Μετατρέποντας σε σκουπιδότοπο την ιστορία της πόλης

Η ιστορία της Θεσσαλονίκης ανά τα χρόνια συνδέθηκε αλληλένδετα με το Οθωμανικό στοιχείο, το οποίο άφησε ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πολιτισμική ταυτότητά της.

Στη διάρκεια πέντε περίπου αιώνων, η ιστορία, η κοινωνία, η αρχιτεκτονική της πόλης επηρεάστηκε ενεργά και βαθιά, διατηρώντας μέχρι σήμερα τα σημάδια της Οθωμανικής παρουσίας στους δρόμους της.

Ιδιαίτερα με τα λουτρά, γνωστά με το όνομα Χαμάμ.

«Αγαπημένη» συνήθεια των Οθωμανών που είχαν τη συνήθεια να χτίζουν χαμάμ σε κάθε πόλη που κυρίευαν.

Ο λόγος είχε να κάνει με τα γενικότερα πιστεύω με της μουσουλμανικής θρησκείας σχετικά με την κάθαρση του σώματος και πώς αυτή σχετίζεται με την κάθαρση από τα αμαρτήματα, ο εξαγνισμός της ψυχής, σύμφωνα με το Κοράνι.

Πέρα από τα γνωστά Χαμάμ που έχουν διασωθεί στην πόλη, αρκετά ήταν και τα ιδιωτικά που υπήρχαν σε διάφορα σημεία.

Ένα από αυτά βρίσκεται στην οδό Άθωνος, όμως τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε τραγική κατάσταση και έχει μετατραπεί σε αποθήκη για ρακοσυλλέκτες.

Το λουτρό βρίσκεται στην αυλή ερειπωμένης κατοικίας.

Χρήσιμες πληροφορίες για το συγκεκριμένο λουτρό παρέχει η μεταπτυχιακή εργασία του 2015 «ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ 15ΟΥ ΚΑΙ 16ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΟΡΙΑ ΝΟΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ): ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ, ΧΡΗΣΕΙΣ» της Περδικοπούλου Μελπωμένης.

Σύμφωνα με τα όσα διαβάζουμε εκεί:

«Είναι δυνατή η χρονολογική τοποθέτηση του λουτρού στα τέλη του 16ου αιώνα. Στη χρονολόγηση αυτή οδηγεί ο τρόπος δόμησης του λουτρού, ο οποίος συνίσταται στην αργολιθοδομή και την χρήση πλίνθων στα θολωτά και το τοξωτά μέρη.

[…]

Το λουτρό αυτό και η οικία στην οποία ανήκε βρισκόταν στην συνοικία του Eski Seray Cami, δηλαδή του Προφήτη Ηλία. Σύμφωνα με το τεφτέρι καταγραφής του 1478 και των αρχών του 16ου αιώνα δεν υπάρχει συνοικία με το όνομα αυτό. Επομένως, το τέμενος μέχρι τότε πρέπει να είχε την ονομασία του ιδρυτή του Hacı Mustafa και επρόκειτο για ένα μικρό συνοικιακό τέμενος χωρίς μιναρέ. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή στα μέσα του 17ου αιώνα ονομάζει τη συνοικία Eski Seray Cami336, επομένως στο διάστημα από τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 17ου ο Προφήτης Ηλίας από συνοικιακό τέμενος μετατρέπεται σε τζαμί με την προσθήκη ενός μιναρέ.

Σύμφωνα με φωτογραφικό υλικό, ο μιναρές αυτός προσομοιάζει ιδιαίτερα αυτόν της Ροτόντας, συνεπώς η ανέγερση του μπορεί να τοποθετηθεί στα τέλη του 16ου αιώνα, όταν το συνοικιακό τέμενος μετετράπη σε τζαμί. Η παρουσία, επομένως, ενός μεγάλου τζαμιού είναι πιθανό να προσέλκυσε μουσουλμανικές οικογένειες στην περιοχή, ορισμένες από τις οποίες είχαν την οικονομική επιφάνεια να ανεγείρουν ένα ιδιωτικό λουτρό».

Στην ίδια μεταπτυχιακή εργασία διαβάζουμε:

«Τα φυλλόμορφα μοτίβα των οπών του θόλου, δεν εντοπίζονται σε κανένα λουτρό της Θεσσαλονίκης ή της κεντρικής Μακεδονίας, με βάση τη μέχρι τώρα έρευνα, ενώ φαίνεται να έχουν τα πρότυπα τους στα χαμάμ της Προύσας».

Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του λουτρού, στην ίδια εργασία αναφέρονται:

«Στον θερμό χώρο οδηγείται κανείς από μια θύρα στη ΒΑ πλευρά του κτίσματος (διαστάσεων 0,72×178μ.), που εξωτερικά απολήγει σε ελαφρά οξυκόρυφο τόξο, διαμορφωμένο εξολοκλήρου με πλίνθους, ενώ εσωτερικά απολήγει σε πεπλατυσμένο ημικυκλικό τόξο. Με βάση τον τρόπο διαμόρφωσης της εισόδου, το πορτόφυλλο βρισκόταν στην εξωτερική πλευρά της θύρας.

Στον ανατολικό τοίχο και σε πλήρη συμμετρία με τον δυτικό υπάρχει από μία ημικυκλικής διατομής με οξυκόρυφη απόληξη κόγχη για την ανάπαυση των λουομένων κατά τη διάρκεια του λουτρού. Δυστυχώς η δυτική κόγχη έχει καταστραφεί προκειμένου να ανοιχθεί παράθυρο, κατά τη χρήση του λουτρού ως κουζίνα.

Έπειτα από αυτοψία μας στο μνημείο εντοπίστηκαν οι καπναγωγοί του, που βρίσκονται στις τέσσερις γωνίες του.

Τέλος, το δάπεδο του χώρου δεν είναι το αρχικό, ενώ κάτω από αυτό η ύπαρξη των υποκαύστων για τη θέρμανση του χώρου είναι βέβαιη.

Ο θερμός χώρος καλυπτόταν άλλοτε από θόλο, ο οποίος σήμερα έχει καταρρεύσει και σώζεται μόνο μέσα από φωτογραφικό υλικό. Με βάση το υλικό αυτό ο θόλος ήταν χαμηλός, χωρίς ψευδοτύμπανο και έβαινε επί οκτώ οξυκόρυφων τόξων. Τον θόλο διατρυπούσαν 13 φυλλόμορφες φωτιστικές θυρίδες.

Το λουτρό διασώζει τον χώρο του καζανιού σχεδόν ακέραιο, στον οποίο διακρίνονται τα ίχνη του. Με βάση αυτά τα καζάνι είχε τη μορφή ανεστραμμένης καμπάνας. Ο χώρος επικοινωνούσε με το θερμό μόνο μέσω θυρίδας, η οποία σήμερα δεν σώζεται, για την είσοδο του ατμού. Ο χώρος αυτός καλύπτεται από ημικυλινδρική καμάρα κατασκευασμένη από πλίνθους.

Σε επαφή με τη ΝΔ γωνία του θερμού χώρου βρίσκεται ο κατεστραμμένος πλινθόκτιστος χώρος της δεξαμενής, ο οποίος εσωτερικά ήταν επενδεδυμένος από υδραυλικό κονίαμα.

Το λουτρό είναι κτισμένο από αργολιθοδομή σε συνδυασμό με πλίνθους, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν κυρίως στην κατασκευή του τόξου της εισόδου, του θόλου καθώς και στην τοιχοποιία σε δύο σειρές οριζοντίως. Επιπλέον, η κατασκευή δένεται με ξυλοδεσιές, μία από τις οποίες διακρίνεται στο δυτικό τοίχο».