ΜΕΓΑΛΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ταξίδι στα φαρμακεία της παλιάς Θεσσαλονίκης
Μια περιήγηση σε φαρμακεία πολύ διαφορετικά από αυτά που συναντάμε σήμερα.
Αν σου ζητούσαν ποτέ να πεις ποια είναι τέλος πάντων η Θεσσαλονίκη και δη η παλιά Θεσσαλονίκη, θα μπορούσες να απαριθμήσεις μια σειρά από “πράγματα”. Ενδεχομένως,να έλεγες πως η πόλη είναι οι άνθρωποί της, η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της, τα κτίριά της αλλά και τα μαγαζιά της.
Έως εδώ συμφωνούμε. Όμως, ένα σημαντικό ζήτημα είναι ότι εάν πάλι σε ρωτήσουν ποια είναι εκείνα τα μαγαζιά, είναι πιθανό- έως σίγουρο- ότι δεν θα ήξερες τα σημαντικότερα, εκείνα που άφησαν το δικό τους στίγμα στην πόλη, όπως τα… φαρμακεία.
Αλήθεια, εσύ γνωρίζεις ποια ήταν και πώς λειτουργούσαν τα φαρμακεία της παλιάς Θεσσαλονίκης και δευτερευόντως τι ακριβώς προσέφεραν στην περιοχή;
Aν όχι, ήρθε η ώρα να μάθεις, μιας και αυτά διαμόρφωσαν για τα καλά την ταυτότητα τούτου του τόπου.
Ξεκινώντας, τα φαρμακεία του καιρού εκείνου ήταν και πνευματικά κέντρα. Εκεί συγκεντρώνονταν οι διανοούμενοι, και έτσι, εκτός από το φάρμακο του σώματος, οι πελάτες συναντούσαν εκεί τους μορφωμένους, που θα τους έδιναν και το φάρμακο της ψυχής.
Παράλληλα, στα παλιά φαρμακεία είχαν και οι γιατροί το ιατρείο τους. Το 1887 υπήρχε ένα ελληνικό φαρμακείο στην Εγνατία. Ο ιδιοκτήτης του λεγόταν Χριστόδουλος Πάττωρας και δεν έχει γίνει γνωστό εαν ήταν διπλωματούχος φαρμακοποιός ή όχι.
Κατόπιν, άνοιξε το φαρμακείο του Γαβριήλ Πεντζίκη, διπλωματούχου φαρμακοποιού του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο ίδιος άνοιξε και άλλα φαρμακεία κατά διαστήματα σε πολλά σημεία της πόλης.
Την ίδια εποχή λειτουργούσε και το φαρμακείο του Ανρί Αμπραβανέλ, ο οποίο το 1906 συνεργάστηκε με τον φαρμακοποιό Ισάκ Κούνιο.
Το 1900 ο Δανιήλ Μπενουζίλιο, διπλωματούχος φαρμακοποιός της Κωνσταντινούπολης, καθώς και ο Ρωσίδης, επίσης φαρμακοποιός της Κωνσταντινούπολης, άνοιξαν φαρμακεία. Ο Ρωσίδης, μάλιστα, είχε υπό τον έλεγχό του δύο, ένα στην Καμάρα και ένα στην Ανάληψη.
Φαρμακεία επίσης λειτουργούσαν, με ειδικές άδειες των Τούρκων, γνωστές και ως “άδειες των 40 μαρτύρων“. Οι φαρμακοποιοί έπαιρναν τις άδειες λειτουργίας δικού τους φαρμακείου, κατόπιν μαρτυρίας πολιτών ότι πράγματι εργάστηκαν για αρκετό διάστημα σε επιστήμονες.
Το 1902, στην οδό Κωνσταντίνου Παλαιολόγου (Καμάρα), άνοιξε φαρμακείο ο Ευάγγελος Πανδούλας, που είχε πάρει το πτυχίο του το 1898 στην Κωνσταντινούπολη. Το 1911, ο Πανδούλας άνοιξε δεύτερο φαρμακείο στην οδό Μοναστηρίου 21, κοντά στο Φαρμακείο Ζωγράφου.
Το συγκεκριμένο φαρμακείο πωλήθηκε τελικώς τον πρώτο χρόνο της Κατοχής, μιας και οι απόγονοι του ιδιοκτήτη δεν ήθελαν να ακολουθήσουν το επάγγελμα αυτό.
Ιδιαίτερη αναφορά, φυσικά, θα πρέπει να γίνει στην πρώτη γυναίκα φαρμακοποιό, την Ανδρονίκη Καμέσα, απόφοιτο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το φαρμακείο της Καμέσα ήταν στην οδό Τσιμισκή.
Το 1930 άνοιξε φαρμακείο και η Δέσποινα Μεταξά, ενώ το 1911 ιδρύθηκε στην πόλη το πρώτο μικροβιολογικό εργαστήριο, ενσωματωμένο στο φαρμακείο Πελτέκη. Σε αυτό το φαρμακείο μαθήτευσε και ο Διογένης Χατζηαστερίου, παλιός φαρμακοποιός και αυτός της πόλης. Μετά από τον Πελτέκη, ακολούθησαν και άλλα φαρμακεία που είχαν ταυτόχρονα μικροβιολογικά εργαστήρια όπως του Νομίδη.
Το φαρμακείο Ζωγράφου, έχει καταχωρηθεί στη γειτονιά Μοναστηρίου προς Βαρδάρι, γιατί χαρακτήριζε την περιοχή με την παρουσία του.
Το φαρμακείο του Αγαθοκλή, επίσης, στην Αγίας Σοφίας, από το 1928 ήταν φημισμένο για τον ιδιοκτήτη με τα ευτράπελα χαρακτηριστικά του και τη συλλογή από “βαζαρία” που σώζεται έως σήμερα. Βαζαρία λέγονταν την εποχή εκείνη τα βάζα από πορσελάνη και κρύσταλλο, που χρησιμοποιούσαν για τα φάρμακα.
Στο σημείο αυτό, να σημειωθεί πως την εποχή εκείνη, τα πάντα γίνονταν στο εργαστήριο του φαρμακείου και έτοιμα φάρμακα ήταν μόνο ένα ποσοστό της τάξεως του 20%. Το 80% ‘Ετσι, το πασίγνωστο “γουδί”, ο βραστήρας, τα σκονάκια, τα χορταρικά και το σιρόπι δεν σταματούσαν να χρησιμοποιούνται.
Στον καιρό της ελονοσίας έκαναν υπερωρίες οι βοηθοί για να φτιάχνουν τα “σκονάκια” της ελονοσίας, της ασπιρίνης, τα κασέ με το κινίνο, τα φάρμακα της εποχής που πωλούνταν περισσότερο, καθώς και το ρετσινόλαδο. Ωράριο δεν υπήρχε. Το άγχος άγνωστο. Δεν υπήρχε η σημερινή πολυφαρμακία. Μια συνταγή είχε 50 λεπτά. Φτήνια και φτώχεια.
Ο κύριος Χατζηαστερίου, που έζησε την εποχή του 1916 ως μαθητευόμενος σε φαρμακείο είχε πει: “Oι συνοικίες ήταν αποκλεισμένες. Η κάθοδος στο φαρμακείο δύσκολη. Μετά το 1920 άρχισαν να εμφανίζονται τα φαρμακεία στις μεγάλες συνοικίες”. Ο ίδιος, το 1927, άνοιξε φαρμακείο στη Μοναστηρίου και μετά στο Βαρδάρι. Οι πλούσιοι πελάτες πλήρωναν με το χρόνο και τα φάρμακά τους και οι φτωχοί, κυρίως αγρότες, όταν έπιαναν καμιά δραχμή από τη σοδειά τους. Συνδικαλισμός δεν υπήρχε. Αν η Νομαρχία έστελνε κάνα χαρτί μαζεύονταν όλοι σε ένα από τα φαρμακεία και το σχολίαζαν και έπαιρναν αποφάσεις.
Γνωστό πως στα φαρμακεία τότε , εκτός από τους γιατρούς μαζεύονταν και οι φίλοι, οι γνωστοί και οι πελάτες που έκαναν κάποιου είδους θεραπεία στο ιδιαίτερο εργαστήριο με τα… μαγιοβότανα.
Στον καιρό του αγώνα, στα φαρμακεία γίνονταν άλλου είδους συνεδριάσεις. Το φαρμακείο Ζωγράφου, που, από το 1891 της παρουσίας του είχε γίνει και σύνδεσμος των αγωνιστών, μπαινόβγαιναν πατριώτες και έπαιρναν πρώτες βοήθειες οι λαβωμένοι κι άλλοι.
Το φαρμακείο του Πεντζίκη, το έλεγαν από τον πατέρα Πεντζίκη ακόμα… Πρακτορείο Reuters. Εκεί μάθαιναν τα πάντα. Κόσμος πηγαινοερχόταν από Βελιγράδι, Ελμπασάν, το Δυρράχιο, Σερβία, Αρβανιτιά. Η εποχή εκείνη συναγωνιζόταν στη φαρμακολογία την Κωνσταντινούπολη.
Από τον καιρό του Μεσοπολέμου τα φαρμακεία ήταν κέντρα λογίων. Όχι μόνο από την περιοχή αλλά και από την Αθήνα. Ο Καραγάτσης, ο Λαούρδας, ο Κλέων Παράσχος, ο Θεοτοκάς, ο Πετσάλης, ο Βαφόπουλος, ο Ξεφλούδας, ο Θέμελης, ο Τατάκης, ο Δέλλιος, ο Σπανδωνίδης, ο Γιαννόπουλος και φυσικά η Ζωή Καρέλλη, η αδελφή του Νίκου Πεντζίκη.
Σιγά, σιγά, δημιουργήθηκε μια παράδοση ώστε στο τέλος του Δεκέμβρη του ’45 να γίνει το φαρμακείο έδρα του περιοδικού Κοχλίας, που διεύθυνε ο Κιτσόπουλος με επιμελητή τον Σβορώνο και χρηματοδότη και εμπνευστή τον Λευτεράκη Κονιόρδο. Συνεργάτες ήταν ο Τζίζεκ, ο Θέμελης, ο Βαρβιτσιώτης, ο Ιατρού και η Καρέλλη.
Να αναφερθεί ακόμη πως το πρώτο περιοδικό που ξεκίνησε από το φαρμακείο Πεντζίκη ήταν ένα φυλλάδιο, στην Κατοχή, χειρόγραφο, όπου ο Κιτσόπουλος σατίριζε λογοτέχνες.
Ακόμη ένα φαρμακείο, Πνευματικό Κέντρο στην πόλη ήταν του Ηλία Κατσογιάννη. Όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι θα περνούσαν από εκεί, ντόπιοι και από όλη την Ελλάδα.
Δεν ήταν μονάχα στέκι αλλά και επίσης πρακτορείο διακίνησης πνευματικού υλικού. Στο συγκεκριμένο φαρμακείο έστελναν βιβλία οι λογοτέχνες από όλη την Ελλάδα για να τα παραλάβουν οι Θεσσαλονικείς και εκεί άφηναν τα δικά τους έργα. Εκεί ήταν και τα γραφεία του παραρτήματος του Συνδέσμου Ελλήνων λογοτεχνών.
Aπό το εν λόγω φαρμακείο ξεκίνησε και το περιοδικό ΜΟΡΦΕΣ που έβγαζε ο Βασίλης Δεδούσης. Ο Ηλίας Κατσογιάννης άνοιξε το φαρμακείο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε πρωτοεμφανιστεί στα γράμματα με την ποιητική του συλλογή “ΗΡΑΝΘΕΜΑ”.
Όλοι τότε κοσμούσαν τις βιτρίνες τους με το ποίημα του φαρμακοποιού:
“Kι άλλοι χτυπούν την πόρτα σου μεγάλοι
κι αχόρταγοι σκληροί καταχτητές
κράτησε το κεφάλι σου και πάλι
ψηλά, καθώς το κράτησες και χτες”.
Με μια γρήγορη ματιά, λοιπόν, ως… ιδιαίτερα θεραπευτικά κέντρα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από κάποιον τα παλιά φαρμακεία της πόλης και συνάμα ως σπουδαία κέντρα ανάπτυξης και διάδοσης γνώσεων.
Αλήθεια, εσύ γνωρίζεις σήμερα κάποιον φαρμακοποιό τόσο εξυπηρετικό, πολυμήχανο, αλλά και με σοφία ή μεγάλη αγάπη για τη λογοτεχνία; Αν ναι, υπάρχει ένας καλός λόγος να μη νοσταλγούμε και τόσο…
Πηγή πληροφοριών και εικόνων: Βιβλίο “Παλιά Θεσσαλονίκη και Ιστορική Διαδρομή της ΔΕΘ”, 1998. Εκδόσεις παρατηρητής
