Μικρά βήματα μπροστά και ένα νέο ρεύμα συνεργασίας στην εκπαίδευση παιδιών Ρομά

 Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 μέχρι σήμερα η εκπαίδευση παιδιών Ρομά και η καταπολέμηση της μαθητικής διαρροής αποτελεί κύριο σκοπό εθνικών και τοπικών προγραμμάτων αλλά και κοινωνικών πολιτικών.

Από τη μία, σχεδιασμένα προγράμματα και στρατηγικές πολιτικές, από την άλλη, όμως, ισχυρά στερεότυπα εντός κι εκτός των Ρομά κοινοτήτων που σαμποτάρουν ή δημιουργούν δυσκολίες και προκλήσεις στις προσπάθειες ενίσχυσης της σταθερής σχολικής φοίτησης των Ρομά μαθητών και μαθητριών. 

Η σχολική εγκατάλειψη και η μη τακτική φοίτηση βαφτίστηκε «στοιχείο της κουλτούρας των Ρομά» αποτελώντας μία ακόμη στερεοτυπική αντίληψη που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τους Ρομά γονείς και μαθητές, καθώς οι ίδιοι εσωτερικεύουν και αναπαράγουν τα διαδεδομένα στερεότυπα με αποτέλεσμα να συντηρείται ένας φαύλος κύκλος  προφητειών που παραδόξως επιβεβαιώνονται.

Το βέβαιο είναι πως η σχολική εγκατάλειψη δεν είναι κουλτούρα, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικοοικονομικών παραγόντων και έλλειψης συστηματικών υποστηρικτικών μέτρων του σημαντικού εκπαιδευτικού τριγώνου (γονείς – μαθητές – εκπαιδευτικοί).  

Ένας ακόμη παράγοντας μαθητικής διαρροής αλλά και ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους το σχολείο μπορεί να μην αποτελεί προτεραιότητα των γονιών και των νέων, είναι η μη σύνδεση σχολείου και επαγγελματικής αποκατάστασης την ίδια ώρα που η κάλυψη των βασικών αναγκών αποτελεί μία καθημερινή πρόκληση. 

Επομένως, αν και σε κάθε κοινότητα η πλειοψηφία θα συμφωνήσει με τη γενική παραδοχή πως η γνώση είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία που ξεκινά από μικρή ηλικία, φαίνεται πως το “σχολείο της ζωής” και η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας κυρίως λόγω βιοποριστικών αναγκών αλλά και εξαιτίας μίας πρώιμης ενηλικίωσης, θέτει τον θεσμό του σχολείου σε δεύτερη μοίρα.  

Σίγουρα, κοιτώντας γύρω μας θα δούμε αρκετές περιπτώσεις νέων, κυρίως από επαρχιακές περιοχές ή περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, οι οποίοι έχουν ακολουθήσει το μοτίβο ζωής των γονιών τους και μάλλον όχι από επιλογή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το σχολείο συνήθως δεν είναι προτεραιότητα και η ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αποτελεί αναγκαίο κακό για την ανάληψη ευθυνών που περνούν από τους γονείς στα παιδιά όχι από επιλογή.

Έτσι, συχνά τα αγόρια ακολουθούν από την παιδική ηλικία τον πατέρα στην εργασία με απώτερο σκοπό τη διαδοχή και τα κορίτσια  μαθαίνουν από τη μαμά και τη γιαγιά τις αρετές της καλής νοικοκυράς, για να γίνουν “σωστές” γυναίκες και μητέρες.

Η ανάγκη βιοπορισμού, οι συνθήκες διαβίωσης, οι ισχυρές κοινωνικές προσδοκίες και τα στερεότυπα που διαποτίζονται από την έμφυλη ανισότητα καθιστούν τελικά προδιαγεγραμμένη τη ζωή πολλών παιδιών. Στην προδιαγεγραμμένη αυτή πορεία, η εκπαίδευση, μολονότι αποτελεί υποχρέωση και δικαίωμα, θεωρείται συνάμα πολυτέλεια και -πιθανότατα- όχι προτεραιότητα. 

Εστιάζοντας στις περιθωριοποιημένες Ρομά κοινότητες, προβλήματα που σχετίζονται με τη στέγαση, την εύρεση νόμιμης εργασίας, την πρόσβαση στην υγεία, τις εξαθλιωμένες συνθήκες διαβίωσης, τη στέρηση αναγκαίων υλικών αγαθών εμποδίζουν τα παιδιά από το να απολαμβάνουν το βασικό δικαίωμα στην εκπαίδευση. 

Αναμφισβήτητα, η διαιώνιση καίριων προβλημάτων, όπως το στεγαστικό/ οικιστικό ζήτημα, η διαβίωση σε τριτοκοσμικές συνθήκες, η στέρηση βασικών αγαθών, όπως το ρεύμα και το νερό, και συνολικά οι πιεστικές συνθήκες που δημιουργεί η κακή έως άθλια οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκονται πολλές τσιγγάνικες οικογένειες κρατούν υψηλά τα ποσοστά της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης των Ελλήνων Ρομά μαθητών.

Εμπόδια, προκλήσεις, περιορισμοί… και η μαθητική διαρροή καλά κρατεί! Ωστόσο, παρά το γεγονός πως η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη αποτελεί ένα επίμονο και επίπονο φαινόμενο, μέσα στο πέρασμα των τελευταίων δεκαετιών φαίνεται πως κάτι αρχίζει να αλλάζει.

Η αύξηση του ποσοστού των Ρομά παιδιών που συμμετέχουν στην προσχολική εκπαίδευση καθώς και των νέων με μεταλυκειακές σπουδές «απαντούν» στα στερεότυπα και δίνουν ώθηση στη συνέχιση των προσπαθειών για την καταπολέμηση της μαθητικής διαρροής.

Σύμμαχοι σε αυτήν την προσπάθεια είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που άνοιξαν ένα παράθυρο στον κόσμο ακόμα και για τις πιο κλειστές κοινότητες, για τις οποίες η καθημερινή ασχολία με ένα μέσο, όπως για παράδειγμα το TikTok, μπορεί να είναι διδακτική, ενδυναμωτική και να τους γεννήσει προσδοκίες και όνειρα.

Η αλλαγή έρχεται. Ωστόσο έρχεται με βήματα αργά. Παρά τις πολλαπλές προσπάθειες, για να υποστηριχθούν όσο το δυνατό περισσότερα Ρομά παιδιά  να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν την εκπαιδευτική διαδρομή τους, ο αριθμός των νέων που αποκαλύπτουν την τσιγγάνικη καταγωγή τους και  επιλέγουν να υψώσουν ανάστημα απέναντι στην αρνητική κοινωνική αναπαράσταση των Ρομά έχοντας στη φαρέτρα τους τα εφόδια της εκπαίδευσης, χρειάζεται να αυξηθεί ώστε να εμπνεύσει και να σταματήσει να  αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα.

Μιλώντας για εκπαίδευση και αλλαγή, δεν γίνεται να μην αναφερθεί κανείς στην Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία REVMA, την πρωτοβουλία μίας σχετικά νέας ομάδας Ρομά και μη Ρομά γυναικών που από το 2021 σχεδιάζει και υλοποιεί καινοτόμες δράσεις για την πρόληψη και την καταπολέμηση της μαθητικής διαρροής.

Η ΑΜΚΕ REVMA (Roma Educational Vovational Maintainable Assistance) έχει ως πυρήνα πέντε Ελληνίδες Ρομά με αξιόλογες εκπαιδευτικές διαδρομές, που έχουν εργαστεί και έχουν προσφέρει τις εθελοντικές τους υπηρεσίες στον χώρο της διαπολιτισμικής μεσολάβησης αλλά και γενικότερα στον χώρο εκπαίδευσης.

Η REVMA θέλοντας να συμβάλλει σε μια αλλαγή προς το καλύτερο και να έχει έναν χρήσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση φαινομένων εκπαιδευτικού και κοινωνικού αποκλεισμού, στοχεύει να λειτουργήσει ως μηχανισμός στήριξης νέων, οι οποίοι διατρέχουν τον κίνδυνο της σχολικής εγκατάλειψης. Οι δράσεις της REVMA κυρίως προωθούν την αξία της εκπαίδευσης, την άρση των στερεοτύπων και τη διαγλωσσικότητα τόσο σε κοινοτικό όσο και σε σχολικό πλαίσιο. 

Από τον Απρίλιο μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2024,η REVMA συμμετείχε ως εταίρος του SolidarityNow στο έργο «Τζαφ Ανγκλάλ! Για την ενδυνάμωση της σχολικής φοίτησης των παιδιών Ρομά», ένα έργο που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Building a robust and democratic civic space» (BUILD) του ιδρύματος Μποδοσάκη.

 

«Τζaφ Ανγκλάλ» στη Ρομανί γλώσσα σημαίνει «Πηγαίνω Μπροστά» και αυτός ήταν ο στόχος του έργου, να γίνουν μικρά βήματα προόδου μέσα σε ένα πλαίσιο ενίσχυσης του συνεργατικού δικτύου μεταξύ σχολείου – οικογένειας –  φορέων.  

Ειδικότερα, το έργο είχε ως στόχο να προωθήσει ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Ως περιοχές παρέμβασης επιλέχθηκαν τρεις κοινότητες Ρομά της Κεντρικής Μακεδονίας με διαφορετικά χαρακτηριστικά: ο Δενδροπόταμος στον Δήμο Αμπελοκήπων Μενεμένης, τα Μετέωρα στον Δήμο Παύλου Μελά και ο Πέλεκας στον Δήμο Κατερίνης. 

Στις περιοχές παρέμβασης τόσο το SolidarityNow όσο και η AMKE REVMA διατηρούν μακροχρόνια συνεργασία με τα τοπικά Κέντρα Κοινότητας με Παράρτημα Ρομά , ο ρόλος των οποίων ήταν σημαντικός για την υλοποίηση των δράσεων αλλά και την ενίσχυση της συνεργασίας με τοπικούς φορείς. 

Το  δικαίωμα  και η πρόσβαση στην εκπαίδευση που θα έπρεπε να θεωρούνται δεδομένα στις ημέρες μας, δυστυχώς, δεν είναι αυτονόητα για όλα τα παιδιά. Σε πολλές Ρομά κοινότητες, γονείς, παιδιά και εκπαιδευτικοί έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις, συχνά ανυπέρβλητες, οι οποίες ενισχύθηκαν τα τελευταία χρόνια με την οικονομική κρίση, την ανεργία, και φυσικά την πρόσφατη πανδημία. 

Δεδομένου ότι το δικαίωμα στην εκπαίδευση περιορίζεται εξαιτίας μιας σειράς προκλήσεων που αντιμετωπίζουν σήμερα όλοι οι εμπλεκόμενοι στην εκπαίδευση,  η ομάδα του SolidarityNow και της ΑΜΚΕ REVMA  μέσα από το έργο Τζάφ Ανγκλάλ επέλεξε να εστιάσει στην ενίσχυση του ρόλου των γονέων και των εκπαιδευτικών με στόχο την υποστήριξη των παιδιών, ώστε να εξασφαλιστεί η παραμονή τους στο σχολείο και η ολοκλήρωση της βασικής (υποχρεωτικής) εκπαίδευσης στο πλαίσιο της ενταξιακής και συμπεριληπτικής προσέγγισης στην εκπαίδευση.

Δημιουργήθηκαν τρεις κατηγορίες  δράσεων στις τρεις περιοχές παρέμβασης: α) Συναντήσεις με ομάδες γονέων και ιδιαίτερα μητέρων, για την ενίσχυση του γονεϊκού τους ρόλου ως προς την εκπαίδευση των παιδιών τους, β) Δράσεις εξωστρέφειας και παραγωγής επικοινωνιακού υλικού (συμμετοχή  σε φεστιβάλ, καμπάνιες ευαισθητοποίησης και εργαστήρια την Παγκόσμια Ημέρα Ρομά Ολοκαυτώματος και την Παγκόσμια ημέρα Ρομανι γλώσσας) και γ) συναντήσεις ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών στα σχολεία που βρίσκονται πλησίον των τριών κοινοτήτων. 

Το έργο αποτελεί την πρώτη συνέργεια μεταξύ του SolidarityNow και της οργάνωσης REVMA. Ένας από τους επιμέρους στόχους του είναι η ενίσχυση της σύμπραξης και της συνεργασίας μεταξύ φορέων της κοινωνίας των πολιτών, θέτοντας τις βάσεις για σταθερές συνέργειες.

Στο πλαίσιο των δράσεων του έργου ωφελήθηκαν περισσότεροι από 180 συμμετέχοντες (γονείς, εκπαιδευτικοί, παιδιά).

Την Πέμπτη 23 Ιανουαρίου 2025 στις 17:00 στα γραφεία του SolidarityNow, Πτολεμαίων 29Α (2ος όροφος) στη Θεσσαλονίκη θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση λήξης η οποία θα περιλαμβάνει τα αποτελέσματα του έργου, καλές πρακτικές καθώς και ανοιχτή συζήτηση με εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές για την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά. 

Πρόγραμμα 

Συντονισμός: Ειρήνη Ράπου, διαμεσολαβήτρια του Παραρτήματος Ρομά Δήμου Παύλου Μελά – Μέλος ΑΜΚΕ REVMA

Χαιρετισμός και παρουσίαση του προγράμματος “Building a robust and democratic civic space” (BUILD)*, Βεατρίκη Γιαννόγλου, Διαχειρίστρια Προγραμμάτων, Ίδρυμα Μποδοσάκη

Χαιρετισμός, Μαριλήν Πολένα, Γενική Διευθύντρια SolidarityNow

Χαιρετισμός, Χριστίνα Κοκκώνη, Ιδρυτικό μέλος ΑΜΚΕ REVMA

Περιγραφή και παρουσίαση αποτελεσμάτων από το SolidarityNow και την AMKE REVMA – Γιώργος Τσιτιρίδης Roma Officer SolidarityNow, Γεωργία Καλπαζίδου, ιδρυτικό μέλος ΑΜΚΕ REVMA

«Βήματα για να Πάμε Μπροστά»: Πάνελ εκπροσώπων (καθηγητών, γονέων, μαθητών) από τις περιοχές παρέμβασης που συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

Συντονισμός:  Γεωργία Καλπαζίδου – Ακριλένια Κάππου, μέλη ΑΜΚΕ REVMA

Ελένη Παπαδοπούλου, Διευθύντρια 3ο Γυμνασίου με Λυκειακές τάξεις «Κωστής Παλαμάς», στον Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης 

Αναστασία Κουκίδου, Παιδαγωγός Παραρτήματος Ρομά Δήμου Παύλου Μελά 

Τριαντάφυλλος Δεληγιαννίδης, Διευθυντής 18ου Δημοτικού Κατερίνης 

Γιάννης Καραγκούνης, Διαμεσολαβητής Παραρτήματος Ρομά Δήμου Κατερίνης 

Βαλεντίνα Χαϊδάρογλου, Συμμετέχουσα στο «Τζαφ Ανγκλάλ» 

Μαρία Δήμου, Συμμετέχουσα στο «Τζαφ Ανγκλάλ»

Ελένη  Χαϊδάρογλου, Μαθήτρια συμμετέχουσα στο «Τζαφ Ανγκλάλ»

Προβολή της βραβευμένης ταινίας μικρού μήκους «Χρυσά Βαστά» του σκηνοθέτη Φοίβου Κοντογιάννη. Ευχαριστούμε πολύ τον Γρηγόρη Σαράντη και τον Φοίβο Κοντογιάννη για την δωρεάν παραχώρηση της ταινίας.  

Η εκδήλωση θα ολοκληρωθεί με την προσφορά τσιγγάνικων εδεσμάτων. 

Το έργο «Τζαφ Ανγκλάλ» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος BUILD, με φορέα υλοποίησης το SolidarityNow και εταίρο την ΑΜΚΕ REVMA. Το πρόγραμμα «Building a robust and democratic civic space» (BUILD) έχει ως στόχο την προστασία, την προώθηση και την ευρεία αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών της Ε.Ε., μέσω της στήριξης οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (OKοιΠ) στην Ελλάδα και την Κύπρο και της ενίσχυσης των ικανοτήτων και της βιωσιμότητάς τους. Το BUILD συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή ‘Ενωση, μέσω του προγράμματος Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ Κύπρου με συνολικό ποσό επιχορήγησης €2,9 εκ. Συντονιστής του BUILD είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη (Ελλάδα) σε σύμπραξη με το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ (Κύπρος).

Με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις και οι γνώμες που διατυπώνονται εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών και δεν αντιπροσωπεύουν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ευρωπαϊκού Εκτελεστικού Οργανισμού Εκπαίδευσης και Πολιτισμού (EACEA) ή του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο EACEA δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για τις εκφραζόμενες απόψεις.