Μία εμπειρία από το Σχολείο των Φυλακών Διαβατών

«Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο κλείνει μία φυλακή» – Βίκτορ Ουγκώ

Υπάρχει ένα σχολείο του οποίου οι μαθητές δεν πανηγυρίζουν αυτές τις τελευταίες μέρες του Ιουνίου που τα σχολεία κλείνουν. 

Για την ακρίβεια, δεν πανηγυρίζουν ούτε στα «κενά», όταν κάποιος από τις/τους εκπαιδευτικούς που εργάζονται σε αυτό δεν μπορεί, εκτάκτως, να παραβρεθεί στο μάθημα. Και γιατί να πανηγυρίζουν; Μόλις το μάθημα τελειώνει, ξεκινάει πάλι η φυλακή.

Διασχίζοντας δηλαδή εκείνη την πόρτα δίπλα από την μπασκέτα του προαύλιου χώρου (ζωγραφισμένη με το έμβλημα του ΠΑΟΚ), περιτοιχισμένου από τον 1ο τοίχο της φυλακής, πριν τον 2ο εξωτερικό και μεγαλύτερο, που ζωγράφισαν με τα χεράκια τους τα παιδιά (με μία υδρόγειο, με δικές τους παρεμβάσεις σε σχέδια του Βαν Γκόγκ, με συνθήματα για ειρήνη στον κόσμο και αποδοχή), γίνονται και πάλι κρατούμενοι.

Μια ενδιαφέρουσα χωροταξική λεπτομέρεια με πρακτική σημασία όμως, μεγάλη. Διότι όπως μου υπέδειξε εργαζόμενη του χώρου την ημέρα της Ευαισθητοποίησης που επισκέφτηκα το σχολείο (η γιορτή με την οποία κλείνει το σχολείο για το καλοκαίρι), από εκείνη την πόρτα και μετά δεν ξεκινούν μόνο τα κελιά των κρατούμενων, αλλά και ένα νέο Υπουργείο.

Δηλαδή, από τη μία πλευρά του μικρότερου εσωτερικού τοίχου, με το συρματόπλεγμα στην κορυφή, το Υπουργείο «Προστασίας του Πολίτη», και τα κελιά, από την άλλη το «Παιδείας», και το σχολείο με τις αίθουσες διδασκαλίας. Δύο Υπουργείων που μπορεί να έχουν ένα κοινό στόχο -την επανένταξη των κρατουμένων- για τον οποίο όμως πολλές φορές εργάζονται με διαφορετική προσήλωση. Εστιάζοντας περισσότερο το ένα στη φύλαξη, και το άλλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πολλές σημαντικές διαφορές από την τυπική εκπαίδευση, όπως τη συνηθίσαμε, του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας που λειτουργεί στις Φυλακές των Διαβατών.

Διαφορές που όμως παύουν όταν οι μαθητές του -ενήλικες που δεν έχουν αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο- διασχίζουν την πύλη του. Δεν φοράνε δηλαδή ριγέ στολές, κουβαλώντας σιδερένιες μπάλες, (στερεότυπο/απορία την οποία ειλικρινά είχα πριν αρχίσω να ενημερώνομαι καλύτερα). Κουβαλάνε κανονικά χαρτί και στυλό, γράφοντας ποιήματα, εκτελώντας πειράματα Φυσικής, και κάνοντας τις δικές τους έρευνες στις αίθουσες υπολογιστών, σε συνεργασία με τις καθηγήτριες και τους καθηγητές τους.

Σύμφωνα με μία από αυτές, την Μαίρυ Γκρίζου, διευθύντρια του σχολείου από το 2016 και εκπαιδευτικού, το σχολείο δίνει στους μαθητές του τη δυνατότητα απόκτησης Απολυτήριο Λυκείου (σε συνεργασία με 2ο Λύκειο Εχεδώρου) ενώ πρόσφατα είχαμε και τις πρώτες εισαγωγές στο Πανεπιστήμιο. Οι μαθητές επίσης μπορούν να δώσουν εξετάσεις πιστοποίησης Ελληνικών σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, ή Αγγλικών και ECDL σε συνεργασία με την Uni cert , εφόδια όλα που θα τους είναι απαραίτητα για να βρουν μία δουλειά και ένα σπίτι σε μία δύσκολη από κάθε άποψη, ιδίως για κάποιον που ξεκινάει από τη φυλακή, καθημερινή ζωή.

Για αυτό και δεν υπάρχει μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση για τους δασκάλους τους από το να βρίσκουν οι μαθητές φυσιολογική ζωή, για να μην ξανά επιστρέφουν «μέσα». Ένα θέμα, πάντως, για το οποίο δεν βρίσκουμε επαρκή διαθέσιμα στοιχεία από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου, όσο και αν ψάξαμε, αποτυπώνουν τα ευεργετήματα των σχολείων των φυλακών, και των δράσεων τους, για τους κρατούμενους), και συχνό πεδίο της γενικότερης πολιτικής αντιπαράθεσης για τη λειτουργία του σωφρονισμού στη χώρα μας.

Έτσι, λοιπόν, και ενώ στις φυλακές των Διαβατών τουλάχιστον συναντά κανείς κρατούμενους με λιγότερο επικίνδυνα εγκλήματα, στα Υπουργεία (χρεωμένους, μικροδιακινητές), λίγα έχουν γίνει για μία ποινή που θα μπορούσαν να εκτίσουν εναλλακτικά πχ. έξω από τις φυλακές, σε κοινωφελή εργασία. Πρακτική που είναι σπάνια, σχεδόν αδύνατη στη χώρα μας, και που εφαρμόζεται σε άλλες χώρες και για να αποφορτίσει το (ήδη υπερφορτωμένο δικό μας) δίκτυο των φυλακών, αλλά και γιατί το στίγμα των φυλακών το κουβαλάς πάντα. Αν όχι μέσα στη ψυχή σου, με τα όσα κατά καιρούς ακούμε να συμβαίνουν εκεί, τότε στο βιογραφικό σου σίγουρα.

Πίσω στην εκδήλωση μας όμως, και αυτό -το πόσο υστερούμε τελικά και σε αυτόν τον τομέα- για ένα άλλο άρθρο.

Όλα τα εύσημα πρέπει να πάνε στο σχολείο που εκτός από τα τυπικά προσόντα και τις δεύτερες ευκαιρίες που προσφέρει με αυτά, έχει οργανώσει χάρει στις εμπνευσμένες ενέργειες των δασκάλων και λοιπών ανθρώπων που βρίσκονται δίπλα του, ένα πλήθος δράσεων για τους μαθητές του. Δράσεων που στοχεύουν μεταξύ των άλλων στο να ξανά νιώσουν αυτοί οι άνθρωποι μη-περιθωριακά μέρη της κοινωνίας μας τη στιγμή που θα επιστρέψουν.

Εργαστήρι δημιουργικής γραφής σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Η συνεργασία αυτή διαρκεί 10 χρόνια και φέτος εκδόθηκε το έκτο βιβλίο με κείμενα των εκπαιδευομένων με τίτλο «Ανάσες Γραφής».

Δημιουργία projects και περιοδικών, σαν το «Διαδρομές Εντός-Εκτός», που επιμελήθηκαν οι Εύα Τζένου και η Κλαίρη Κώστογλου, με τις ιστορίες ζωής των μαθητών του σχολείου που «ατύχησαν» να είναι «ρομά», «Αλβανοί», «πρόσφυγες», σε μία κοινωνία γεμάτη στερεότυπα και εμπόδια.

Τσίρκο, μουσικά και άλλα καλλιτεχνικά δρώμενα, που είχαν συμμετέχει καλλιτέχνες όπως η Φωτεινή Βελεσιώτου, ο Δημήτρης Μυστακίδης, η Πριγκηπέσσα, κ.α.

Θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, που επιμελήθηκε η ομάδα χορού vis motrix πρόγραμμα υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.

Συνεργασίες με τη Σχολή Καλών Τεχνών και την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Μια ιδιαίτερα σημαντική στιγμή ήταν τα εργαστήρια που πραγματοποιήθηκαν στους εκπαιδευόμενους υπό την επιμέλεια της Σοφίας-Ελίζας Μπουράτση, κριτικό τέχνης και επιμελήτριας μουσείων, από καταξιωμένους καλλιτέχνες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Τα έργα αυτών των εργαστηρίων παρουσιάστηκαν στο Momus Πειραματικό Κέντρο Τεχνών το 2020 με μεγάλη προσέλευση επισκεπτών.

Και άλλα αμέτρητα πράγματα (που δημοσιεύουμε και στο τέλος), όπως και την ημέρα της ευαισθητοποίησης, από την οποία περιγράφω τη δική μου εμπειρία.

Στο πρώτο μέρος οι μαθητές μας παρουσίασαν slides για τα μέρη που θα ήθελαν να επισκεφτούν, ένα οξύμωρο όταν σου το περιγράφει ένας έγκλειστος – Μπαλί, Ελβετία, Βραζιλία.

Στο δεύτερο, η ιδέα του πρότζεκτ των δασκάλων ήταν να διαπραγματευτούν οι μαθητές τον ρατσισμό μέσα από μία παρουσίαση των χωρών και της ζωής από την οποία προήλθαν. Ακούσαμε την ιστορία της μετανάστευσης από τους ανθρώπους που την έζησαν, μάθαμε τι προκαλεί ο ρατσισμός στην πράξη και πως μπορεί να οδηγήσει ενίοτε και στο έγκλημα, εκτός από τη φτώχεια στην οποία καταδικάζει σίγουρα τον στιγματισμένο.

Και για το τέλος, η παράσταση χορού-δρώμενο «μαζί με τους εμψυχωτές Στάθη Γράψα και Ιωάννα Μήτσικα από το Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων. Το Εργαστήρι αυτό πραγματοποιείται σε άλλα7 καταστήματα κράτησης.

Το δρώμενο ονομάζεται «Αφετηρία 2022». Ένας εκ των ηθοποιών απουσίαζε από το σχολείο έχοντας υποχρεώσεις με τα λοιπά Υπουργεία. Φωνές και χαρά έξω από τους μαθητές και τους εμψυχωτές τη στιγμή που, ταξιδεύοντας εμείς μέσα στην αίθουσα στο Μπαλί, και 15 λεπτά πριν από την παράσταση, άνοιξε απροσδόκητα η σιδερένια πύλη, μπήκε στο προαύλιο ο ηθοποιός, και ήταν εκεί έγκαιρα για να συμμετέχει.

Στο τέλος, όπως στον προθάλαμο ενός θεάτρου σε μία «κανονική» παράσταση, συζητήσεις στο προαύλιο όλων με όλους: «Από “έξω” ήρθες;». Και μία περίεργη ντροπή, μαζί με αυτόματη λογοκρισία όταν πήγα να πω, «Καλά δεν χάνεις και τίποτα που είσαι “μέσα”, 200 ευρώ το φυσικό αέριο αυτό το μήνα».

Χειραψίες και συγχαρητήρια με τα παιδιά που ήταν τρισευτυχισμένα, και ειδικά συγχαρητήρια στο παιδί που ήρθε μία στιγμή πριν για να εκτελέσει καταπληκτικά το ρόλο του: «Μπράβο, παραλίγο να το χάσεις» σε γρήγορα και δυσνόητα μάλλον για εκείνον Ελληνικά. «Ευτυχώς», σε σπαστά Ελληνικά, και έβλεπες στα μάτια του ότι αυτή μάλλον ήταν από τις πιο όμορφες στιγμές που έζησε μέσα στο χρόνο.

Καλύτερα όμως από όλα την εμπειρία την συνόψισε ο Στάθης Γράψας: «Δεν με νοιάζει τι κάνατε ή από που ήρθατε. Από εδώ και πέρα, τα αφήνουμε πίσω, και προχωράμε μαζί». Και η συγκίνηση της Ιωάννας Μήτσικα, όταν η πραγματικά φοβερή παράσταση που θα έπρεπε να παιχτεί κάποια στιγμή και μέσα στην πόλη, τελείωσε, στο θερμό χειροκρότημα του κοινού.

Τώρα κατάλαβα τον Daniel Y., πρώην μαθητή του σχολείου, που είναι έξω, όταν έγραψε πίσω στους ανθρώπους του σχολείου για να πει: «Τώρα είμαι στο σπίτι μου, μαζί με την οικογένεια μου, και είμαι καλά. Σας γράφω για να σας πω ένα μεγάλο ευχαριστώ, που με βοηθήσατε να δω πόσο σημαντικό είναι να τελειώσω το σχολείο, και να προσπαθώ να μην κάνω βλακείες».

Το δικό μου μεγάλο μάθημα; Μία καινούργια αντίληψη για το πως θα έπρεπε να λειτουργεί ο σωφρονισμός σε αυτή τη χώρα, και η πεποίθηση για το πόσο αξίζει να δίνονται με κάθε ευκαιρία δεύτερες ευκαιρίες. Ένα μάθημα που πήρα χάρη στις εμπνευσμένες δράσεις -και την υπομονή- των ανθρώπων του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας στις Φυλακές Διαβατών.

ΥΓ. Ένα ακόμα προσωπικό ευχαριστώ στην Μαίρη Γκρίζου, διευθύντρια του σχολείου, για την φιλοξενία και τη διάθεση του υλικού, αλλά και στον Θοδωρή Καραγιαννίδη, εκπαιδευτικό και Διευθυντή του σχολείου παλαιότερα. Χωρίς να μου είχε δώσει απλόχερα την εμπειρία του από αυτό, το άρθρο και οι απόψεις που διατυπώνονται εδώ για το σωφρονισμό θα ήταν ημιτελείς.

Ακολουθούν φωτογραφίες από την εκδήλωση της ημέρας ευαισθητοποίησης που παρακολουθήσαμε. Το σχολείο έκλεισε επίσημα για φέτος στις 30 Ιουνίου με την απονομή των απολυτήριων.. Τα λέμε ξανά από του χρόνου: