Ο “Μικρός Παράδεισος” του Τζέκη Άμποτ στο Ρετζίκι

Λέξεις-εικόνες: Βασίλης Μέλφος, Επίκουρος Καθηγητής Γεωλογίας ΑΠΘ

Το Δάσος ΔΕΛΑΣΑΛ, το παλιό φημισμένο κτήμα του Τζέκη Άμποτ, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της φύσης στην περιοχή Θεσσαλονίκης και εντός του το μοναδικό παλιό κτίριο που διατηρείται είναι ένας διώροφος οχυρός πύργος. Βρίσκεται στο Ρετζίκι, τη δημοτική ενότητα Πεύκων του νέου διευρυμένου Δήμου Νεάπολης-Συκεών που τοποθετείται στο βορειοδυτικό άκρο του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης, από την οποία χωρίζεται με το Σέιχ Σου. Σήμερα το Δάσος παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης ενώ το μοναδικό κτίσμα που απόμεινε κινδυνεύει με ολοκληρωτική κατάρρευση.

Το Δάσος αποτελούσε τμήμα του Κολεγίου Δελασάλ  μέχρι  τη  δεκαετία  του  ’90.  Οι  Freres  και  οι  μαθητές  του  το  φρόντιζαν,  το  διατηρούσαν  καθαρό  και  πότιζαν  τα  δέντρα  και  τα φυτά. Μετά  το  2000  περιήλθε  στο  Δήμο και έκτοτε δεν έχει εκπονηθεί  κανένα σχέδιο διατήρησης και διαμόρφωσης του εξαιρετικού Βοτανικού κήπου, που θα μπορούσε να αποτελέσει τουριστικό αξιοθέατο και τόπο αναψυχής και περιπάτου.

Διαβάστε τα πάντα για την ιστορία του Ρετζικίου εδώ

Η εξοχική παροικία με τον ευρωπαϊκό αέρα

Ήδη από τον 17^ο και κυρίως κατά τον 18^ο αιώνα, λόγω του μοναδικού φυσικού περιβάλλοντος και του ιδιαίτερου κλίματος, Ευρωπαίοι πρόξενοι και έμποροι της Θεσσαλονίκης είχαν τις εξοχικές τους κατοικίες κατά μήκος της πανέμορφης κοιλάδας του Ρετζικίου. Είχε δημιουργηθεί λοιπόν μία παροικία, λίγα χιλιόμετρα έξω από την περιτειχισμένη Θεσσαλονίκη, με όμορφες επαύλεις με κήπους μέσα στην πλούσια βλάστηση ανάμεσα στις βελανιδιές και τα πλατάνια.

Η οικογένεια όμως που στιγμάτισε με την παρουσία της το Ρετζίκι ήταν η οικογένεια Abbott. Γύρω στα 1771 ο Άγγλος έμπορος Barthelemy Edward Abbott (Σχ. 10) έφθασε από τη Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Μαζί με τον αδελφό του ίδρυσαν αντιπροσωπεία της Levant Company, της παγκόσμια γνωστής αγγλικής αποικιακής εταιρίας με έδρα στο Λονδίνο, που προωθούσε αγγλικά προϊόντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Barthelemy Abbott ήταν πρόξενος της Αγγλίας, της Βενετίας και της Σουηδίας και απέκτησε ένα μεγάλο κτήμα στο Ρετζίκι, στον οικισμό των προξένων.

Με την έναρξη των Ναπολεόντειων πολέμων το 1789 και τη γενική αναταραχή σε όλη την Ευρώπη, η ζωή στο Ρετζίκι διακόπηκε για πολλά χρόνια. Το ειδυλλιακό αυτό τοπίο άλλαξε. Οι ευρωπαίοι αποχώρησαν από την Θεσσαλονίκη και οι πανέμορφοι κήποι ερήμωσαν. Οι επαύλεις κατοικούνταν πλέον από κουκουβάγιες, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο πρόξενος Cousinery, και η L’Âge d‘Or (Χρυσή Εποχή) του 18^ου αι. στο Ρετζίκι έσβησε. Ίχνη από αυτήν την σπουδαία περίοδο δεν σώζονται σήμερα λόγω της έντονης ανθρώπινης παρουσίας στα χρόνια που ακολούθησαν.

Γιος του Barthelemy Abbott ήταν ο Frederic που το 1798 απέκτησε έναν γιο, τον Djeck Abbott, γνωστό και ως Τζέκη (Σχ. 10). Τα μέλη της οικογένειας τηρούσαν τα ήθη και τα έθιμα της Ανατολής καθώς και τις νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, γεγονός που είχε εντυπωσιάσει τον περιηγητή της εποχής Henry Holland που επισκέφθηκε την περιοχή το 1812-13. Την επίδραση της ελληνικής κοινωνίας είχαν υποστεί όχι μόνο η οικογένεια Abbott αλλά και πολλοί ευρωπαίοι της Θεσσαλονίκης.

Ο Τζέκη Άμποτ

Το 1825 ο Τζέκη Άμποτ επέστρεψε στο Ρετζίκι, στην ιδιοκτησία του παππού του Barthelemy, και επέκτεινε το παλιό κτήμα αγοράζοντας και το ανατολικό του τμήμα. Μετέτρεψε και πάλι την περιοχή αυτή σε ένα μαγευτικό θέρετρο, τμήμα του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα ανατολικά του Κολλεγίου De La Salle, το γνωστό Δάσος Δελασάλ. Ο Τζέκη ήταν χριστιανός ορθόδοξος και Άγγλος υπήκοος. Έξυπνος και δαιμόνιος άνθρωπος με ευρωπαϊκές αντιλήψεις ζούσε εκκωφαντικά, ήταν γυναικάς, σωστός gentleman, χάριζε πλούσια δώρα στους Σουλτάνους για να έχει την εύνοιά τους, και γενικά ήταν μία από τις συναρπαστικότερες προσωπικότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ανάμεσα στους τρεις πλουσιότερους κατοίκους της Θεσσαλονίκης.

Ο Τζέκη Άμποτ λοιπόν απέκτησε μεγάλη περιουσία αφού σκέφτηκε να οργανώσει το εμπόριο των βδελλών, μικρά υδρόβια σκουλήκια που χρησιμοποιούνταν για ιατρικούς σκοπούς για αφαίμαξη. Οι βδέλλες του Χορτιάτη, όπως ονομάστηκαν, ήταν ξακουστές σε όλη την Ανατολή. Με τη σχετική διαφήμιση ο Άμποτ τις έκανε γνωστές και στη Δύση. Καθημερινά έστελνε πολλές χιλιάδες βδέλλες στην Ευρώπη (κυρίως Αυστρία και Γαλλία) και η τιμή τους αυξήθηκε γρήγορα. Με μπαχτσίσι μερικές τούρκικες λίρες απέκτησε το μονοπώλιο αυτού του τόσο προσοδοφόρου εμπορίου. Η συλλογή τους γινόταν ως εξής: τοποθετούσαν άλογα στις πηγές και στις μικρές λίμνες που υπήρχαν πολλές στο Ρετζίκι όπως και στον ποταμό Ξηροπόταμο. Το ίδιο έκαναν και στον Γαλλικό ποταμό και στην λίμνη Αγίου Βασιλείου, την οποία είχε νοικιάσει, και όπου αφθονούσαν οι βδέλλες. Αυτές κολλούσαν στα πόδια των αλόγων από τα οποία τις μάζευαν, τις συσκεύαζαν και τις έστελναν στην Ευρώπη. Σε μερικά χρόνια ο δραστήριος αυτός έμπορος είχε αποκτήσει μια κολοσσιαία περιουσία. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν μαρτυρίες από παλαιούς κατοίκους του Ρετζικίου σύμφωνα με τις οποίες στον Ξηροπόταμο, που κάθε άλλο παρά ξηρός ήταν παλαιότερα, υπήρχαν πολλές βδέλλες και δημιουργούσαν προβλήματα στα νεαρά παιδιά τότε που έκαναν μπάνιο στα δροσερά νερά του ποταμού.

Ο Άμποτ διάλεξε την περιοχή στο Ρετζίκι για να κτίσει την εξοχική του έπαυλη αλλά το μέρος ήταν σε ορισμένα σημεία απότομο με πολλά και κοφτερά βράχια. Έτσι, με εργασία 600 αρχιτεκτόνων, μηχανικών, γεωπόνων, οικοδόμων και κηπουρών διαμόρφωσε το κτήμα. Με εκρηκτικά έσπασαν τα βράχια και οι πέτρες χρησιμοποιήθηκαν στο χτίσιμο των κατοικιών, της περίφραξης και των τοιχίων υποστήριξης για τις αναβαθμίδες που κατασκευάστηκαν. Άλλοι εργάτες με μουλάρια μετέφεραν χώμα και έδαφος από την πεδιάδα. Οι καλύτεροι κηπουροί οργάνωσαν τα παρτέρια και τους κήπους. Οι εργασίες διήρκησαν 5 χρόνια και δαπανήθηκαν 1.000.000 τούρκικες λίρες. Η μεταμόρφωση του τοπίου ήταν ολική. Το κτήμα του Τζέκη Άμποτ ήταν μαγευτικό, μια ζούγκλα από τεράστια δέντρα. Άξιοι δενδροκόμοι παρήγγειλαν σπάνια δέντρα από χώρες μακρινές.

Όλα αυτά τα γνωρίζουμε από την καταγραφή που έκανε πολύ αργότερα ο Frére Rodriguez του Κολλεγίου Δελασάλ, το 1929, σε ένα χειρόγραφο τετράδιο «φορτωμένο με ψήγματα ιστορίας» και ο οποίος μετέφερε τις προφορικές μαρτυρίες παλαιότερων Fréres σχετικά με την ιστορία του κτήματος. Το τετράδιο αυτό βρίσκεται στο αρχείο του Δελασάλ στο Ρετζίκι. Οι Fréres είχαν ακούσει και είχαν υπολογίσει ότι υπήρχαν περίπου 300 είδη δένδρων και φυτών στο κτήμα: διόσποροι από την Αμερική, κέδροι και πεύκα από το Λίβανο, συκιές και αμπέλια από τη Σμύρνη, βελανιδιές και πλάτανοι από την Ιταλία, φλαμουριές, καραγάτσια, σφένδαμνοι, μουριές, φιστικιές, μηλιές, αχλαδιές, δαμασκηνιές, αμυγδαλιές, καστανιές, φτελιές, κυπαρίσσια, λωτοί, κουμαριές, κρανιές, και άλλα. Μάλιστα μέχρι πριν από λίγα χρόνια υπήρχε μια μεγάλη φουντουκιά, ύψους περίπου 7 μέτρων, κοντά στην είσοδο του Δημοτικού σχολείου του Δελασάλ, που όπως λένε, ήταν η μοναδική στη Βόρεια Ελλάδα, αλλά δυστυχώς ξεράθηκε. Το φυσικό κάλλος στο κτήμα του Άμποτ συμπληρωνόταν με καλλωπιστικά φυτά, όπως δάφνες, κυκλάμινα, ζουμπούλια, πιβουάν και κρίνα. Το πότισμα γινόταν με το νερό από τις πηγές του κτήματος που μεταφέρονταν με πηλοσωλήνες.

Στο μαγευτικό Δάσος Δελασάλ

Η περιήγηση μέσα στο Δάσος Δελασάλ είναι ακόμη και σήμερα μία εμπειρία. Ακολουθώντας τα μονοπάτια μπορεί κάποιος να θαυμάσει τα πανύψηλα υπεραιωνόβια δέντρα με τους κισσούς να αναρριχούνται στους κορμούς, τα καταπράσινα φυτά και τα πανέμορφα λουλούδια όλων των χρωμάτων και αποχρώσεων (Σχ. 11).

Πρόκειται για «μία πυκνή ζούγκλα που στην καθηλωτική σιωπή ακούγεται πότε-πότε η οξεία φωνή ενός πουλιού», όπως περιγράφει με ζωντάνια ο συγγραφέας Μάριος Μαρίνος Χαραλάμπους στο βιβλίο του «Η Μυστική Ιστορία της Θεσσαλονίκης». Στο ανατολικό όριο του Δάσους Δελασάλ διατηρείται μία τεράστια βελανιδιά που η ηλικία της υπολογίζεται σε περισσότερα από 250 έτη! Ολόκληρα δάση από τέτοιες βελανιδιές υπήρχαν στην περιοχή γύρω από το Ρετζίκι έως και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σε όλη την έκταση του κτήματος υπήρχαν σιντριβάνια, κρήνες (Σχ. 12), λιμνούλες με γέφυρες, αγάλματα και χώροι αναψυχής. Εδώ ο Άμποτ καλούσε κάθε Κυριακή τους Ευρωπαίους προξένους και εμπόρους με τις οικογένειές τους και τελούσαν τις θρησκευτικές τελετές στο παρεκκλήσι. Όπως γράφει ο Frére Rodriguez «οι ψαλμωδίες ενωνόταν με τους θορύβους των μικρών καταρρακτών και με το κελάηδισμα των πουλιών». Μετά τις τελετές προσφερόταν ποτά στη μικρή πλατεία κάτω από τους κέδρους και τις καστανιές. Στη μέση υπήρχε μία μικρή λίμνη διαμέτρου 20 μέτρων, διακοσμημένη περιφερειακά με ωραία μαρμάρινα αγάλματα. Τρία από τα αγάλματα αυτά κοσμούν σήμερα την αυλή του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης και μεταφέρθηκαν από το Ρετζίκι το 1870. Τα αγάλματα αυτά πιθανώς να αναπαριστούν την Δικαιοσύνη ή την Τύχη στα αριστερά της κεντρικής εισόδου του Ωδείου, και την Υγεία στα δεξιά. Το κτήριο αυτό βρισκόταν στον Φραγκομαχαλά (σήμερα στην συμβολή των οδών Λέοντος Σοφού και Φράγκων) και υπήρξε η μόνιμη κατοικία του Άμποτ στην Θεσσαλονίκη. Κτίστηκε το 1840 και το 1863 πουλήθηκε στην εταιρία «Αυτοκρατορική Οθωμανική Τράπεζα». Το 1903 ανατινάχθηκε από τους αναρχικούς Βούλγαρους «Βαρκάρηδες» της Θεσσαλονίκης και ξανακτίστηκε στα ίδια σχέδια με το προγενέστερο κτήριο από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι.

Η οικία των Άμποτ

Μέσα στο κτήμα στο Ρετζίκι, εκτός από τα παραπάνω, υπήρχε επίσης η οικία του Τζέκη Άμποτ για την οποία δεν γνωρίζουμε τίποτα, ενώ ακόμη και σήμερα σώζεται ένας διώροφος οχυρός πύργος (Σχ. 13) που σύμφωνα με μερικούς ερευνητές πιθανώς να είναι του 15^ου αι., ενώ σύμφωνα με άλλους χρονολογείται στον 18^ο ή και 19^ο αι. Εντούτοις δεν έχει γίνει κάποια ανασκαφή ή κάποια ενδελεχής μελέτη ώστε να υπάρχουν ασφαλή συμπεράσματα. Ο πύργος αυτός βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση σήμερα αφού από το 2000 και μετά κατέρρευσαν η στέγη, οι δύο όροφοι και ο πίσω τοίχος. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια σωζόταν και το εσωτερικό κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στον 1^ο όροφο. Οι συντονισμένες προσπάθειες από την Εφορεία Αρχαιοτήτων πόλης και τον Δήμο Νεάπολης-Συκεών το τελευταίο διάστημα έχουν ως στόχο την διάσωση αυτού του μοναδικού μνημείου.

Μία σημαντική προσωπικότητα που επισκέφθηκε του κτήμα του Τζέκη Άμποτ ήταν ο διάσημος Αμερικάνος συγγραφέας του “Moby-Dick”, Herman Melville, ο οποίος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους έμεινε για λίγο την Θεσσαλονίκη το 1856. Στο ημερολόγιο του περιγράφει το όμορφο κτήμα που είχε ανατολίτικο στυλ, και ήταν διακοσμημένο με θερμοκήπια, σιντριβάνια, πέργκολες και πολυάριθμα δέντρα. Το κτήμα ήταν περιτριγυρισμένο από έναν ψηλό και παχύ πέτρινο τοίχο και είχε ένοπλους φρουρούς και πολύ προσωπικό, όπως μας πληροφορεί ο Melville.

Η πιο σημαντική μέρα για τον Τζέκη Άμποτ στο Ρετζίκι ήταν η επίσκεψη του Σουλτάνου Αμπντούλ Μετζίτ το 1858. Ο Σουλτάνος επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη και συνοδευόταν από το γιο του και διάδοχο, Αμπντούλ Χαμίτ, ο οποίος τότε ήταν 12 ετών. Ο Άμποτ προσκάλεσε τον Σουλτάνο να επισκεφθεί το Ρετζίκι και εκείνος δέχθηκε. Έτσι ο Άμποτ προσέλαβε 1000 εργάτες οι οποίοι εργάστηκαν σκληρά για μία εβδομάδα. Το μονοπάτι που οδηγούσε στο κτήμα διαπλατύνθηκε, κατασκευάστηκαν μικρές γέφυρες και ο Τζέκη για να ενθουσιάσει τον Σουλτάνο αγόρασε όλα τα χαλιά της Θεσσαλονίκης και κάλυψε τον καινούργιο δρόμο κατά μήκος της διαδρομής σε μια απόσταση 7 χιλιομέτρων. Επίσης κατασκεύασε ένα λουτρό για τους υψηλούς επισκέπτες, με κόστος 25.000 φράγκα. Το λουτρό αυτό μετατράπηκε μετά το 1902, από τους Fréres, σε παρεκκλήσι της Αγίας Θηρεσίας (Σχ. 14) και βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του Δάσους Δελασάλ. Οι μικροί φεγγίτες στην στέγη, χαρακτηριστικό γνώρισμα των οθωμανικών λουτρών, θυμίζουν τις παλιές δόξες του κτίσματος αυτού.

Η λεπτομερής περιγραφή του Frére Rodriguez σχετικά με αυτήν την επίσκεψη, αγγίζει τα όρια του παραμυθιού. Σύμφωνα με το χειρόγραφό του προσκλήθηκε όλη η Θεσσαλονίκη στο Ρετζίκι. Τριακόσια τραπέζια ετοιμάστηκαν σε υπαίθριους χώρους στη σκιά των πλατάνων. Κατά μήκος της πομπής διασκορπίστηκαν χορωδίες, ορχήστρες, φανφάρες, παίζοντας τα καλύτερα κομμάτια του ρεπερτορίου τους. Έτσι, οι άμαξες προχωρούσαν προς τη βίλα. Ο Fr. Rodriguez περιγράφει: «Ο Σουλτάνος έφθασε στην είσοδο (στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η είσοδος του Δημοτικού Δελασάλ). Ακούμπησε το δεξί πόδι στο σκαλοπάτι της άμαξας. Ο ουρανός όμως ήταν συννεφιασμένος. Μια εκτυφλωτική αστραπή συνοδευόμενη από φοβερή βροντή ….. (σιωπή!…). Τα φαινόμενα αυτά θεωρήθηκαν κακοί οιωνοί για τον Σουλτάνο, ο οποίος αμέσως τοποθέτησε και πάλι το δεξί του πόδι κοντά στο αριστερό και αρνήθηκε να κατέβει!!!». Η απογοήτευση του Τζέκη Άμποτ ήταν τεράστια. Βρισκόταν στο απόγειο του πλούτου του, της δόξας του αλλά και της σπατάλης. Ο Άμποτ παρακάλεσε τον Σουλτάνο να δεχθεί τουλάχιστον έναν καφέ. Αμέσως διέταξε και οι υπηρέτες του μετέφεραν στην είσοδο ένα επίχρυσο μαγκάλι που το άναψε με χαρτονομίσματα. Ο καφές του Σουλτάνου κόστισε στον Άμποτ 60.000 γαλλικά φράγκα, όπως μάλλον με υπερβολή αναφέρεται στο χειρόγραφο. Ο Σουλτάνος ζήτησε από τον Αρχιστράτηγο που τον συνόδευε να του πει «αν ο καφές είναι νοστιμότερος όταν βράζει με χαρτονομίσματα ή με κάρβουνα!!!» και έδωσε εντολή αυτή η πανέμορφη βίλα να απαλλάσσεται από τους φόρους για όσα χρόνια θα ήταν ο Άμποτ ιδιοκτήτης. Και αποχώρησε.

Όπως αναφέρει ο Χεκίμογλου (2004) ήδη μία μεγάλη πυρκαγιά στον Φραγκομαχαλά και στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το 1856 κατάστρεψε σημαντικό μέρος της περιουσίας του Άμποτ. Και αυτή η καταστροφή ήταν η αιτία να πουλήσει το κτήμα του στο Ρετζίκι. Εντούτοις ο Frére Rodriguez δίνει μία άλλη διάσταση και αναφέρει ότι τα παιδιά του Άμποτ βλέποντας την περιουσία τους να «σκορπίζεται στον άνεμο» και να σπαταλιέται ασύστολα, απομάκρυναν τον πατέρα τους και πήραν τη διεύθυνση της επιχείρησης. Ταπεινωμένος αυτός κλείστηκε στο σπίτι του και πέθανε από ασιτία, φοβούμενος δηλητηρίαση από τα παιδιά του. Ο Frére Rodriguez σημειώνει στο τέλος του χειρογράφου του αποποιούμενος οποιαδήποτε ευθύνη του στις πιθανές υπερβολές που παρουσίασε: «Αυτά διάβασα και άκουσα από αυτόπτες μάρτυρες για το Urendjick» και καταλήγει με θλίψη ότι η αρχική πολυτέλεια και μεγαλοπρέπεια είχαν εξαφανιστεί.

Διαβάστε ακόμη Τα αγάλματα των Άμποτ

Οι Fréres του Κολλεγίου Δελασάλ

Έτσι, το κτήμα του Τζέκη Άμποτ πουλήθηκε στον βαρόνο Frederic De Charnaud γύρω στο 1870. Αυτός αφαίρεσε τα μάρμαρα, τα αγάλματα και πολλά σπάνια δέντρα για να στολίσει τα σπίτια του στον Φραγκομαχαλά και το μεγάλο κήπο του στο κτήμα στο Καλαμάρι, και εγκατέλειψε το κτήμα στο Ρετζίκι στην τύχη του. Το 1895 ο Edouard De Charnaud (γιος του Frederic) αναγκάστηκε να πουλήσει τα ερείπια στον Pascal Ruggiero σε τιμή 200 Ναπολεόνια φράγκα. Ο Ruggiero έκανε τις επείγουσες επισκευές και συντηρήσεις αλλά αναγκάστηκε να αναζητήσει ενδιαφερόμενους για να πουλήσει το κτήμα. Παρουσιάστηκαν 3 αγοραστές: οι παπάδες από το Ζειτενλίκ, η Γερμανική σχολή (που λειτουργούσε στην Θεσσαλονίκη από το 1888) και ένας συνεταιρισμός κρεοπωλών. Όλοι έδιναν από 320 μέχρι 350 τούρκικες λίρες. Οι κρεοπώλες σκόπευαν να κόψουν όλα τα δέντρα (αξίας 400 λιρών) και να μετατρέψουν το κτήμα σε βοσκότοπο. Ο Ruggiero όμως γνώριζε τους Fréres de la Congrégation de Saint Jean-Baptiste De la Salle που ήδη είχαν εγκατασταθεί στην Θεσσαλονίκη από το 1888 και λειτουργούσαν Γαλλικό σχολείο. Τους καλούσε στο κτήμα του προσφέροντας ησυχία και γαλήνη. Τους λέει λοιπόν: «Δώστε 400 λίρες και το κτήμα του Urendjick είναι δικό σας».

Η αγοραπωλησία ήταν καλή. Το κτήμα αγοράστηκε με τον εξοπλισμό για οινοποιείο και με ένα γαϊδούρι, δύο γουρούνες, δώδεκα χοιρίδια, ένα κοτέτσι, κουνέλια, και άλλα. Ο Ruggiero κράτησε για τον εαυτό του ένα δωμάτιο στον πύργο, για ένα χρόνο. Μετά αποσύρθηκε στο Κάιρο, όπου ζούσε ο γιος του Oscar. Εκεί έζησε για μερικά ακόμη χρόνια μιλώντας συχνά για το Ρετζίκι και τους φίλους του, τους Fréres. Αισθανόμενος το τέλος του να έρχεται, κάλεσε το γιο του και του ζήτησε να του υποσχεθεί ότι θα ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη, να επισκεφθεί τους Fréres και να τους πει ότι μέχρι το τέλος τους σκεφτόταν και ότι είχε ένα καλό θάνατο. Και ο Oscar, αμέσως μετά τον θάνατο του, εκτέλεσε την επιθυμία του πατέρα του.

Για τη αγορά του κτήματος από τους Fréres υπήρξαν αντιδράσεις από τους κατοίκους του Ασβεστοχωρίου και για αυτό απέστειλαν επιστολή προς τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Αλέξανδρο το 1905, επισημαίνοντας τον κίνδυνο από τις ξένες προπαγάνδες που κατά την γνώμη τους είχαν στόχο τον προσηλυτισμό των κατοίκων της περιοχής. Η διαμαρτυρία αυτή δεν είχε κάποιο αποτέλεσμα. Αντίθετα οι Fréres είχαν άριστες σχέσεις με τους ντόπιους κατοίκους και μάλιστα οι παλαιότεροι ακόμη τους θυμούνται με τις καλύτερες αναμνήσεις. Έτσι λοιπόν αρχικά οι Fréres είχαν το κτήμα στο Ρετζίκι για καλοκαιρινή διαμονή και για να πηγαίνουν κάθε Πέμπτη απόγευμα για ξεκούραση (Σχ. 15). Επίσης έφερναν τους μαθητές από τη Θεσσαλονίκη ημερήσιες εκδρομές. Φρόντιζαν τον κήπο και τα ζωντανά.

Ένα αδημοσίευτο τοπογραφικό διάγραμμα του 1924 από το αρχείο του Κολλεγίου Δελασάλ (Σχ. 16) δείχνει τις κατασκευές των Fréres μέσα στο κτήμα, όπως η εκκλησία της Αγ. Θηρεσίας (το παλιό λουτρό του Άμποτ), ένα επιμηκυσμένο κτήριο όπου ήταν οι κοιτώνες των Fréres, ο πύργος, 4 μεγάλες στέρνες, από τις οποίες σώζεται η μία, και δύο πηγές-υδρομαστεύσεις από τις οποίες υπάρχει σήμερα η μία (Σχ. 17) και η οποία τροφοδοτεί ένα βαθύ πηγάδι που είναι συνεχώς γεμάτο με νερό όλες τις περιόδους του χρόνου. Από αυτές τις υδρομαστεύσεις ποτιζόταν ο θαυμαστός αυτός κήπος. Επίσης στο σχεδιάγραμμα διακρίνονται και δύο είσοδοι του κτήματος. Πιθανώς στην θέση κοντά  στους κοιτώνες που διέμεναν οι Fréres να ήταν το σπίτι του Άμποτ, λόγω της γειτνίασης με το λουτρό, χωρίς όμως αυτό να είναι δυνατό να αποδειχθεί. Οι κοιτώνες δεν υπάρχουν σήμερα αφού κατεδαφίστηκαν το 1974 και στην θέση τους έχει κατασκευαστεί ένα μικρό υπαίθριο θέατρο.

Αυτό όμως που εκπλήσσει παρατηρώντας την τοπογραφική αποτύπωση είναι ότι γειτονικά με το κτήμα των Fréres βρισκόταν το κτήμα του Αλλατίνι, μία πληροφορία που δεν υπάρχει σε καμία άλλη πηγή, ότι δηλαδή ο Αλλατίνι είχε κτήμα στο Ρετζίκι, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω. Το κτήμα αυτό περιλαμβάνει τον πύργο των Μοναχών του Ελέους, γνωστού και ως πύργου των Καλογραιών, καθώς και την έκταση όπου σήμερα στεγάζεται το Γυμνάσιο Πεύκων. Εντός αυτού του κτήματος πιθανώς να ήταν και το οθωμανικό λουτρό με τον θολωτό τρούλο (Παπασωτηρίου 2012), κατασκευασμένο από κεραμικές πλίνθους, που σώζεται έως σήμερα και το οποίο βρίσκεται λίγο πιο ψηλά, στην οδό Αναλήψεως (Σχ. 18).

Το δάσος καθαριζόταν κάθε άνοιξη από εργάτες που έκοβαν τα ξερά δένδρα και κλαδιά. Επίσης είχαν ξαναχτιστεί τα μικρά τοιχία των διαδρόμων. Στις δεκαετίες 1940 και 1950 στο κτήμα έβοσκαν πρόβατα. Πριν και μετά τον πόλεμο οι Fréres καλλιεργούσαν στο κτήμα σιτάρι, καρποφόρα δέντρα και αμπέλια, μέχρι το 1968, οπότε και μεταφέρθηκε το Κολλέγιο Δελασάλ στο Ρετζίκι. Είχαν και μια πτηνοτροφική μονάδα. Επίσης για μια δεκαετία περίπου, γύρω στα 1960, λειτούργησε και μια τυροκομική μονάδα, πάνω από τα νέα γυμναστήρια. Τα κτίσματα αυτά όπως και η πτηνοτροφική μονάδα έχουν τώρα κατεδαφιστεί. Στη δεκαετία 1960 ο Μορφόπουλος και τα παιδιά του καλλιεργούσαν λουλούδια, στο χώρο που σήμερα είναι το γήπεδο ποδοσφαίρου. Καλλιεργούσαν κυρίως το πρωτομαγιάτικο «δάκρυ της Παναγιάς», το οποίο μοσχομύριζε και μοσχοπουλιόταν. Βέβαια καλλιεργούσαν και πολλά άλλα είδη λουλουδιών.

Το 1968 το Κολλέγιο Δελασάλ μεταφέρθηκε στη νέα σχολική μονάδα στο Ρετζίκι, από το επιβλητικό κτήριο της οδού Φράγκων 2, εκεί όπου παλαιότερα ήταν τα εκπαιδευτήρια Δημόκριτος και σήμερα στεγάζονται τα Διοικητικά Δικαστήρια Θεσσαλονίκης. Από τότε στο Δελασάλ έχουν φοιτήσει χιλιάδες μαθητές στις εγκαταστάσεις του που συνεχώς εκσυγχρονίζονται (Σχ. 19).

Επίλογος

Το Δάσος Δελασάλ, το παλιό φημισμένο κτήμα του Τζέκη Άμποτ, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της φύσης στην περιοχή Θεσσαλονίκης, αφού πρόκειται για έναν ιστορικό Βοτανικό Κήπο, μια σύνθεση αρχιτεκτονικής και βλάστησης (Σχ. 23), η οποία έχει τόσο καλλιτεχνική όσο και ιστορική σημασία και χρονολογείται στις αρχές του 19^ου αιώνα. Είναι ένα μνημείο ζωντανό, φθαρτό και ανανεώσιμο αφού επηρεάζεται από τις φυσικές και ανθρωπογενείς διεργασίες. Αντιπροσωπεύει την φυσική ισορροπία στην κυκλική εναλλαγή των εποχών, τη γέννηση και το θάνατο στη φύση, και την εφαρμογή της αρχιτεκτονικής και της φυσικής εξέλιξης με το πέρασμα του χρόνου.

Για τον λόγο αυτό τοποθετείται ανάμεσα στην κτιριακή αρχιτεκτονική και τα φυσικά τοπία και αποτελεί τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως ακριβώς τα αρχιτεκτονικά μνημεία. Αυτό συνεπάγεται την αναγνώριση της ανάγκης διατήρησης και προστασίας του και την αναγκαιότητα να αντιμετωπιστεί ως ένα ζωντανό μνημείο με ειδικές απαιτήσεις για τη συντήρηση και την αποκατάστασή του.

……………………………………………………………………………………………………………….

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή Χημείας του Δελασάλ, Παντελή Πρίντεζη για τις ατελείωτες συζητήσεις, την ανταλλαγή απόψεων και τις αναζητήσεις μέσα στο Δάσος Δελασάλ που μου έμαθε πολλές λεπτομέρειες και γεγονότα σχετικά με την ιστορία του Ρετζικίου. Επίσης σημαντική ήταν και η συμβολή της πρώην Γενικής Διευθύντριας του Δελασάλ κ. Σταυρούλα Κανελλοπούλου που μου εμπιστεύθηκε το πολύτιμο αρχείο του Σχολείου στο οποίο εντόπισα πολλά νέα στοιχεία. Ευχαριστίες επίσης θα ήθελα να εκφράσω στην αρχιτέκτονα Δρ. Χ. Σιαξαμπάνη-Στεφάνου και στην αρχαιολόγο κ. Ευθυμία Ντάφου για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μου έδωσαν σχετικά με ιστορικά και αρχαιολογικά θέματα. Στους παλαιούς κατοίκους του Ρετζικίου και ιδιαίτερα στον Αλφόνσο Ακουαρόνε επίσης οφείλω πολλά από τα στοιχεία που παρουσιάζονται εδώ και τους ευχαριστώ ιδιαιτέρως.

Βιβλιογραφία

Colonas V.S. (1983) Nouveaux elements sur l’histoire du batiment de la Banque Ottomane a Thessalonique. Makedonika, 23, 47-64.

Cousinery E.M. (1831). Voyage dans la Macedoine. Paris. v 1.

Georgoudaki E. (1985). Djekis Abbot of Thessaloniki and the Greek Merchant in Herman Melville’s CLAREL. Melville Society Extractx, 64, 1-6.

Gounaris B. (2015). Introduction. In: Gounaris B. (ed), Mines, Olives and Monasteries. Aspects of Halkidiki’s Enviromental History. Published by Epikentro Publishers and PHAROS books, Thessaloniki. 327 p.

Gounaris B. (2016). The Alexei Obrescoff Case: The Levantine Backstage of British Mediation in the Russo-Turkish War (1768-74). The International History Review, 38 (4), 675-693.

Holland H. (1815). Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia, etc. during the years 1812-1813. London. 312 p.

Melfos V., Papacharalampou C., Voudouris P.Ch., Kaiafa A. and Voudouris K. (2014). Raw materials used for the millstones production in ancient Greece: Examples from Macedonia and Thrace. In the Proceedings of the 4th IWA Regional Symposium on Water, Wastewater and Environment: Traditions and Culture, Eds: Kalavrouziotis I.K. and Angelakis A.N. (22-24 March 2014, Patras, Greece), 773-783.

Papacharalampou C., Melfos V., Voudouris K. (2012). Water supply and related constructions since antiquity in Retziki (Pefka) of Thessaloniki, Northern Greece. In the Proceedings of the 3^rd IWA Specialized Conference on Water and Wastewater Technologies in Ancient Civilizations. Eds: Koyuncu I. et al. (Istanbul, Turkey, 22-24 March 2012), 154-163.

Schultze Leonhard Sigmund Jena (1927). Macedonien. Landschafts und Kulturbilder. 221 p.

Souvenir (1988). ΔΕΛΑΣΑΛ. 100 χρόνια στην εκπαίδευση της Θεσσαλονίκης. Περιοδική Έκδοση του Ελληνογαλλικού Κολλεγίου Δελασάλ. 80 σελ.

Vacalopoulos C.A. (1972). Contribution à l’historie de la colonie Européenne de Thessalonique vers la fin du XVIIIe siècle. ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, ΙΒ΄, 183-200.

Valvi A. (1839). Γεωγραφία. Μτφρ Κ. Κούμα, Βιέννη.

Walpole R. (1818). Memoirs relating to European and asiatic Turkey and other countries of the East. 2nd edition. London. 273 p.

Αναστασιάδου Μ. (1994). Οι δυτικοί της περιοχής. Στο βιβλίο: «Θεσσαλονίκη 1850-1918. Η πόλη των Εβραίων και η αφύπνιση των Βαλκανίων». Εκδόσεις Εκάτη. 159-161.

Ασδραχάς Σ.Ι. (1996). Η Θεσσαλονίκη του 18^ου αι. Τα πριν και τα μετά. Η φωνή των εικόνων. Εκδόσεις Θεμέλιο/Εικόνα. Αθήνα. 174 σελ.

Βακαλόπουλος Α.Ε. (1982). Ιστορικά στοιχεία για την οικογένεια Abbott της Θεσσαλονίκης στο έργο «Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι». Μακεδονικά, 22, 214-221.

Βελένης Γ. (2005). Κρήνες και Φιάλες της Θεσσαλονίκης. Ταυτίσεις φωτογραφιών. Θεσσαλονικέων Πόλις, Παράρτημα Τεύχους 17, 56 σελ.

Γεωργουδάκη Α. (2002). Σχόλια του Αμερικάνου συγγραφέα Χέρμαν Μέλβιλ για τη Θεσσαλονίκη στο ταξιδιωτικό του Ημερολόγιο 1856-57. Θεσσαλονικέων Πόλις, 9, 77-90.

Γκαλά-Γεωργιλά Ε. (2015). Δρόμοι του νερού και οργάνωση του χώρου στη Θεσσαλονίκη κατά τη Μέση και Ύστερη Βυζαντινή περίοδο. Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, Τόμος Α, 286 σελ.

Γρηγορίου Α.Χ. και Χεκίμογλου Ε.Α. (2008). Η Θεσσαλονίκη των περιηγητών 1430-1930. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. Εκδόσεις Μίλητος, 243 σελ.

Δεμερτζής Σ. (2008). Θεσσαλονίκης δια χαρτών ενθύμησις. Στο βιβλίο: Θεσσαλονίκης ανάδειξις – Χαρτών αναμνήσεις, ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ, 51-70.

Δημητριάδης Β. (2008). Χάρτες για τη Θεσσαλονίκη της οθωμανικής εποχής και Χάρτες με στοιχεία για την Οθωμανική Θεσσαλονίκη. Στο βιβλίο: Θεσσαλονίκης ανάδειξις – Χαρτών αναμνήσεις, ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ, 117-134.

Λαζαρίδης Σ. (1997). Από το Βαρδάρι ως το Δερβένι. Ιστορική καταγραφή μέχρι το 1920. Μελέτη. Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 218 σελ.

Μαραβελάκης Μ. και Βακαλοπουλος Α. (1993). Οι προσφυγικές εγκαταστάσεις στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 530 σελ.

Μέγας Γ. και Ανδριωτάκης Μ. (2004). Θεσσαλονίκη 1896. Η χρονιά των Ολυμπιακών αγώνων. Εκδόσεις Ζήτρος, Δήμος Θεσσαλονίκης/Αντιδημαρχία Πολιτισμού, Φίλοι του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, 209 σελ.

Μέλφος Β. (2013). Ο δρόμος του νερού στο Ρετζίκι. Περιοδικό: Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ΠΕΕΚΠΕ Κεντρικής Μακεδονίας, Τεύχος 3 (48), 6 σελ.

Μέλφος Β. και Πρίντεζης Π. (2006). Η μαγευτική ιστορία του Βοτανικού Κήπου Δελασάλ στο Ρετζίκι. Εφημερίδα ΧΟΡΤΙΑΤΗΣ 570 (http://www.hortiatis570.gr/tributes/item/94-botanikos-kypos-sto-delasal).

Μεταλλινού (π. Τσιώμου) Α. (1940). Παλαιά Θεσσαλονίκη-Εικονογραφημένη Θεσσαλονίκη.

Νίγδελης Κ. (1997). Συκιές η εκτός των Τειχών Άνω Πόλη. Δήμος Συκεών, Δημοτική Επιχείρηση Πολιτισμού Αθλητισμού Τουρισμού Συκεών. 304 σελ.

Νίγδελης Κ. (2016). Δήμος Νεάπολης-Συκεών. Ο μεγάλος Καλλικρατικός Δήμος. Δήμος Νεάπολης-Συκεών, Κοινωφελής Επιχείρηση Υπηρεσιών Νεάπολης-Συκεών. 374 σελ.

Παπασωτηρίου Α. (2012). Οθωμανικό λουτρό στα Πεύκα. Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία. Π.Μ.Σ. Προστασία, Αποκατάσταση και Συντήρηση Μνημείων Πολιτισμού, Α.Π.Θ., 113 σελ.

Πρίντεζης Π. (2003). Τέλος του 19^ου και αρχές του 20^ου αιώνα. ΔΕΛΑΣΑΛ – Ιστορικό, 8 σελ.

Ρούσσος-Μηλιδώνης Μ. (2002). Ιωάννης-Βαπτιστής Δελασάλ-Πρόταση Αγωγής Νέων. Επιμέλεια Fr. Μ. Καπέλλας. Έκδοση «Οι Αδελφοί των Χριστιανικών Σχολών ΔΕΛΑΣΑΛ». Πειραιάς, 207 σελ.

Σαββαΐδης Π. (2008). Θεσσαλονίκης ανάδειξις – Χαρτών αναμνήσεις. Στο βιβλίο: Θεσσαλονίκης ανάδειξις – Χαρτών αναμνήσεις, ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ, 19-50.

Σαμπανοπούλου (2007). Δίκτυο αρχαιολογικών χώρων και μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας (Νομοί Θεσσαλονίκης-Κιλκίς-Πιερίας). Πρόσωπο και χαρακτήρες. Υπουργείο Πολιτισμού – Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Εποπτεία-συντονισμός: Χ. Μπακιρτζής. Τετράδια Αρχαιολογίας, 5, 650 σελ.

Σιαξαμπάνη-Στεφάνου Χ. (2014). Νερόμυλοι βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων στην πέριξ της Θεσσαλονίκης περιοχή. Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 360 σελ.

Ταμιωλάκης Γ. (1985). Η ιστορία της ύδρευσης της Θεσσαλονίκης. University Studio Press. Θεσσαλονίκη, 164 σελ.

Χαραλάμπους Μ. (2001). Η Μυστική Ιστορία της Θεσσαλονίκης. Εκδόσεις Αρχέτυπο. Θεσσαλονίκη.

Χατζή Ιωάννου Μ. (1880). Αστυγραφία Θεσσαλονίκης ήτοι Τοπογραφική περιγραφή της Θεσσαλονίκης. Β΄ Έκδοση φωτοτυπημένη (1976). Εκδόσεις Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη, 116 σελ.

Χεκίμογλου Ε. (2004). Η ιστορία της επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη: Οθωμανική περίοδος. Στο πολύτομο έργο Ιστορία της Επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη, Γενική Επιμέλεια Παπαστάθης Χ. και Χεκίμογλου Ε., 2^ος τόμος, 391 σελ.

Χοντολίδου Ε. (2014). Βουνό ή θάλασσα; – «Δύσκολη εποχή το καλοκαίρι». Εντευκτήριο (http://entefktirio.blogspot.gr/2014/08/blog-post_11.html).

Ηλεκτρονικές πηγές

http://1914-1918.invisionzone.com/forums/topic/26737-salonika-hospitals/?page=2 (είσοδος στις 26/9/2017)

(είσοδος στις 26/9/2017)

*Η υπηρεσίες του δήμου έχουν ήδη αρχιτεκτονική και δασοπονική μελέτη και στο αμέσως επόμενο διάστημα θα εκπονήσει μελέτη του κτηρίου του πύργου για ανακατασκευή και στήριξη με τον εξοπλισμό του και την προβολή του για ένα πλήρη φάκελο με όλες τις απαιτούμενες μελέτες για να προωθηθεί η δημοπράτηση του έργου.Το έργο περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα των τεχνικών έργων 2018 και στο προσχέδιο του προυπολογισμού 2018 και έχει πάρει κωδικό αριθμό έργου. Σε δήλωσή του ο Δήμαρχος είπε ότι για εμάς τη Διοίκηση του Δήμου αυτή η παρέμβαση είναι ιδιαίτερης σημασίας για τον  πολιτισμό,την  ιστορία,  το περιβάλλον και τον τουρισμό μας. Ως τέτοια μπορεί να λειτουργήσει αναπτυξιακά για την προσέλευση τουριστών. Η τοπική σύμβουλος Πεύκων κα Τάνια Κιουμουρτζίδου τονίζει ότι η παρέμβαση αυτή θα συμβάλει στην αναβάθμιση της περιοχής.