Έλα να σώσουμε το μικρό Παρθενώνα της Θεσσαλονίκης

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας αρχαιοελληνικός ναός που δέσποζε επιβλητικός στην περιοχή των Ιερών της Θεσσαλονίκης. Σήμερα είναι τα εξαιρετικής ιστορικής σημασίας και σπανιότητας υπολείμματα-ευρήματα αυτού του ναού στην περιοχή Διοικητηρίου που απειλούνται με κατάχωση και πέρασμα στην αιώνια λήθη.

Πρόκειται για τον υστεροαρχαϊκό ναό της Θεσσαλονίκης, τον αποκαλούμενο Ναό της Αφροδίτης, που βρίσκεται στην πλατεία Αντιγονιδών. Ναός του 6ου π.Χ. αι., 150 χρόνια αρχαιότερος του Παρθενώνα, μεταφερμένος πιθανότατα από την αρχαία Αίνεια(σημερινή Μηχανιώνα), όπου υπήρχε το αρχαϊκό ιερό της Αφροδίτης, κι ανασυνθεμένος στο χώρο των Ιερών Θεσσαλονίκης(σημερινή περιοχή Διοικητηρίου) τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια.

Το 1936 αποφασίζεται η ανέγερση διώροφης οικοδομής σε οικόπεδο των οδών Δημητρίου Καραολή 32 κι Αντιγονιδών 38, οπότε και γίνεται η εκσκαφή θεμελίων. Έτσι, η ύπαρξη του Ναού γίνεται γνωστή και ιωνικά αρχιτεκτονικά μέλη διασκορπίζονται στην πόλη. Το 2000 κατεδαφίζεται η προαναφερθείσα οικοδομή και έρχεται στο φως το ανατολικό μέρος της κρηπίδας του Ναού, αγάλματα των ρωμαϊκών χρόνων (θεάς Ρώμης, Δία Αιγιόχου, τηβενοφόρου άνδρα και δύο Αδριανού) και πλήθος θραυσμάτων αρχιτεκτονικών μελών.

Η μελέτη των ανασκαφικών δεδομένων οδήγησε στο συμπέρασμα ότι τα αρχιτεκτονικά μέλη προέρχονται από δύο τουλάχιστον διαφορετικά αρχαϊκά μνημεία, ένα του τέλους του 6ου και ένα των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ. τα οποία μεταφέρθηκαν από άλλη περιοχή στη Θεσσαλονίκη και ανασυντέθηκαν στον χώρο των ιερών στα πρώιμα αυτοκρατορικά χρόνια για να στεγάσουν αυτοκρατορική λατρεία. Καθώς η ανασκαφή του ναού δεν έχει ολοκληρωθεί για να προκύψουν πειστικά συμπεράσματα, υπάρχουν προς το παρόν δύο διαφορετικές απόψεις για τη χρονολόγηση της μεταφοράς και τον λατρευόμενο αυτοκράτορα. Η πρώτη υποστηρίζει ότι είναι πιθανόν οι Θεσσαλονικείς για να εξευμενίσουν τον Οκταβιανό, ο οποίος στο Άκτιο νίκησε τον Αντώνιο, με το μέρος του οποίου είχαν ταχθεί, να μετέφεραν τον λαμπρό ναό της Αφροδίτης από την Αίνεια στη Θεσσαλονίκη, όπου λατρεύτηκε ο Ιούλιος Καίσαρας ως σύναος θεός με τη μυθική πρόγονό του Αφροδίτη, μητέρα του Αινεία, γενάρχη του γένους του Ιούλων. Η δεύτερη άποψη υποστηρίζει ότι ο ναός ανοικοδομήθηκε από μεταφερμένα αρχιτεκτονικά μέλη ή επισκευάστηκε στα χρόνια του Αδριανού, ο οποίος στην περιοχή της Θεσσαλονίκης ταυτίστηκε με το Δία Ελευθέριο και λατρεύτηκε εδώ ως σύναος θεός με τη θεά Ρώμη.

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, το 2000, το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) τάσσεται υπέρ της ανάδειξης του ιδιαίτερα αξιόλογου αρχαιολογικά, ιστορικά και καλλιτεχνικά μνημείου σε αντίθεση με την ΙΣΤ’ ΕΠΚΑ ( Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) που τάσσεται υπέρ της ανέγερσης οικοδομής στο υπόγειο της οποίας θα διατηρηθούν οι αρχαιότητες. Το 2003 το ΚΑΣ έρχεται να συμφωνήσει μετά από αίτημα των ιδιοκτητών με την ΙΣΤ’ ΕΠΚΑ κι ακολουθεί η ιδίου περιεχομένου Υπουργική Απόφαση. Το 2007 το ΚΑΣ προτείνει και πάλι την απαλλοτρίωση του οικοπέδου, αλλά αυτή τη φορά η απόφασή του δεν συνοδεύεται από Υπουργική Απόφαση. Συνοδεύεται, όμως, από γνωμοδότηση της ΙΣΤ’  ΕΠΚΑ για ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ 2007-2013.

Την άνοιξη του 2012 το μνημείο καθαρίζεται από εθελοντές για να τονισθεί η ύπαρξή του. Στις 18/9/2012 καταφθάνουν μπουλντόζες στο χώρο χωρίς να έχει προηγηθεί σχετική απόφαση του ΚΑΣ και το ότι αυτή τη στιγμή το μνημείο υπάρχει ακόμη οφείλεται στην άμεση κινητοποίηση πολιτών και φορέων της πόλης. Έπεται ταχύτατη απόφαση του ΚΑΣ για προσωρινή-ουδέν μονιμότερον του προσωρινού- κατάχωση και έκδοση επείγουσας Υπουργικής Απόφασης διότι χωρίς αυτή η κατάχωση κρίθηκε παράνομη « μέχρι την ολοκλήρωση απαλλοτρίωσης του οικοπέδου, οπότε και θα ακολουθήσει η εφαρμογή μόνιμων μέτρων αντιστήριξης, η συντήρηση κι ανάδειξη του μνημείου». Στις 15/10/2012 το Δημοτικό Συμβούλιο Θεσσαλονίκης αποφασίζει την απαλλοτρίωση. Το suspense, βέβαια, δεν πρέπει να χαθεί και προς έκπληξη όλων η ΙΣΤ’  ΕΠΚΑ στέλνει την επομένη συνεργείο για κατάχωση, η οποία απετράπη ξανά χάρη στους περιοίκους. Ακολουθεί αγώνας δρόμου από όλους τους εμπλεκομένους με εντολοδόχο το δικηγόρο και μέλος του Σωματείου Φίλων Πρασίνου κ.Μαυρίδη Στυλιανό και κατατίθενται αίτηση ακύρωσης απόφασης, αίτηση αναστολής στα διοικητικά δικαστήρια(ΣτΕ) και αίτημα προσωρινής διαταγής, το οποίο και γίνεται δεκτό, καθώς κρίθηκε νόμιμο. Το μνημείο, όμως, κινδυνεύει κάθε στιγμή λόγω της υφιστάμενης υπουργικής απόφασης.

Μιας υπουργικής απόφασης που φέρνει για μία ακόμη φορά την πολιτεία γενικά και το Υπουργείο Πολιτισμού ειδικότερα απέναντι από τους πολίτες. Μιας ακόμη απόφασης που αντί να επικυρώνει μια συμμαχία πολιτών-κράτους για την επίτευξη ενός ύψιστου και ευγενούς σκοπού έρχεται να αποτελέσει ισχυρό εκ των έσω αντίπαλο που ακυρώνει κάθε προσπάθεια. Πρόκειται, δηλαδή, για τη συνήθη τακτική που έχει φέρει τη χώρα ένα βήμα πριν το γκρεμό, την τακτική που δημιουργεί ένα αίσθημα εχθρότητας προς το κράτος κι αποστροφής κι όχι ένα αίσθημα ασφάλειας και συμπόρευσης. Οι αιτίες της συγκεκριμένης πολιτειακής στάσης δύναται να είναι πολλές με επικρατέστερες ίσως την επιθυμία για οικονομικό και μόνο κέρδος, την υποστήριξη των συμφερόντων ημετέρων, την έλλειψη κατάλληλου κρατικού μηχανισμού κι οργανωμένης λειτουργίας και διοίκησης, όπως επίσης και τη διακριτική αλλά στοχευμένη προσπάθεια δημιουργίας ιστορικής άγνοιας ή χειρότερα ημιμάθειας. Άλλωστε, αυτά υποδεικνύουν  η καθυστέρηση δράσης των αρμόδιων αρχών στην όλη ιστορία, η μεταξύ τους ασυνεννοησία, η συνεχής αλλαγή στάσης και θέσης με χαρακτηριστικό δείγμα το ΚΑΣ, η στασιμότητα και η όλη προχειρότητα στο χειρισμό ενός τέτοιου σημαντικού ζητήματος.

Ενώ αναφερόμαστε στο «Ναό που έψαχνε η πόλη για πολλά χρόνια», «στον Παρθενώνα της Θεσσαλονίκης», σ’ένα μνημείο που σώζεται σε πληρότητα 90% και μπορεί να προσφέρει ευρήματα που θα προσδώσουν αίγλη στην πόλη, ιστορικό βάθος κι απαντήσεις σε πιθανό κακόβουλο αντίλογο κι αμφίβολες παραδοχές, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν κι ακόμα λιγότεροι αυτοί που έμπρακτα προσπαθούν. Τα νέα μάλλον ταξιδεύουν αργά στο εσωτερικό, γιατί στο εξωτερικό παρατηρείται μεγαλύτερη κινητικότητα. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον ενισχύεται με τρανταχτά παραδείγματα την UNESCO, την αρχαιολογική σχολή του Βερολίνου, τους ομογενείς στη Σουηδία που συνέλεξαν υπογραφές υποστήριξης.

Είναι η σειρά μας να ενδιαφερθούμε και να δράσουμε! Να προστατέψουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας. Ήδη έχουν κάνει την αρχή οι κάτοικοι της περιοχής με τη συλλογή υπογραφών και την αποστολή ψηφίσματος στον αρμόδιο Υπουργό Πολιτισμού, το Σωματείο Φίλων Πρασίνου Θεσσαλονίκης με οδηγό τον πρόεδρο κ. Νικολαΐδη Γρηγόριο, ο αρχιτέκτονας αρχαιολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο ΑΠΘ και ψυχή του εγχειρήματος κ. Καραδέδος Γεώργιος, η Ένωση Γυναικείων Σωματείων Βορείου Ελλάδος, οι Σύλλογοι Φίλων Αρχαίου Πολιτισμού κ.α. Μάλιστα έχουν να δείξουν συγκεκριμένες προτάσεις και λύσεις. Μια πρόταση του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ είναι η δημιουργία δύο επιπέδων, του σύγχρονου και του αρχαίου. Αυτό διευκολύνεται κι από την ίδια την ύπαρξη της πλατείας κι άρα την έλλειψη κατοικιών στα χωρικά όρια, κάτι που μάλλον σοφά προέβλεψε ο Ερνέστος Εμπράρ που ήταν γνώστης του χαρακτήρα της περιοχής. Προτείνεται η ελάχιστη μετακίνηση της σταγόνας της πλατείας και η δημιουργία αερογέφυρας, ώστε να είναι εφικτές οι ανασκαφές. Έτσι, τα υπόγεια των πολυκατοικιών γίνονται ισόγεια. Η πλατεία μπορεί να τροποποιηθεί για να είναι ορατό το κάτω μέρος των ανασκαφών και των ευρημάτων, γιγαντοαφίσες μπορούν να τοποθετηθούν στις γύρω πολυκατοικίες και πρώτα από όλα απαιτείται να εκλείψει η πινακίδα που απλά γράφει «Ρωμαϊκός Ναός» και να μπουν οι πινακίδες που υπάρχουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου αναπαρίσταται τμήμα του Ναού και εκτίθενται ευρήματα, για να προσελκύσουν την προσοχή του κόσμου.

Φυσικά, για να πραγματοποιηθούν τα παραπάνω είναι ανάγκη να λυθούν πρώτα τα πρακτικά και γραφειοκρατικά προβλήματα. Μην ξεχνάμε ότι η εκδίκαση της υπόθεσης εκκρεμεί. Το πρόσφατο τακτικό δικαστήριο ΣτΕ, όπου το Υπουργείο Πολιτισμού δεν προσήλθε, αναβλήθηκε για το Νοέμβριο του 2013. Η πριν δύο περίπου μήνες απόφαση του Δήμου Θεσσαλονίκης για κυκλοφοριακή μελέτη στο χώρο που θα επιτρέψει την ανασκαφή έχει μείνει μόνο στα λόγια. Οι προσπάθειες πρέπει να εντοπιστούν πρωταρχικά στην απαλλοτρίωση, ώστε να σωθεί το οικόπεδο και να μπορέσει έπειτα να χρηματοδοτηθεί η ανασκαφή και η ανάδειξη από το ΈΣΠΑ. Κινητήριος ή και σωτήριος μοχλός αυτών θα αποτελέσει ο υπό ίδρυση Σύλλογος Φίλων Ναού με επιπλέον στόχους τη συλλογή χρημάτων και την ανάδειξη κι άλλων αρχαιοτήτων. Αυτήν την περίοδο γίνεται η σύνταξη του καταστατικού και ο ορισμός των ιδρυτικών μελών.

Ο καθένας μας πλέον γίνεται συνδημιουργός  του τέλους της ιστορίας. Τα παραμύθια έχουν πάντα happy end και είναι επιταγή το ίδιο να συμβεί κι εδώ. Το οφείλουμε στην καταγωγή μας, στην ψυχή μας, στους άλλους λαούς, όπως αντίστοιχα οφείλουν κι αυτοί σ’εμάς να αναδείξουν τη δική τους ιστορία, να μας πουν τη δική τους αφήγηση, ώστε να μπορεί να υπάρξει ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική συνύπαρξη, ανταλλαγή στοιχείων και συνδιαλλαγή. Γιατί μόνο η ποικιλία χαρακτήρων αλλά ολοκληρωμένων και συνειδητοποιημένων συνθέτει ένα δυναμικό δημιουργικό σύνολο.

Ένα ψήφισμα στο Avvaaz για τη σωτηρία του Αρχαϊκού Ναού της Αφροδίτης μας καλεί να μην μείνουμε απαθείς.

Γιατί είναι σημαντικό;

*Ψηφίστε εδώ