Μια Θεσσαλονίκη που αλλάζει: Η αναψυχή στο ιστορικό κέντρο της πόλης μετά το 2010

Λέξεις: Ξανθοπούλου Πασχαλίνα, Παπαχρυσού Παναγιώτα – Μια παρουσίαση έρευνας στα πλαίσια διπλωματικής εργασίας στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του Α.Π.Θ 

Καθώς οι σύγχρονες πόλεις εξελίσσονται, αναπτύσσονται στο χώρο νέες τάσεις οι οποίες δημιουργούν νέες οικονομίες που αναδιαμορφώνουν την αστική ανάπτυξη. Κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, έχουν ευνοηθεί κλάδοι οι οποίοι ενισχύουν διαφορετικές μορφές ανάπτυξης σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως το εμπορικό κέντρο της πόλης. Μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης στο Ιστορικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης επεκτάθηκε ραγδαία ο κλάδος της αναψυχής, ο οποίος έχει την τάση να αναπτύσσεται αυθόρμητα στο χώρο αντικαθιστώντας άλλες χρήσεις, όπως αυτή του εμπορίου. Αυτή η αυθόρμητη ανάπτυξη του κλάδου της αναψυχής δείχνει να αλλάζει την εικόνα του αστικού χώρου και να διαμορφώνει ένα «χαρακτήρα» αναψυχής στο ιστορικό και συγχρόνως εμπορικό, κέντρο της πόλης.

Η εκμετάλλευση της γης και των ακινήτων εν γένει διαμορφώνεται ανάλογα με διάφορους παράγοντες όπως η αξία της γης, το θεσμικό πλαίσιο και οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούν. Η χρήση της γης, όμως, για ψυχαγωγία στους εμπορικούς δρόμους, φαίνεται να δρα αρνητικά στην ύπαρξη χωρικής άνεσης. Παρόλα αυτά η αναψυχή αποτελεί μια νέα τάση και έχει την ικανότητα να αναγεννά τον αστικό χώρο, αν αυτή διαχειριστεί σωστά.

Από την άλλη πλευρά, ο δημόσιος χώρος αναδιαμορφώνεται λόγω της φιλοξενίας χρήσεων αναψυχής και χρήζει διαφορετικής μεταχείρισης. Εφόσον, αναντίρρητα, αποτελεί κόμματι ισότητας και δημοκρατίας εκφράζοντας τις ιδιαιτερότητες των κατοίκων της πόλης, σκόπιμο είναι να προσαρμοστεί και να αναδειχθεί κατάλληλα. Επίσης, ο ανασχεδιασμός της αναψυχής, μπορεί να μετατρέψει την αναψυχή σε έναν βιώσιμό κλάδο ο οποίος μπορεί επιδράσει θετικά στην αναγέννηση της πόλης και να αποτελέσει ευκαιρία για αστική ανάπτυξη, χωρική και οικονομική.

Μέσω μιας επιτόπιας έρευνας με χρήση ερωτηματολογίων προς καταστηματάρχες και καταναλωτικό κοινό που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια εκπόνησης διπλωματικής εργασίας του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Φοιτήτριες: Ξανθοπούλου Πασχαλίνα, Παπαχρυσού Παναγιώτα, Επιβλέποντες Καθηγητές: Γιαννακού Αθηνά, Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΜΧΑ και Καρανικόλας Νικόλαος, Επικ. Καθηγητής ΤΜΧΑ) προέκυψαν σημαντικά αποτελέσματα ως προς τις χρήσεις αναψυχής στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν τα καταστήματα αναψυχής (179 καταστήματα συνολικά) τα οποία είναι εγκατεστημένα σε 26 επιλεγμένες οδούς οι οποίες κρίθηκαν ότι παρουσίασαν σημαντικές αλλαγές και τάσεις ανάπτυξης του κλάδου της αναψυχής, κυρίως από το 2010 και μετά.

Εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρηματιών των καταστημάτων που καταγράφηκαν, ήταν νεαρής ηλικίας 25 έως 38 ετών, ποσοστό της τάξης που αγγίζει το 70% και στοιχείο που υποδεικνύει μια τάση της νέας γενιάς προς επαγγέλματα που σχετίζονται με το χώρο της αναψυχής και της εστίασης. Η επιλογή της θέσης του καταστήματος από τους επιχειρηματίες, έδειξε ότι δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός. Κύριο κριτήριο των περισσοτέρων ήταν η τοποθεσία και η προσβασιμότητα των επιλεγμένων ακινήτων καθώς και η εμπορικότητα της συγκεκριμένης οδού όπου χωροθετείται το ακίνητο. Είναι διακριτό, λοιπόν, ότι ένας επιχειρηματίας θα προτιμήσει να βρίσκεται σε μια περιοχή με ομοειδή επιχειρήσεις, ή με επιχειρήσεις που δημιουργούν ένα χαρακτήρα, ή αλλιώς σε μια «πιάτσα» από επιχειρήσεις που κρατούν ζωντανή την εμπορικότητα της περιοχής. Σε αντίθεση, οι καταναλωτές που συμμετείχαν στο ερωτηματολόγιο, σε μεγάλο ποσοστό, δήλωσαν την προτίμηση τους για διάσπαρτη αναψυχή, που ενδεχομένως δηλώνει την επιθυμία τους για περισσότερες επιλογές σε όλη την έκταση του κέντρου. Παρόλα αυτά δείχνει να επηρεάζονται από το χαρακτήρα της περιοχής για την επιλογή του καταστήματος αναψυχής. Μάλιστα, αν και θεωρούν την αναψυχή στην πόλη κορεσμένη ακολουθούν την τάση για συγκεντρωμένη αναψυχή και δείχνουν ικανοποιημένοι από τις προσφερόμενες ευκαιρίες.

Μελετώντας τις επιχειρηματικές προτιμήσεις και ειδικότερα την αιτία έναρξης των επιχειρήσεων εν μέσω κρίσης, η πλειοψηφία δήλωσε ότι κύρια αιτία αποτέλεσαν οι βιοποριστικοί λόγοι. Δηλαδή, ότι ήταν η μόνη επιλογή που είχαν οι επιχειρηματίες για οικονομική εξασφάλιση. Ιδιαίτερα την περίοδο της κρίσης, η έναρξη μιας επιχείρησης αναψυχής φαίνεται μια από τις πιο εύκολες λύσεις για εξασφάλιση εργασίας και κέρδους.

Αναλύοντας, στη συνέχεια, το φαινόμενο μετατροπής των χρήσεων γης εμπορίου σε αναψυχής τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι είναι αρκετά έντονο, ειδικά μετά το 2010. Πιο συγκεκριμένα, το 72% των καταγραφέντων επιχειρήσεων είχαν την έναρξή τους μετά το 2010, με σχεδόν το 50% αυτών να έχει εγκατασταθεί σε καταστήματα που είχαν προηγούμενη χρήση το εμπόριο. Παρόλα αυτά και πριν το 2010 παρατηρούνταν ήδη κάποια ανάλογη τάση, μικρότερη σε ένταση βέβαια, η οποία θέλει ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των επιχειρήσεων, επίσης, να προέρχεται από χρήσεις εμπορίου (περίπου το 40% των καταγραφέντων με έτος έναρξης πριν το 2010). Συνεπώς, η τάση μετατροπής των χρήσεων γης από εμπόριο σε αναψυχή υπήρχε σημαντική και πριν το 2010, με το μέγεθος του φαινομένου να κορυφώνεται κυρίως μετά το 2010, παράλληλα με την οικονομική κρίση.

Συνοπτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η οικονομική κρίση επηρέασε σε μεγαλύτερο ποσοστό τις χρήσεις εμπορίου, ενώ παράλληλα δείχνει να ενισχύει τις νέες ενάρξεις επιχειρήσεων αναψυχής.

Για την προτίμηση της θέσης του καταστήματος, το μεγαλύτερο ποσοστό των απαντήσεων του καταναλωτικού κοινού, αφορά τα επίκεντρα αναψυχής (δημοφιλείς προορισμοί αναψυχής). Παρόλα αυτά σημειώνεται μία τάση για νέες οδούς – προορισμούς αναψυχής η οποία είναι αρκετά έντονη στους κόμβους γνωστών οδών όπως για παράδειγμα η Παύλου Μελά με την Παλαιών Πατρών Γερμανού και η Καρόλου Ντηλ με τη Μητροπόλεως. Οι προτιμήσεις για νέους προορισμούς, επαληθεύεται και παρουσιάζεται στο χώρο ως ένα φαινόμενο υψηλής πυκνότητας καταστημάτων αναψυχής στις διασταυρώσεις των οδών.

Στις περιοχές όπου παρουσιάζονται υψηλές πυκνότητες έντονο είναι και το φαινόμενο των υψηλών ενοικίων. Με τη συγκέντρωση πολλών επιχειρήσεων αναψυχής φαίνεται, παράλληλα, να αυξάνεται και η ζήτηση στην περιοχή καθώς αυξάνει η εμπορικότητά της και συνεπώς και η αξία γης της.

Ακόμη, φανερό είναι το γεγονός ότι επικρατεί μια σχετική αισιοδοξία ως προς το κέρδος των επιχειρήσεων αλλά και το μέλλον τους η οποία εκφράζεται μέσω του δείκτη βιωσιμότητας με κλίμακα από 1 έως 10 (1 = μη βιώσιμη, 10 = μέγιστη βιωσιμότητα). Με βάση τα ευρήματα της έρευνας παρατηρείται ότι σε περιοχές με έντονη συγκέντρωση επιχειρήσεων αυξάνεται και η βιωσιμότητα. Συνεπώς, η βιωσιμότητα είναι ανάλογη με τη μεγάλη συγκέντρωση των επιχειρήσεων αναψυχής δημιουργώντας, έτσι, ένα δίκτυο αλληλεξαρτώμενων επιχειρήσεων (πιάτσα) όπου η βιωσιμότητα της κάθε μίας εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του συνόλου της περιοχής.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο αφορά τη σχέση επιχείρησης και τοπικών αρχών, η οποία δεν φαίνεται να βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Ένα τεράστιο ποσοστό (77%) δήλωσε ότι δεν έχει ωφεληθεί από τυχόν αναπλάσεις. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις επιθυμίες των επιχειρηματιών από τις δημοτικές αρχές έντονη ήταν η ανάγκη, με ποσοστό 18%, εξασφάλισης πεζοδρομίων που θα πλαισιώνουν το κατάστημά τους καθώς και η ανάγκη για πεζοδρόμηση συγκεκριμένων οδών με έντονη τη χρήση αναψυχής, όπως η Προξένου Κορομηλά, η Καρόλου Ντηλ και η Ρογκότη, με ποσοστό 17%.

Open Street Days

Στα πλαίσια της ίδιας διπλωματικής διαμορφώθηκε μια στρατηγική για την αναζωογόνηση της πόλης μέσω της δημιουργίας ενός φιλικού περιβάλλοντος για τους πεζούς, τους ποδηλάτες, τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις αναψυχής του κέντρου της Θεσσαλονίκης. Μία από τις προτάσεις που περιλαμβάνονται σε αυτή τη στρατηγική είναι η καθιέρωση του θεσμού Open Street Days (OSD). To OSD αναφέρεται στο «κλείσιμο» (απαγόρευσης διέλευσης οχημάτων για συγκεκριμένη χρονική περίοδο ανά την ημέρα) μιας συγκεκριμένης οδού από τις 26 που θεωρήθηκαν ως νέοι οδοί αναψυχής (και περιλαμβάνει η παρούσα έρευνα), μία μέρα την εβδομάδα, συνδυαζόμενο με το χαρακτήρα που έχει η κάθε οδός ξεχωριστά και αναδεικνύοντας τη δημιουργικότητα που μπορεί να έχει κάθε μία.

Ακόμη, περιλαμβάνει την προώθηση της πεζής μετακίνησης, της ποδηλασίας και της κοινωνικοποίησης μέσω διαφόρων εκδηλώσεων. Οι θεματικές ενότητες των εκδηλώσεων θα αφορούν τη μουσική, το φαγητό και το ποτό, την ανάδειξη της ιστορίας της πόλης και την προώθηση της πράσινης μετακίνησης. Στόχος της συγκεκριμένης πρότασης είναι η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος γέννησης ιδεών, κοινωνικοποίησης μέσω της συνάντησης των κατοίκων της περιοχής και μείωσης της μετακίνησης με αυτοκίνητο. Ακόμη, απώτερος σκοπός είναι, ο επαναπροσδιορισμός του χαρακτήρα της πόλης της Θεσσαλονίκης, ως μια πράσινη πόλη, που τροφοδοτείται από τους ανθρώπους