Μια πρόταση για την Chinatown

Ανακατεύθυνση των αναπλάσεων – μια πρόταση για την Κινέζικη αγορά της Θεσσαλονίκης.

Της Εύας Βουλγαρίδου

Πυρετός αναπλάσεων

Τα τελευταία χρόνια η πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελεί πεδίο άνθισης προτάσεων και ιδεών. Πλήθος επεμβάσεων, μεγάλης ή μικρής κλίμακας, βρίσκονται στην γραμμή εκκίνησης, υποσχόμενες ένα βελτιωμένο αστικό δημόσιο χώρο. Με αφετηρία την ανάπλαση της Νέας Παραλίας- το μεγαλύτερο σε έκταση δημόσιο έργο ανάπλασης που έχει υλοποιηθεί ποτέ στην χώρα- κάνουν την εμφάνιση τους πολλές ακόμη προτάσεις, συμπεριλαμβανομένων των επερχόμενων αναπλάσεων στην Πλατεία Διοικητηρίου, Χρηματιστηρίου και Ελευθερίας, την πεζοδρόμηση της οδού Αγίας Σοφίας, το Δυτικό παράκτιο μέτωπο και πολλά ακόμη. Ακολουθώντας το νήμα σύνδεσης και προώθησης όλων των παραπάνω, εντοπίζουμε τον Δήμο να βρίσκεται σε κεντρική θέση, άλλοτε συνεργαζόμενος με ιδιωτικές επιχειρήσεις και άλλοτε χρηματοδοτούμενος από ευρωπαϊκά προγράμματα.

Η τάση που υπάρχει για βελτίωση και αλλαγή είναι πλέον διακριτή. Η συνεχής εμφάνιση προτάσεων για τους δημόσιους χώρους, και η επιθυμία για την υλοποίηση τους, αποτελεί ελπιδοφόρο μήνυμα για τους κατοίκους της πόλης. Παρόλα ταύτα, όλες οι προτάσεις φαίνονται να αφορούν στο σχεδιασμό για πράσινους χώρους, πάρκα και πλατείες, με σκοπό την καλή ποιότητα αστικού χώρου για τον περιπατητή ή την βελτίωση της εικόνας της πόλης για τον επισκέπτη. Αναγνωρίζοντας αυτό, προκύπτει ένας προβληματισμός. Μπορούμε να «ανακατευθύνουμε» αυτή την δημιουργική τάση, από τις πλατείες στις γειτονιές; Μπορεί το ελπιδοφόρο μήνυμα να μεταδοθεί και στους κατοίκους των «προβληματικών» περιοχών αυτής της πόλης;

Από τον προβληματισμό στην ιδέα

Στα πλαίσια της παραπάνω προβληματικής, αναζητείται η υπόσταση της έννοιας της «ανάπλασης», με κοινωνικό προσανατολισμό. Ο ορισμός της ανάπλασης (άρθρ. 8.1337/83) υποδεικνύει ως τόπους παρέμβασης τις υποβαθμισμένες περιοχές. Ως τέτοιες ορίζονται οι περιοχές με κακές γειτνιάσεις, συγκοινωνίες, οχλούσες χρήσεις, φθορές κτιρίων και κακή ποιότητα καθημερινών σχέσεων. Κατά την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας που θα παρουσιαστεί συνοπτικά, αναρωτηθήκαμε «τι είδους παρέμβαση θα ήταν αποτελεσματική σε αυτές τις περιοχές;» Μελετώντας υλοποιημένα παραδείγματα, και συντάσσοντας μια λίστα με προς αποφυγήν στρατηγικές καταλήξαμε στις δύο βασικές αρχές της πρότασης μας.

[1] Πρέπει η οποιαδήποτε ανάπλαση να επιφέρει την ελάχιστη δυνατή αύξηση αξίας της γης, ώστε να μην αναγκαστεί ο ήδη πληθυσμός να αναζητήσει άλλες περιοχές κατοικίας. [2] Θα πρέπει οι αναπλάσεις να είναι γενικές, με την έννοια δυνατότητας προσαρμογής όλων των κοινωνικών ομάδων. Εφόσον μια ανάπλαση αφορά τον δημόσιο χώρο θα πρέπει να σχεδιάζεται για όλα τα κοινωνικά σύνολα και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρομοίως.

Ο τόπος

Ως περιοχή που συναντά αρκετά προβλήματα ώστε να χαρακτηρίζεται «υποβαθμισμένη», αλλά και τις προοπτικές για να αναπτυχθεί, επιλέχθηκε το δυτικό κομμάτι του κέντρου, που εκτείνεται από τα Κ.Τ.Ε.Λ. Μακεδονίας μέχρι τα Δικαστήρια, και από την οδό Μοναστηρίου μέχρι τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Αφού μελετήθηκε σε πολεοδομικό επίπεδο, συντάσσοντας γενικές στρατηγικές [δημιουργία δικτύων πράσινου χώρου, βελτίωση δρόμων, ενίσχυση κατοικίας κλπ.], η πρόταση επικεντρώθηκε «δια μεγέθυνσης» στην αποκαλούμενη από τους Θεσσαλονικιούς, «Chinatown». Πρώτη αιτία επιλογής αποτέλεσε η θέση, ως μεταβατική των δυτικών συνοικιών και του κέντρου της πόλης. Επιπλέον αίτιο αποτέλεσε η πυκνή δόμηση και χρήση της κατοικίας, που ήταν πιο συγκεντρωμένη εδώ παρά στις άλλες περιοχές. Εδώ δραστηριοποιούνται κυρίως Κινέζοι οικονομικοί μετανάστες, και αυτό το γεγονός δίνει ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Η συνύπαρξη της κατοικίας με τους οίκους ανοχής που βρίσκονται στην περιοχή της Κινέζικης αγοράς αλλά και εκείνη των μεικτών πληθυσμών [Ελλήνων και Κινέζων], ώθησαν την περιέργεια αλλά και την ευαισθησία μας.

Ο τρόπος

Η μεθοδολογία ακολουθεί γραμμική πορεία και ξεκινά με τα δίκτυα. Η χάραξη ή διάνοιξη δρόμων και η διαπλάτυνση πεζοδρομίων καλείται να επιλύσει το μεγάλο πρόβλημα προσβασιμότητας, αλλά και να σχηματίσει τον (ασχημάτιστο) αστικό ιστό της περιοχής. Το πλήθος αδόμητων οικοπέδων αποτελούσε σημαντική παθογένεια, και έτσι μετά τον σχηματισμό ακολούθησε κατηγοριοποίηση, ώστε να εντοπισθούν οι θέσεις που είναι περισσότερο κατάλληλες για την προσθήκη νέων φθηνών κατοικιών. Τα υπόλοιπα αδόμητα φυτεύονται προσωρινά, απαλλοτριώνονται για να δημιουργήσουν μια πλατεία στο κέντρο της περιοχής, ή «γεμίζουν» με δημοτικά πλυντήρια. Τέλος, απομένει να σχεδιαστεί ο δημόσιος χώρος. Πέρα από τα υλικά ή τις φυτεύσεις, αναζητούνται εργαλεία που θα ενεργοποιήσουν το δημόσιο δίκτυο κίνησης. Από την κεντρική πλατεία διοχετεύεται ένα πεζοδρομημένο δευτερεύων δίκτυο μέσα από τους ακάλυπτους. Το δίκτυο αυτό, υποστηρίζεται από κοινωνικές χρήσεις στα ισόγεια κτιρίων που επαναχρησιμοποιούνται για κοινωνική κατοικία. Μία νέα δημοτική αγορά σ’ένα παλιό κτίριο παρκινγκ αλλάζει την εικόνα της καθημερινής ζωής. Τέλος προστίθενται ημιμόνιμες μεταλλικές κατασκευές που στεγάζουν κοινωφελείς παροχές.

Με αυτό τον τρόπο χαρακτηρίζουμε την πρόταση συνολική, δηλαδή πολλαπλώς εντοπισμένη ώστε να επιλύσει διαφορετικής κλίμακας ζητήματα.

Ο ρεαλισμός

Το θεωρητικό πλαίσιο που χρησιμοποιήθηκε σαν αφετηρία, υποδείκνυε πως θα πρέπει μια πρόταση για την πόλη, που λαμβάνει υπόψιν της όλους τους παράγοντες, να έχει μια απάντηση και στο ερώτημα : πώς;

Η απάντηση που δόθηκε εδώ ξεκινά με τις ανάγκες. Πρώτα αναγνωρίζονται οι βασικές ανάγκες των κατοίκων σε μια υποβαθμισμένη περιοχή και έπειτα έρχεται το σχέδιο, η πρόταση δηλαδή, την οποία αναλαμβάνει ως εκτελεστής ο δήμος. Η τοπική αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει διαφορετικούς ρόλους ως διαχειριστής ώστε να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή προσαρμοστικότητα. Το κάθε project χρειάζεται χρηματοδότηση, και εδώ θεωρήθηκε πως αυτή έρχεται από την «Κοινή Ευρωπαϊκή Στήριξη για Βιώσιμες Επενδύσεις σε Αστικές Περιοχές». Αφού, λοιπόν, ο δήμος λάβει το σχέδιο και την επιχορήγηση λειτουργεί ως ιδιοκτήτης, μισθωτής ή εργολάβος, προκειμένου να υλοποιήσει νόμιμα και με ταχύτητα τις προτεινόμενες επεμβάσεις. Για παράδειγμα, οι μεταλλικές κατασκευές στα αδόμητα οικόπεδα θα υλοποιούνταν μετά από συμφωνία χρονομίσθωσης με τον ιδιοκτήτη ενώ οι νέες κατοικίες με τον δήμο στο ρόλο του εργολάβου. Στα πλαίσια της σημερινής οικονομικής κρίσης το σενάριο αυτό θεωρήθηκε ως το καταλληλότερο και πιο καίριο.

Μια εποχή στην οποία οι επενδυτές λείπουν και οι ιδιοκτήτες αφήνουν τα οικόπεδα ανεκμετάλλευτα, μπορεί να είναι η πρώτη ευκαιρία για τον δήμο να «αναλάβει δράση» εκτελώντας ολοκληρωμένες προτάσεις για τις περιοχές που το χρειάζονται περισσότερο.

Η πρόταση

Όταν αναφερόμαστε σε ολοκληρωμένη πρόταση, εννοούμε συνολικό σχεδιασμό. Οι αστικοί μετασχηματισμοί αναφέρονται σε επεμβάσεις σε όλες τις κλίμακες πρώτα στρατηγικά και έπειτα εντοπισμένα. Ο σχεδιασμός για ένα ισότιμο αστικό περιβάλλον αποτελεί σήμερα, την πιο μεγάλη πρόκληση.

Αναφορικά προτείνεται: Η βελτίωση της όψης της οδού Μοναστηρίου, μέσω της τοποθέτησης προσθηκών για την οργάνωση και την δημιουργία χώρου εκτόνωσης των γραφείων αλλά και της πρόσθεσης ημιμόνιμων κτιρίων στα αδόμητα οικόπεδα με εμπορική χρήση, που μπορούν να μεταφέρονται αλλού όταν τα οικόπεδα ανοικοδομηθούν. Η συγκέντρωση και ανάδειξη του κινέζικου εμπορίου στην οδό Αισώπου. Η δημιουργία πλατείας στο κέντρο της περιοχής, δημοτικό parking υπογείως της και σύνδεση μέσω πράσινου χώρου με την Μοναστηρίου. Η ενοποίηση ακαλύπτων των διπλανών Ο.Τ. για την δημιουργία ενός πεζοδρομημένου δικτύου. Επαναχρήσεις σε άδεια κτίρια γραφείων για κοινωνική κατοικία που στο ισόγειο στεγάζουν κοινωνικό παντοπωλείο, βιβλιοθήκες και παιδικό σταθμό και επανάχρηση κτιρίου για δημοτική αγορά. Πρόσθεση ημιμόνιμων μεταλλικών κατασκευών που στεγάζουν κοινωφελής παροχές όπως εκπαιδευτικές αίθουσες, χώρους υγιεινής, μεταποιητήρια, εργαστήρια, αίθουσες ανταλλαγής κλπ.

*Η διπλωματική εργασία με τίτλο «Αστικοί Μετασχηματισμοί» εκπονήθηκε στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και παρουσιάσθηκε το Νοέμβριο του 2014. Ομάδα εργασίας: Βουλγαρίδου Εύα, Δώδου Θεονία-Δήμητρα, Φιλιππίδου Κυβέλη,. Ηλεκτρονικό τεύχος: http://issuu.com/evavoulgaridou/docs/urban_transformations