Μονή Λαζαριστών: Παράδεισος πολιτισμού στα δυτικά – Το τότε και το τώρα!

Η Μονή Λαζαριστών αποτελεί σήμερα έναν πολιτιστικό παράδεισο στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Σε ελάχιστη απόσταση από το κέντρο και με εύκολη πρόσβαση ακόμη και με λεωφορείο, αποτελεί έναν πολυχώρο «στολίδι» για τα δυτικά.

ΔΕΙΤΕ: Αυτό είναι το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Μονής Λαζαριστών 2019 που ξεκινά!

Συνολικά καλύπτει μια έκταση 20.000 τ.μ. και στο περιβάλλον της συγκεντρώνει σπουδαίους καλλιτεχνικούς φορείς. Στο Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών, χωρητικότητας 150 θέσεων, και στη Σκηνή Σωκράτης Καραντινός, 601 θέσεων, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος παρουσιάζει πλήθος παραστάσεων, προωθώντας την πολιτιστική αποκέντρωση της πόλης. Επίσης, το ΜΟΜus- Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη έχει την έδρα του στο παλιό τμήμα του κτιρίου. Το καλοκαίρι, ο υπαίθριος χώρος που χωρά μέχρι 3.000 θεατές, γίνεται ο τόπος των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Μονής Λαζαριστών.

Ποιο είναι το παρελθόν αυτού του εμβληματικού κτιρίου που χτίστηκε το 1886 και ποια η ιστορία του; Μέσα από παλιές εικόνες και ιστορικά στοιχεία, επιχειρούμε να σας μεταφέρουμε συνοπτικά όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τη Μονή Λαζαριστών και την αξία της μέσα στον χρόνο.

Το Ιεροσπουδαστήριο του Ζέιτενλικ (σημερινή Μονή Λαζαριστών) χτίστηκε, λοιπόν, το 1886 από το μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, γνωστοί ως Λαζαριστές. Ο κύριος στόχος τους, έχοντας πρωτοεμφανιστεί στην Ελλάδα περίπου το τέλος του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα, ήταν η μόρφωση των κληρικών και η εξάπλωση του καθολικισμού, πέρα από τη φροντίδα και περίθαλψη των φτωχών.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι Λαζαριστές της Θεσσαλονίκης ανέλαβαν να φέρουν εις πέρας τον προσηλυτισμό των Σλάβων της Βαλκανικής στον Καθολικισμό, οπότε η δράση τους βρήκε έδαφος στη Βουλγαρία. Περιέθαλψαν βουλγαρικές οικογένειες και ανέλαβαν αναλαμβάνοντας τη μόρφωση καθολικών Βουλγάρων ιερωμένων κι έτσι, σε αυτό το πλαίσιο, η Καθολική Εκκλησία ανέπτυξε ένα σημαντικό για τα δεδομένα της εποχής οικοδομικό πρόγραμμα στη Δυτική Θεσσαλονίκη.

Το 1861 άρχισε να χτίζεται στο Ζέιτενλικ το ορφανοτροφείο των Αδελφών του Ελέους που απευθύνονταν σε ορφανά καθολικών Βουλγαρικών οικογενειών από την περιφέρεια της Θεσσαλονίκης και που ονομάστηκε St. Vincent de la Macedoine. Το 1866 ο εφημέριος της Θεσσαλονίκης M. Turroques ίδρυσε στο ίδιο κτίριο το πρώτο μικρό Ιεροσπουδαστήριο.

Η διδασκαλία στο κτίριο ξεκίνησε  το 1886 με 68 παιδιά, από τα οποία μόνον 11 δεν έμεναν μέσα στο οικοτροφείο. Το εκπαιδευτικό δυναμικό το αποτελούσαν 8 καθηγητές: 4 Γάλλοι, 2 Ιταλοί, 1 Βούλγαρος και 1 Πολωνός. Το γυμνάσιο προόριζε τους μαθητές του για δασκάλους και ακολουθούσε το πρόγραμμα του αντίστοιχου βουλγαρικού της Θεσσαλονίκης ενώ το σεμινάριο εκπαίδευε ιερείς. Υπήρχε και το τμήμα της πρακτικής εξάσκησης, στο οποίο οι οικότροφοι μάθαιναν ραπτική, υποδηματοποιία, ξυλουργική, μαγειρική και κηπουρική.

Επειδή υπήρχαν ήδη δύο βουλγαρικά γυμνάσια στη Θεσσαλονίκη, οι Λαζαριστές για να ξεπεράσουν τις πιέσεις των τουρκικών άρχων ονόμασαν το νέο ουνιτικό βουλγαρικό εκπαιδευτήριο, όχι γυμνάσιο αλλά «Βουλγαρικό Καθολικό Σεμινάριο του Ζέιτενλικ». Ήδη το 1885 πάνω από την είσοδο του εκπαιδευτηρίου γράφτηκε με μεγάλα γράμματα η επιγραφή «Séminaire bulgare catholique».

Από το 1886 που ιδρύθηκε μέχρι την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων, το Βουλγαρικό Ιεροσπουδαστήριο του Zeitenlik λειτούργησε ομαλά. Το φθινόπωρο του 1913 άνοιξε για τελευταία φορά με 32 Βούλγαρους μαθητές και 10 Έλληνες καθολικούς από τη Σύρα. Με το τέλος αυτής της σχολικής χρονιάς, την άνοιξη του 1914, έκλεισε οριστικά.

Άλλες πηγές αναφέρουν ότι, με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, ένα από τα πρώτα γεγονότα που καταγράφει η βιβλιογραφία είναι το κλείσιμο του Ουνιτικού Σεμιναρίου και Γυμνασίου στο Ζέιτενλικ. Ξαναλειτούργησαν ευθύς αμέσως σαν σχολεία του Λατινικού τυπικού (= των Καθολικών) μέχρι το 1917, οπότε τα κτίρια, αφού ήταν «établissement français», μετατράπηκαν σε γαλλικό στρατιωτικό νοσοκομείο.

Οι ίδιοι οι Λαζαριστές όριζαν για το «ίδρυμα Ζεϊτενλίκ» το 1914 ως «τελευταίο έτος λειτουργίας του ως Βουλγαρικό Ιεροσπουδαστήριο» με τελευταίο διευθυντή τον Αιμίλιο Cazot (1898-1915). Οι Αδελφές του Ελέους συνέχισαν μέχρι το 1931 να «δέχονται εγκαταλελειμμένα βρέφη και ορφανά που τα φρόντιζαν μέχρι την ενηλικίωσή τους».

Γενικώς, στα χρόνια λειτουργίας του Ιεροσπουδαστηρίου δίδαξαν 56 καθηγητές (22 Βούλγαροι, 18 Γάλλοι, 4 Ιταλοί, 5 Πολωνοί, 3 Βέλγοι, 1 Πέρσης, 1 Αυστριακός, 1 Ιρλανδός και 1 από τη Μάλτα), θήτευσαν 6 διευθυντές (5 Γάλλοι, 1 Ιταλός) και ο αριθμός των μαθητών στα πρώτα χρόνια κυμαινόταν μεταξύ 70 και 75 ενώ στα τελευταία χρόνια έπεσε στους 50 με 60.

Η παρουσία των Λαζαριστών στο Ζέιτενλικ δεν έμεινε ασχολίαστη, στα χρόνια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου ιδίως από τους Γάλλους συγγραφείς. Τις πρώτες κιόλας ημέρες τα κτίριά τους φιλοξένησαν Γάλλους στρατιώτες.

Δύο μεγάλα συγκροτήματα νοσοκομείων στήθηκαν με επίκεντρο τα κτίρια των Λαζαριστών. Το νοσοκομείο Νο 1 εκτεινόταν από το Ιεροσπουδαστήριο (του οποίου κατακρατούσε μερικούς κοιτώνες) προς την πόλη. Εκτός των υπηρεσιών προς τους στρατιώτες τα νοσοκομεία παρακολουθούσαν με ιδιαίτερη φροντίδα και τους πρόσφυγες, των οποίων οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης εγκυμονούσαν κινδύνους μολυσματικών ασθενειών.

«Αν τα κτίρια των Λαζαριστών είναι η πρώτη επένδυση στη γη της δυτικής Θεσσαλονίκης, ο οικισμός του Λεμπέτ είναι η πρώτη οργανωμένη εγκατάσταση. Ήταν αναπόφευκτο να υπάρξει ώσμωση. Οι πρόσφυγες του 1914 που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, προέρχονταν και από την Ανατολική Θράκη αφού είχαν υποστεί την Βουλγαρική κατοχή μετά τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο. Βίωσαν αφάνταστη σκληρότητα και μεταξύ των άλλων την προσπάθεια για αναγκαστικό εκβουλγαρισμό τους. Η επανάκτηση της Ανατολικής Θράκης από τους Τούρκους δεν βελτίωσε αλλά επιδείνωσε τη θέση τους. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρογονική τους γη και εγκαταστάθηκαν σε εδάφη που είχαν τούρκικη ονομασία (Ζέιτενλικ, δηλαδή Ελαιώνας) στην οποία δέσποζαν τα κτίρια των Λαζαριστών από όπου έβγαιναν δάσκαλοι και ιερείς Βούλγαροι που τροφοδοτούσαν την ένταση. Διάλεξαν το μυστήριο όνομα Λεμπέτ του γειτονικού τσιφλικιού και ξεμπέρδεψαν…. Στο κτίριο του Ιεροσπουδαστηρίου άρχισαν να μπαινοβγαίνουν αργότερα όταν μετατράπηκε σε νοσοκομείο για τις ανάγκες της Μεγάλης Στρατιάς της Ανατολής και τα παιδιά τους βρήκαν φροντίδα στο σχολείο που έστησαν οι Γάλλοι γι’ αυτούς σε γη των Λαζαριστών», αναφέρεται στο βιβλίο του Σπύρου Λαζαρίδη.

Η Μονή Λαζαριστών κρίθηκε ετοιμόρροπη το 1978, λόγω των καταστροφών που προκάλεσαν οι σεισμοί και εγκαταλείφθηκε. Το 1980 το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο λόγω της ιστορικής αλλά και αρχιτεκτονικής του σημασίας. Το 1983 αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο για τον εορτασμό των 2300 χρόνων της Θεσσαλονίκης και χαρακτηρίστηκε Πολιτιστικό Κέντρο της Δυτικής Θεσσαλονίκης. Εντάχθηκε στο πρόγραμμα των μεγάλων έργων που πραγματοποιήθηκαν από τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης “Θεσσαλονίκη 1997” και το 1996 ξεκίνησαν οι εργασίες αναστήλωσης και προσθήκης στο αρχικό κτίσμα. Το συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών αποπερατώθηκε το 1997 και άρχισε σταδιακά να διατίθεται στο κοινό με την πραγματοποίηση θεατρικών παραστάσεων, συναυλιών, εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων.

Η πρώτη διοργάνωση του Φεστιβάλ της Μονής Λαζαριστών έγινε τον Ιούνιο του 1992 ενώ το 2002 θεσμοθετήθηκε με τα σημερινά χαρακτηριστικά του. Πραγματοποιείται από την Αστική Εταιρεία της Μονής Λαζαριστών με τη συμμετοχή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του Δήμου Παύλου Μελά.

Για το φετινό καλοκαίρι, οι πρώτες συναυλίες που έχουν ανακοινωθεί είναι: Φωτεινή Βελεσιώτου (7 Ιουνίου, 2 χρόνια Μήνυμα 107.7), Μαρίζα Ρίζου (10 Ιουνίου), Μίλτος Πασχαλίδης (12 Ιουνίου), Πυξ Λαξ (27 Ιουνίου), Αγγελάκας – Βέβηλος (28 Ιουνίου), Τζαμάλ – Μικρός Κλέφτης (29 Ιουνίου) και έπεται συνέχεια.

*Με πληροφορίες από ενημερωτικό υλικό της Μονής Λαζαριστών, βασισμένο στο βιβλίο του Σπύρου Λαζαρίδη «Η μοναξιά του Ζέιτενλικ, η μακραίωνη κυοφορία των δυτικών συνοικιών της Θεσσαλονίκης» (εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2012) | Με πληροφορίες από το site της Μονής Λαζαριστών