώτο πρόβλημα ξεκινά από το ότι οι καφέ κάδοι πρέπει να πλένονται συνεχώς, αλλιώς τα υπολείμματα στα τοιχώματα σαπίζουν, δημιουργώντας πρόβλημα για τη δημόσια υγεία.

Για αυτόν το λόγο, η αποκομιδή των βιοαποβλήτων γίνεται από ειδικά απορριμματοφόρα-καδοπλυντήρια, που ενώ αδειάζουν τον κάδο τον πλένουν κιόλας. Αυτό, όμως, δημιουργεί προβλήματα με τη χωρητικότητα.

«Ο ΦΟΔΣΑ μάς έχει δώσει 1.100 κάδους και ένα απορριμματοφόρο. Το συγκεκριμένο όχημα γεμίζει και με απόνερα εκτός από σκουπίδια, γιατί ενώ αδειάζει τους κάδους, τους πλένει. Με αυτό το απορριμματοφόρο μπορούμε να εξυπηρετούμε 60 κάδους την ημέρα», λέει ο κ. Γκιζάρης και υπογραμμίζει. «Ζητήσαμε την παραχώρηση ενός  ακόμα τέτοιου ειδικού οχήματος. Αν δεν μπορέσουμε να το εξασφαλίσουμε έτσι, σκεφτόμαστε το ενδεχόμενο να το πάρουμε με μίσθωση. Γενικότερα, χρειαζόμαστε στήριξη σε οδηγούς και εξοπλισμό. Αφού το κράτος βάζει νέες υποχρεώσεις στους Δήμους, θα πρέπει να παράσχει και την ανάλογη στήριξη».

Άλλη πρόκληση είναι η μεταφορά των βιοαποβλήτων μέχρι τη μονάδα επεξεργασίας τους. Αυτήν τη στιγμή, όταν ένας Δήμος συλλέγει τα βιοαπόβλητα, η εντολή είναι να μεταφέρονται στο ΧΥΤΑ Μαυροράχης. Εκεί υπάρχουν δύο ράμπες, όπου τα απόβλητα εξετάζονται ως προς την καθαρότητα. Αν δεν είναι επαρκώς καθαρά, πάνε για ταφή μαζί με τα υπόλοιπα σκουπίδια. Αν είναι, πάνε σε ειδικές μονάδες επεξεργασίας βιοαποβλήτων. Έπειτα, κάθε Δήμος παραλαμβάνει ποσότητα κομπόστ ανάλογη με τον όγκο βιοαποβλήτων που έχει προσκομίσει, για να το χρησιμοποιήσει. Στους περισσότερους Δήμους, το κομπόστ χρησιμοποιείται ως εδαφοβελτιωτικό σε παρτέρια, σχολεία κτλ.

«Η χρονοαπόσταση μέχρι τη Μαυροράχη είναι μεγάλη για τους ανατολικούς Δήμους, ειδικά τώρα με τις εργασίες του flyover κτλ. Αυτό σημαίνει αυξημένο κόστος για κάθε δρομολόγιο και, σαν αποτέλεσμα, τα δρομολόγια του καφέ κάδου καταλήγουν να είναι πιο ακριβά για τον προϋπολογισμό μας απ’ ό,τι τα δρομολόγια του πράσινου κάδου, παρόλο που όλο αυτό γίνεται και για να γλυτώσουν οι Δήμοι κόστη από το τέλος ταφής», ενημερώνει ο κ. Διαμαντής. «Γι’ αυτό και οι Δήμοι ζητούν να ανοίξει μια χοάνη για βιοαπόβλητα στο ΣΜΑ Ευκαρπίας, για να είναι το ταξίδι μικρότερο, αλλά η απάντηση είναι πως δεν παράγεται ακόμα αρκετός όγκος βιοαποβλήτων για να γίνει. Ως Δήμος εργαζόμαστε πάνω στο να βρεθεί μία λύση σε αυτό το πρόβλημα».

Ο ρυπαίνων (θα) πληρώνει

Στους Δήμους της χώρας μας (κάποια στιγμή) αναμένεται να εφαρμοστεί τμηματικά και το λεγόμενο μοντέλο «πληρώνω όσο πετάω» (pay as you throw). Σε αυτό το μοντέλο, τα δημοτικά τέλη κάθε νοικοκυριού καθορίζονται από τον όγκο των απορριμμάτων που παράγει. Προφανώς μία τέτοια φιλοσοφία απέχει παρασάγγας από την τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα.

Βάσει παλιότερων σχεδιασμών, το «πληρώνω όσο πετάω» θα έπρεπε να είναι σε τμηματική εφαρμογή ήδη από το 2023 στους Δήμους με πληθυσμό άνω των 100.000, όμως αυτό καθυστερεί λόγω τεχνικών δυσκολιών. Ωστόσο, οι διοικήσεις των Δήμων γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή θα κληθούν να το εφαρμόσουν και προσπαθούν να προετοιμάσουν τους δημότες τους, όπως κάνουν και με τον καφέ κάδο.

«Θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που πετάμε και μαζεύουμε τα σκουπίδια. Πρέπει να βρεθεί κάπως ο τρόπος ώστε σε επίπεδο πολυκατοικίας να ελέγχεται τι πετιέται και από ποιον. Στο εξωτερικό υπάρχουν ”έξυπνοι” υπόγειοι κάδοι που κάθε σπίτι έχει τη δική του κάρτα για να τους ανοίγει και τα σκουπίδια κάθε νοικοκυριού ζυγίζονται καθώς πετιούνται μέσα. Εμείς πρέπει να σχεδιάσουμε με όσα μέσα έχουμε. Προσανατολιζόμαστε, λοιπόν, η ογκομέτρηση να γίνεται σε επίπεδο πολυκατοικίας, να υπολογίζεται ο όγκος ανάλογα με το αν κάθε πολυκατοικία έχει έναν ή δύο κάδους, για παράδειγμα, ή μισό. Ή ανάλογα με το πόσο συχνά ζητάνε να γίνεται η αποκομιδή», μοιράζεται ο κ. Διαμαντής. «Αυτό σημαίνει ότι θα αλλάξει και ο τρόπος πληρωμής των δημοτικών τελών. Αυτήν τη στιγμή, τα δημοτικά τέλη καθορίζονται από τα τετραγωνικά της ιδιοκτησίας. Με το νέο μοντέλο, θα υπάρχουν κάποια πάγια δημοτικά τέλη και από εκεί και πέρα το υπόλοιπο ποσό για κάθε ιδιοκτησία θα “κουμπώνει” με τον όγκο των απορριμμάτων που αυτή παράγει, ώστε ο καθένας να πληρώνει ανάλογα. Αυτό θα γίνει σταδιακά, με την εφαρμογή και του καφέ κάδου».

Ο κ. Δημαρέλος συμφωνεί ότι με το «πληρώνω όσο πετάω» θα πρέπει ο κόσμος να μάθει σε μιαν άλλη λογική και σίγουρα θα πρέπει να έχει εξασφαλιστεί ότι κάθε κάδος θα υποδέχεται μόνο το απορρίμματα που πρέπει. «Είμαστε σε αναμονή και των ανακοινώσεων του ΦΟΔΣΑ για τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσει ο καφέ κάδος, σε συνεννόηση και με τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης», συμπληρώνει και παραδέχεται: «Θέλουμε να δούμε πώς θα πάει ο καφέ κάδος, τι ποσότητες θα μαζεύονται, να δούμε πώς θα ελέγξουμε και τις επιχειρήσεις για το τι πετάνε. Το βασικότερο είναι να μειώσουμε τις ποσότητες που καταλήγουν στο ΧΥΤΑ».

Σε ανάλογο πνεύμα κινούνται και οι άλλοι δύο συνομιλητές μας. Ο κ. Γκιζάρης δηλώνει ότι χρειάζονται «μικρά βήματα, όπως σε καθετί καινούργιο στη διαχείριση των απορριμμάτων», ενώ ο κ. Αλεξανδρίδης λέει: «Έχουμε μπροστά μας φιλόδοξους στόχους σε ό,τι αφορά τη χώρα για την ανακύκλωση. Θα πρέπει να τρέξουμε όλοι οι ΟΤΑ για να πιάσουμε αυτούς τους στόχους».