Μπήκαμε στο Κόκκινο Σπίτι που ανακαινίζεται

Μετά από εργασίες που κράτησαν μήνες η όψη του Κόκκινου Σπιτιού αποκαλύφθηκε σήμερα εντελώς αποκατεστημένη. Ήδη έχει ξεκινήσει η λειτουργία της μπουτίκ του ΠΑΟΚ ενώ αναμένεται να λειτουργήσει και εστιατόριο στο άλλο κατάστημα του ισογείου. Ακολουθεί η ξενάγηση της parallaxi στο εσωτερικό του κτιρίου ένα χρόνο πριν.

Εικόνες: Σοφία Λαμπρινοπούλου

Η πρώτη φορά που περνά κανείς την πόρτα- και τι πόρτα!- ενός εμβληματικού κτιρίου που όλη του τη ζωή κρυφοκοιτούσε και φανταζόταν ιστορίες για αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Όσα και αν έχεις διαβάσει για την ιστορία ή τις ιστορίες του, είναι άλλο πράγμα να ανεβαίνεις το εντυπωσιακά κυκλικό κλιμακοστάσιο και να βρίσκεσαι στο εσωτερικό αυτού του μυθικού σπιτιού του μεσοπολέμου. Σκόνες παντού, νάιλον και χαρτόνια που καλύπτουν επίμαχα σημεία, εργάτες στα δωμάτια να αφαιρούν προσεκτικά τα γύψινα και τα πλακάκια του. Σηκώνω το βλέμμα στα ταβάνια και αντικρίζω τις οροφογραφίες του ή ότι απέμεινε από αυτές. Όλα αυτά θα αποκατασταθούν μου λένε οι άνθρωποι που έχουν αναλάβει την αποκατάσταση του. Γύρω μου μια κοσμογονία, στα δωμάτια σε ειδικά σακουλάκια τα υλικά που αφαιρέθηκαν με τις παρατηρήσεις των Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας, Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων & Τεχνικών Έργων, το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, από τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων & Νεωτέρων Μνημείων, από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής της Π.Κ.Μ. που έβαλαν τους όρους της ανακαίνισης που τηρούνται με απόλυτη προσήλωση από τους μελετητές και εργολάβους του έργου, η μελέτη αποκατάστασης του κτιρίου προβλέπει τη διατήρηση των δομικών και μορφολογικών στοιχείων του κτιρίου και κάνει ελάχιστες τροποποιήσεις στην εσωτερική διαρρύθμισή του. Η μελέτη στατικής ενίσχυσης έγινε από την Γ.&Γ. Πενέλης Α.Ε. Η αρχιτεκτονική μελέτη από τους μελετητές Γ. Παυλίδη, Π. Σαρβάνη, Β. Μάσεν ΜΕΔΙΜΝΟΣ Κ.Μ.Ε. Η μελέτη συντήρησης καλλιτεχνικού διακόσμου από τον Δ. Καπιζιώνη. Η μελέτη Η/Μ εγκαταστάσεων από τον Δ. Σιδηράκη. η Αρχιτεκτονική Μελέτη εσωτερικών χωρων είναι απο την MAKRIDIS Associates

Καθώς ανεβαίνω τα σκαλοπάτια και φθάνω στον πρώτο από τους τρεις ορόφους αυτού του τόσο διαφορετικού σπιτιού της πόλης μια αίσθηση δέους με κυριεύει. Το σπίτι αυτό, που έμεινε στην ιστορία ως κόκκινο, λόγω του υλικού (κοκκινόχρωμο κονίαμα) που χρησιμοποιήθηκε στην πρόσοψη του, είναι το περίφημο Μέγαρο Λόγγου. Το σπίτι κατασκευάστηκε το 1926 από την ανώνυμη Οικοδομική Εταιρεία «Νέων Χωρών» με μηχανικό τον Π. Στάη, η αρχιτεκτονική μελέτη αποδίδεται στον Ιταλό L. Gennari και φτιάχτηκε για την οικογένεια του εμποροβιομήχανου Ιωάννη Λόγγου. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα κτίρια που οικοδομήθηκαν στην περιοχή της Πυρίκαυστου, εννέα χρόνια μετά την Πυρκαγιά. Είναι φανερό ακόμα και από έναν αδαή στα αρχιτεκτονικά ζητήματα πως το οίκημα σχεδιάστηκε να ξεχωρίζει στη συγκεκριμένη γωνία. Διαθέτοντας στοιχεία βυζαντινίζοντος εκλεκτικισμού επηρεασμένο σαφώς από την παρακείμενη στην πόλη έντονη βυζαντινή παράδοση που αποτυπώνεται στις λεπτομέρειες του, όπως οι καμπυλωτές όψεις των εξωστών που το κάνουν τόσο πολύ να διαφέρει από τα υπόλοιπα της πλατείας για παράδειγμα. Σε μια διαρκή συνομιλία με την κοντινή Αγία Σοφία που διεσώθη της μεγάλης πυρκαγιάς το σπίτι λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του έγινε από την αρχή ένα μοναδικό τοπόσημο της πόλης και στέκει εκεί αγέρωχο σχεδόν έναν αιώνα σε κάθε αποτύπωση δημόσιας συνάθροισης που έχουμε δει σε φωτογραφικό υλικό, ένα σκηνικό ζωής για τόσες γενιές ανθρώπων.

Την ώρα της περιπλάνησης στους ορόφους και τα τρία του διαμερίσματα το μάτι πέφτει στα απομεινάρια των εποχών που πέρασαν, των κατοίκων και των επεμβάσεων που υπέστη στο πέρασμα του χρόνου. Εκεί που μένει άφωνος κανείς είναι τα πρωτοποριακά συστήματα που εφαρμόστηκαν από την αρχή στο κτίριο. Άνθρωπος που είχε τον τρόπο του ο Ναουσαίος Κλωστουφαντουργός Ιωάννης Λόγγος και η γυναίκα του Θωμαή Καραμπέρη, αφού αγόρασαν το οικόπεδο το 1923 ανέθεσαν στους ειδικούς να μελετήσουν τον τρόπο ανοικοδόμησης με όλα τα κομφόρ της εποχής και κυρίως τη χρήση του νεότευκτου οπλισμένου σκυροδέματος που εξασφάλισε στο κτίριο μια μοναδική ανθεκτικότητα μέχρι σήμερα σε συνδυασμό με τη φέρουσα τοιχοποιία. Το οικόπεδο αρ.6 του οικοδομικού τετραγώνου 5 στον 1ο Τομέα της πυρίκαυστου ζώνης δηλαδή το οικόπεδο στο οποίο χτίστηκε το Κόκκινο Σπίτι, αγοράστηκε εξ αρχής από τον Ιωάννη Λόγγο για αυτό το σκοπό.

Ένα μέγαρο που μυρίζει αρχοντιά από το πρώτο μέχρι την τελευταίο του τετραγωνικό καθώς οι ιδιοκτήτες έδωσαν την κατεύθυνση δημιουργίας μιας πολυτελούς αστικής κατοικίας στον τρίτο όροφο, δυο άλλων διαμερισμάτων προς εκμετάλλευση και τοποθέτησαν στο ισόγειο τα καταστήματα των επιχειρήσεων τους. Δυστυχώς τα χρόνια που χάρηκαν το σπίτι τους ήταν ελάχιστα καθώς λίγο μετά την αποπεράτωση του ο ιδιοκτήτης αρχικά και η αγαπημένη του σύζυγος αργότερα απεβίωσαν στην Ελβετία και το μέγαρο πέρασε μέσω δημοπρασία στα χέρια του κτηματία από το Νυμφαίο Στέργιου Μίσσιου, στο οποίο ο Ιωάννης Λόγγος χρωστούσε αρκετά χρήματα, πράγμα που αποδεικνύεται από το συμβόλαιο- τίτλο ιδιοκτησίας του Μίσσιου (Υποθηκοφυλακείο Θεσσαλονίκης τόμος ΠΣΤ αρ.445, 19-7-1934). Ο Μίσσιος το κράτησε έως το 2014 που πέρασε στα χέρια του επιχειρηματία Ιβάν Σαββίδη.

Οι ρυθμοί και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία στο κτίριο μπλέκονται διαρκώς. Εκλεκτικισμός, καμπύλες, σαχνισιά, τοξωτά ανοίγματα, κιονόκρανα, στοιχεία κορινθιακής αρχιτεκτονικής, στοιχεία πύργων. Μια πραγματικά στα όρια του σουρεαλισμού μίξη που το κάνει τόσο μοναδικό σε σχέση με κάθε άλλο κτίριο στο κέντρο. Οι μελετητές του σήμερα μιλούν για σκηνογραφική αντίληψη της αρχιτεκτονικής και όντως έτσι είναι. Ο Λόγγος είχε κατά νου προφανώς μια σκηνογραφία ολόκληρης της πλατείας που θα έκανε τη δική του ζωή να ξεχωρίζει από τις ζωές των άλλων. Και καθώς περιδιαβαίνει κάποιος τα δωμάτια του το αντιλαμβάνεται και εσωτερικά. Στους δυο πρώτους ορόφους που επρόκειτο εξ αρχής να νοικιαστούν, τα διαμερίσματα σαφώς πιο μικρά από του ιδιοκτήτη που δέσποζε στον τρίτο όροφο, με δυνατότητα συνένωσης, είχαν τις ανέσεις της νέας εποχής που ξεκινούσε μετά τον πόλεμο μαζί με την ελπίδα. Εσωτερικοί χώροι υγιεινής και μπάνια, εξώστες,  πλυσταριά, δωμάτια υπηρεσίας, αποθήκες, θερμοστάσια, πολυτέλεια απίστευτη και ανέσεις που η πλειοψηφία των ανθρώπων της εποχής δεν φανταζόταν καν ότι υπήρχε. Ακόμα και διπλή είσοδος, μια  για τους ιδιωτικούς χώρους απομόνωσης των ιδιοκτητών και μια άλλη για τους επισκέπτες επιβεβαιώνει τη διάθεση τους για κάτι πραγματικά μοναδικό.

Οι μεγάλες σάλες της πρόσοψης που βλέπουν στην πλατεία είναι τα σημεία που στέκομαι ώρα πολλή και προσπαθώ να φανταστώ την έστω και λίγη εντός τους ζωή των εμπνευστών του. Τις χοροεσπερίδες, τις  βεγγέρες, τις ώρες της γαλήνης σε συνθήκες ευρωπαϊκής πολυτέλειας σε αντίθεση με την φτωχή πόλη που προσπαθούσε να σηκώσει κεφάλι. Την αστική τάξη της εποχής που άνηκε το ζεύγος Λόγγου, μια τάξη που οδηγούσε τις εξελίξεις. Σκαρφαλώνω στη σκάλα που η υπηρέτρια έβγαινε στο πλυσταριό με τα ασπρόρουχα, μακριά από τα μάτια των ιδιοκτητών ή των επισκεπτών. Βγαίνω στον εξώστη με θέα όλη την πλατεία. Η θέα μοναδική, χωρίς εμπόδια, στο ναό, την Ερμού, την πλατεία και την Εγνατία, όσο το μάτι φτάνει. Ένα αληθινό παλάτι φτιαγμένο με τα υλικά των παλατιών.

Σε παλαιότερο άρθρο στην parallaxi η Νένα Καζαντζίδου είχε γράψει:

Για πολλά χρόνια στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργούσε το καφενείο «Ερμής» μέχρι το 1992. (τωρινό «Κουρδιστό Γουρούνι»). Ήταν ένας τόπος συνάντησης δασκάλων, καθηγητών και συνταξιούχων εκπαιδευτικών της πόλης. Αξίζει να σημειωθεί πως η πινακίδα του καφενείου είναι ακόμη εκεί, αρκεί να υψώσεις λίγο το βλέμμα σου την επόμενη φορά που θα διασχίσεις την Ερμού. Για το κτίριο στα 1980 συντάχθηκε έκθεση επικινδυνότητας που ανέφερε ότι έπρεπε να αφαιρεθούν τα χαλαρά επιχρίσματα των εξωστών στις όψεις.

Οι εργασίες έγιναν με δαπάνες του ιδιοκτήτη αλλά την καθαίρεση των επιχρισμάτων δεν ακολούθησε η ανακατασκευή τους. Παρόλα αυτά η γενική στατική κατάσταση του κτιρίου θεωρείται καλή. Το 1983, με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού το κτίριο χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο. Το 2006 η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων, πρότειναν την αγορά του από το υπουργείο Πολιτισμού.

Το 2007 και ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Γεώργιος Βουλγαράκης, αποφάσισε την έγκριση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή την απευθείας εξαγορά του διατηρητέου κτιρίου, «προκειμένου το υπουργείο Πολιτισμού να το προστατεύσει, να το αναδείξει και να το αποδώσει για πολιτιστικές χρήσεις», αλλά η απολλοτρίωση καθυστέρησε και τελικά αναιρέθηκε όταν το υπουργείο ανέλαβε ο Αντώνης Σαμαράς (7/1/2009-7/10/2009). Έκτοτε άνοιξε και πάλι ο δρόμος για την πώλησή του σε ιδιώτες.

Ανάμεσα στα άλλα το σπίτι συνοδεύουν μια σειρά από θρύλους και διαδόσεις που ξεκινούν από την χρεωκοπία των ιδιοκτητών. Λέγεται πως η ανώνυμη εταιρεία που είχε αναλάβει την κατασκευή του παραδόξως χρεοκόπησε λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση του έργου αν και η υποτιθέμενη πτώχευση της Εταιρείας Ανώνυμων Χωρών δεν επιβεβαιώνεται από την έρευνα, ενώ το βέβαιο είναι ότι εκείνη την εποχή είχαν πολλά έργα στην πόλη και όχι μόνο το Κόκκινο Σπίτι (π.χ. έργου της ίδια εταιρείας είναι το διατηρητέο, στην οδό Στρ. Καλλάρη 5 και άλλα). Άλλος θρύλος λέει πως η μεγάλη βιομηχανική μονάδα του Λόγγου στη Νάουσα καταστράφηκε ολοσχερώς στη διάρκεια μιας μεγάλης πυρκαγιάς μόνο που αφορά στην πραγματικότητα το εργοστάσιο του συγγενούς του Γρηγορίου Λόγγου που διέθετε και πολλά οικόπεδα στη Θεσσαλονίκη. Όλα αυτά σε συνδυασμό με διάφορα σενάρια που ακούστηκαν κατά καιρούς για αυτοκτονίες και βρικόλακες (ναι ακούστηκε κι αυτό) όξυναν την περιέργεια των κατοίκων της Θεσσαλονίκης και τους οδήγησαν σε διάφορες εκδοχές.

Τα παλιά καλοριφέρ στοιβαγμένα σε γωνίες, τα υπέροχα παλιά ξύλινα στόρια, από τα πρώτα στην πόλη να λειτουργούν ακόμα, οι αρτ νουβώ οροφογραφίες διακριτικής ομορφιάς, παστέλ χρωμάτων και αισθητικής πολυτέλειας που θυμίζουν επαύλεις της Βιέννης, τα περίτεχνα κλιμακοστάσια, τα χερούλια, τα σπάνια πλακίδια του … Ο μύθος, οι σιωπές του και μετά η επιστροφή του στη ζωή της πόλης.

Επισκέφτηκα δυο φορές αυτό το μοναδικό σπίτι για τις ανάγκες αυτού του ρεπορτάζ. Για το σήμερα έχω να πω πως λίγες φορές έχω δει μια τόσο προσεκτική και σχολαστική προσπάθεια σωτηρίας της σπάνιας αισθητικής του, της ατμόσφαιρας και της ιστορίας του. Με σεβασμό και αγάπη για ότι αντιπροσωπεύει για την πόλη. Η νέα ιδιοκτησία θα μετατρέψει το κτίριο σε έδρα των γραφείων των επιχειρήσεων της. Στο κοντινό μέλλον μέσα σε αυτές τις σάλες που φιλοξενήθηκαν ζωές και εμπειρίες ενός αιώνα ένα ολοκαίνουργιο σκηνικό που θα πατά καλά στα χνάρια του παρελθόντος αλλά θα διαθέτει όλες εκείνες τις ανέσεις του σήμερα, πχ ανελκυστήρα απαραίτητο για τις εσωτερικές μετακινήσεις, θα ανατείλει. Η νέα ζωή του Κόκκινου Σπιτιού έρχεται και θα το οδηγήσει στο μέλλον με αισιοδοξία. Για όσους θα το χρησιμοποιούν και για μας που θα το καμαρώνουμε στο μέλλον.