Μια νέα πολιτική για τα αδέσποτα της Θεσσαλονίκης

Λέξεις: Γιάννης Καραμήτσιος

(το άρθρο αποτελεί μέρος μιας σειράς κειμένων του συγγραφέα με θέμα «Θεσσαλονίκη, 21ος αιώνας»)

Στην Θεσσαλονίκη παρατηρείται ακόμα το φαινόμενο των αδέσποτων σκύλων και γατιών. Ένα θέαμα, το οποίο έχει εξαλειφθεί εδώ και χρόνια στις χώρες της δυτικής Ευρώπης, αλλά παραμένει χαρακτηριστικό στα Βαλκάνια και φυσικά στην χώρα μας. 

Το κείμενο αυτό υποστηρίζει την εξάλειψη της παρουσίας των αδέσποτων και όχι απλώς τον μετριασμό του με την παροχή καλύτερης φροντίδας.

Κανένα οικόσιτο ζώο δεν πρέπει να καταλήγει στον δρόμο ούτε να γεννιέται αβοήθητο εκεί χωρίς την φροντίδα του ανθρώπου. Τα σκυλιά και οι γάτες έχουν εξελιχθεί τις τελευταίες χιλιετίες σε κατοικίδια ζώα. Ναι, μπορούν να ζήσουν και εκτός σπιτιού και προσαρμόζονται σχετικά εύκολα στο αστικό περιβάλλον. Μερικοί τα θεωρούν πλέον μέρος της αστικής πανίδας.

Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οι δρόμοι της πόλης είναι ο φυσικός τους χώρος ή ο πιο κατάλληλος για την ευημερία τους. Τα ίδια τα ζώα δεν έχουν φωνή για να μας μιλήσουν, ωστόσο δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι υποφέρουν από την διαρκή τους έκθεση στο κρύο ή την ζέστη, την βροχή, τον αέρα, την πείνα, την δίψα, τα οδικά ατυχήματα, τους τραυματισμούς, την κακομεταχείριση από κακόβουλους ανθρώπους, τις ασθένειες, τις τροφικές δηλητηριάσεις, την ηχορύπανση, τις φόλες και την έλλειψη στέγης και ανθρώπινης φροντίδας γενικώς.

Η κατάσταση στην Θεσσαλονίκη 

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο αριθμός των αδέσποτων στο πολεοδομικό συγκρότημα της περιοχής της Θεσσαλονίκης, επειδή αυτά περιφέρονται διαρκώς. Τα συναντά κανείς από την παραλία μέχρι το δάσος του Σέιχ Σου, και ιδιαίτερα στον άξονα της πλατείας Αριστοτέλους, τον Βαρδάρη, το ρέμα στην Τριανδρία, το λιμάνι, την πλατεία Ναβαρίνου και τα πάρκα της νέας παραλίας.

Τις περισσότερες φορές τα ζώα είναι μεγαλόσωμα και ήρεμα. Στο δάσος η κατάστασή τους αγριεύει κάπως, όπου μπορούν να σχηματίσουν πολυμελείς αγέλες μακριά από την ανθρώπινη παρουσία. Το 2018 καταγράφηκαν από το τμήμα Κτηνιατρικής Υπηρεσίας του δήμου Θεσσαλονίκης περίπου 100 επιθέσεις αδέσποτων σκυλιών σε διερχόμενους πολίτες και επιπλέον 20 περιστατικά παρεμπόδισης.

Το πρόγραμμα του δήμου Θεσσαλονίκης για τα αδέσποτα προβλέπει την περισυλλογή τους, την στείρωση μέσω εγχείρησης και αποπαρασιτοποίηση, όπως και την ηλεκτρονική τους σήμανση. Μετά την αποθεραπεία τους τα αδέσποτα σκυλιά, βάσει της κείμενης νομοθεσίας, επανεντάσσονται στο σημείο περισυλλογής εφόσον είναι ήρεμα.

Η αρμόδια υπηρεσία του Δήμου Θεσσαλονίκης έχει τοποθετήσει ποτίστρες και ταΐστρες σε διάφορες περιοχές, όπως στο Βασιλικό Θέατρο, τον Κήπο του Μ. Αλεξάνδρου, την πλατεία Ναυαρίνου, την περιοχή Ποσειδωνίου και τη συμβολή των οδών Ματάλων-Μυριοφύτου στην Τούμπα. Παράλληλα, σε συνεργασία με φιλοζωικές οργανώσεις, υπάλληλοι της υπηρεσίας επισκέπτονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα χώρους στους οποίους συγκεντρώνονται αδέσποτα και παρέχουν ξηρά τροφή και άλλα αναγκαία υλικά. 

Κατοικίδια στους δρόμους – Γιατί πρέπει αυτή η κατάσταση να τερματιστεί

Οι παραπάνω δράσεις είναι ευπρόσδεκτες, αλλά δεν λύνουν το βασικό πρόβλημα. Και αυτό επειδή βλέπουμε ότι τα ζώα, μετά την σχετική φροντίδα, εγκαταλείπονται ξανά στους δρόμους.

Μερικά από αυτά αγριεύουν και επιτίθενται στους ανθρώπους. Επιπλέον, η θέα τους και μόνο είναι ενοχλητική σε αρκετούς πολίτες και τουρίστες που έχουν φοβία με τα ζώα ή δεν είναι συνηθισμένοι στην ανεξέλεγκτη μετακίνησή τους σε αστικό περιβάλλον. Για άλλους, η παρουσία αυτή είναι απλώς αντιαισθητική και δηλώνει εμμέσως μια πόλη σε κατάσταση εγκατάλειψης.

Για αυτούς τους λόγους, αλλά κυρίως για να πάψουν τα ζώα να υποφέρουν αβοήθητα στους δρόμους όπως εξηγήσαμε στην αρχή του κειμένου, πιστεύουμε ότι μια σύγχρονη πόλη του 21ου αιώνα πρέπει να δημιουργήσει τις υποδομές και τις πολιτικές προκειμένου να βρει το κάθε κατοικίδιο ζώο την στέγη που του αρμόζει.

Σύγχρονο καταφύγιο φιλοξενίας

Τα αδέσποτα δεν γνωρίζουν δημοτικά σύνορα και επίσης δεν κάνουν διακρίσεις σε δημότες. Για αυτόν τον λόγο, το θέμα τους πρέπει να αντιμετωπιστεί από όλους τους Δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης από κοινού και στο πλαίσιο ενός ενιαίου προγράμματος.

Η πρώτη και πιο σημαντική κίνηση θα ήταν η μίσθωση ή αγορά μιας πολύ μεγάλης έκτασης εκτός της πόλης για ένα σύγχρονο καταφύγιο φιλοξενίας των ζώων. Δεν θα ήταν δύσκολο να βρεθεί μια τέτοια έκταση: υπάρχουν δεκάδες περιπτώσεις χέρσων χωραφιών ή γαιών χαμηλής εμπορικής αξίας στα δυτικά, βόρεια ή ανατολικά του νομού.

Κάπου εκεί, λοιπόν, θα μπορούσαν οι Δήμοι της περιοχής να φτιάξουν, με χαμηλό κόστος, ένα καταφύγιο που θα πληρούσε τους πιο αξιοπρεπείς όρους για την διαβίωση των σκυλιών και σύμφωνα με τα ισχύοντα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό θα περιελάμβανε μια έκταση πολλών στρεμμάτων, όπου θα αναλογούσε ένας σεβαστός χώρος για κάθε ζώο. 

Εκεί τα ζώα θα μπορούσαν να περιφέρονται ελεύθερα χωρίς να αισθάνονται εγκλωβισμένα: κάτω από δένδρα, μέσα από θάμνους και γύρω από κάποιες τεχνητές κατασκευές που θα τα επέτρεπαν να σκαρφαλώσουν, να κρυφτούν και να παίξουν. Το κάθε σκυλί θα μπορεί να έχει το σπιτάκι του σε κλειστή αίθουσα με θερμοκρασία δωματίου, όπως φυσικά και την τροφή του, τακτική ιατρική περίθαλψη και την υπόλοιπη αναγκαία φροντίδα.

Ένας αντίστοιχος χώρος, σίγουρα πιο μικρός, θα μπορούσε να δημιουργηθεί για τις γάτες.

Το καταφύγιο αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως προσωρινή μόνο λύση προκειμένου να γλιτώσουν τα σκυλιά και τις γάτες από τους δρόμους μέχρι να βρεθεί ιδιοκτήτης τους. Την διαχείρισή τους θα μπορούσαν να την αναλάβουν οι φιλοζωικές οργανώσεις που έχουν την ιδιαίτερη ευαισθησία, αφοσίωση και γνώση για την φροντίδα των ζώων. Επίσης διαθέτουν τα κατάλληλα δίκτυα για την υιοθεσία τους.

Οι Δήμοι θα παράσχουν την τεχνική υποστήριξη, την επιθεώρηση και την χρηματοδότηση, χωρίς ανάμιξη των δημοτικών υπαλλήλων που είναι αναγκαίοι για άλλες υπηρεσίες. Οι σχετικοί πόροι θα μπορούσαν να βρεθούν από τα διαθέσιμα δημόσια κονδύλια – για παράδειγμα, αυτήν την περίοδο τρέχει το πρόγραμμα «Φιλόδημος ΙΙ» που χρηματοδοτεί την κατασκευή καταφυγίων αδέσποτων ζώων, με αρχικό προϋπολογισμό 20 εκατομμυρίων ευρώ.

Το κοινό θα ενθαρρύνεται να επισκέπτεται τακτικά αυτό το κέντρο για να υιοθετεί τα ζώα της αρεσκείας του. Βέβαια δεν είναι και τόσο εύκολο, καθώς οι περισσότεροι προτιμούν ζώα ράτσας και αποφεύγουν τα «σκυλιά του δρόμου». Ωστόσο τα αποτελέσματα μπορεί να είναι πιο πετυχημένα σε περίπτωση μιας οργανωμένης εκστρατείας ενημέρωσης. 

Δεδομένης της συγκεκριμένης επένδυσης, οι Δήμοι θα μπορούσαν αρχίσουν μια επιχείρηση λίγων εβδομάδων -δεν χρειάζεται περισσότερο- για να περισυλλέξουν όλα τα αδέσποτα σκυλιά από την πόλη και να τα μεταφέρουν στο καταφύγιο. 

Οι ευθύνες των ιδιωτών

Έτσι, σε έναν ιδανικό κόσμο, αυτό το πρόγραμμα θα μπορούσε να εξαλείψει μέσα σε λίγους μήνες τα αδέσποτα από τους δρόμους της Θεσσαλονίκης. Ωστόσο το πρόβλημα δεν εξαντλείται στην δράση ή τις παραλείψεις των Δήμων. Το φαινόμενο των εγκατειλημμένων σκυλιών θα συνεχίσει να ταλαιπωρεί ζώα και ανθρώπους όσο υπάρχουν ασυνείδητοι ιδιοκτήτες που τα παρατούν στους δρόμους αφού τα βαρεθούν. 

Σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, ο ιδιοκτήτης δεσποζόμενου ζώου συντροφιάς υποχρεούται να μεριμνά για τη σήμανση και την καταγραφή, καθώς και για την έκδοση βιβλιαρίου υγείας. Επίσης οφείλει να τοποθετεί σε εμφανές σημείο του περιλαίμιου του ζώου μεταλλική κονκάρδα, η οποία παρέχεται από τους κτηνιάτρους κατά την πραγματοποίηση του αντιλυσσικού εμβολιασμού του. Ο ιδιοκτήτης οφείλει να μην εγκαταλείπει το ζώο του, ενώ σε περίπτωση που επιθυμεί να το αποχωριστεί πρέπει να γνωστοποιεί στην αρμόδια υπηρεσία του Δήμου την πρόθεσή του αυτή.

Αντιλαμβανόμαστε ότι η εφαρμογή των σχετικών διατάξεων είναι δύσκολο να ελεγχθεί πλήρως από τις δημοτικές και άλλες αρχές. Οι λόγοι είναι αρκετοί, μεταξύ των οποίων η υποστελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών, η έλλειψη οικονομικών πόρων, αλλά και ο πρακτικά μη ελέγξιμος τρόπος με τον οποίον ο καθένας διαχειρίζεται το κατοικίδιό του στο σπίτι.

Η αποδοτικότερη δράση θα ήταν ίσως η πρόληψη, δηλαδή να ενημερωθούν καλύτερα οι ιδιοκτήτες και να τους δοθούν κίνητρα να μην εγκαταλείπουν τα ζώα τους έτσι ανεύθυνα όπως συχνά συμβαίνει. 

Οι ιδιοκτήτες πρέπει πρώτα να ενημερωθούν για την υποχρέωση στείρωσης του οικόσιτου ζώου στην ιατρικά κατάλληλη ηλικία, εκτός και αν βεβαιώσουν ενυπογράφως ότι θα αναλάβουν την ευθύνη των κουταβιών. Αυτό το μέτρο δυστυχώς δεν αποκλείει κάποιον/αν να πετάξει τα κουτάβια στον δρόμο, ωστόσο θα ωθούσε τους ιδιοκτήτες σε μια καλύτερη συνειδητοποίηση. 

Πολύ σημαντική θα είναι επίσης η δημιουργία μιας διαδημοτικής βάσης δεδομένων, ώστε αν βρεθεί ζώο με τσιπάκι στον δρόμο να μπορεί να ταυτοποιηθεί ο ιδιοκτήτης/τρια του.

Οι Δήμοι θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα μικρό αντίτιμο ή κάποιο άλλο πλεονέκτημα σε όσους παραδίδουν τα σκυλιά νομοτύπως. Αυτά στη συνέχεια θα οδηγούνται προσωρινά στο καταφύγιο που αναφέραμε παραπάνω ή θα παραδίδονται στις φιλοζωικές οργανώσεις εφόσον θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την άμεση υιοθεσία τους.

Σημαντικά οφέλη, χαμηλά κόστη

Πιστεύουμε ότι ο κορμός της παραπάνω πρότασης, δηλαδή η συστηματική απομάκρυνση των κατοικίδιων ζώων από τους δρόμους, η στέγασή τους σε ένα υποδειγματικό καταφύγιο φιλοξενίας, η πιο συστηματική ενημέρωση των ιδιοκτητών και η πιο οργανωμένη συνεργασία με τις φιλοζωικές οργανώσεις, θα απαιτούσε σχετικά χαμηλά κόστη σε σχέση με τα γενικότερα κοινωνικά οφέλη.

Τα ζώα θα ζήσουν με αξιοπρέπεια, ασφάλεια και ποιότητα. 

Οι επιθέσεις, η ανασφάλεια και όλα τα αρνητικά φαινόμενα που συνδέονται με την παρουσία των αδέσποτων στους δρόμους θα εξαλειφθούν. 

Οι αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες θα επικεντρώσουν την δράση τους στην διοικητική και υλική υποστήριξη του καταφυγίου και των φιλοζωικών οργανώσεων, αντί να τις διαχέουν σε όλα τα σημεία της πόλης για να φροντίζουν τα ζώα από ‘δω και από ΄κει. Οι δημοτικοί υπάλληλοι θα απελευθερωθούν από ένα μάλλον άβολο καθήκον.

Οι φιλοζωικές οργανώσεις θα μπορέσουν να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο, να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους πιο αποδοτικά και να αξιοποιήσουν αποτελεσματικότερα τα δίκτυα υιοθεσίας που έχουν αναπτύξει. 

Τέλος, οι ίδιοι οι πολίτες θα ξέρουν που να βρουν τα κατοικίδια που θα επιθυμούσαν να αποκτήσουν, ή πώς να τα αποχωριστούν με τον πιο νόμιμο και πολιτισμένο τρόπο.

*Ο Γιάννης Καραμήτσιος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη. Από το 2006 ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες ως υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Θεσσαλονίκη, 100 μικρές ιστορίες», εκδόσεις IANOS, και συνιδρυτής της οργάνωσης υπέρ των ευρωπαϊκών αξιών Alliance 4 Europe. Οι απόψεις που παρουσιάζει στο κείμενο είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν αυτές της Επιτροπής.