Ο Χάρτης της πόλης: Η Αγία Αικατερίνη στην Άνω Πόλη

Ίσως να είναι ο πιο καλά κρυμμένος ναός της πόλης μας. Γιατί και 30 μέτρα μακρυά σου να είναι, υπάρχει ενδεχόμενο να μην τον αντικρίσεις. Αναφέρομαι στο ναό της Αγίας Αικατερίνης που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Άνω Πόλης και κοντά στα Βυζαντινά Τείχη.

Χτίστηκε γύρω στα τέλη του 13ου αιώνα και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λεγόμενης “Μακεδονικής Σχολής”, καθώς ο ρυθμός του είναι σύνθετος τετρακιόνιος, σταυροειδής, εγγεγραμμένος με πέντε τρούλους και κλειστή περιμετρική στοά. Δηλαδή, για να γίνει πιο εύληπτη η αρχιτεκτονική ορολογία ο ναός διαμορφώνεται με τέσσερις καμάρες πάνω στις οποίες στηρίζεται ο κεντρικός τρούλος ο οποίος μάλιστα είναι εγγεγραμμένος σε τετράγωνο σταυρό. Γύρω από το τετράγωνο αυτό της βάσης του τρούλου αναπτύσσεται προς τρεις κατευθύνσεις (νότος, δύση, βορράς) ένα χαμηλωμένο κλίτος που προσφέρει ευρυχωρία στο ναό και προσδίδει κομψότητα και μορφολογικό ενδιαφέρον, καθώς στις τέσσερις γωνίες του κλίτους ανυψώνονται ισάριθμοι τρούλοι, πιο χαμηλοί από τον κεντρικό που κυριαρχεί.

Εξετάζοντας τη διάταξη των χώρων και τη μορφολογία του ναού, ο επισκέπτης παρατηρεί πολλές ομοιότητες με το ναό των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης. Η ομοιότητα αυτή είναι εμφανής τόσο στα δομικά στοιχεία όσο και στον τρόπο κτισίματος των τοίχων. Οι ερευνητές λένε πως η ύπαρξη των μνημείων αυτών που έχουν κοινά χαρακτηριστικά αποδεικνύει πως από τον 11ο και ως το 14ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη υπήρχαν έμπειροι τεχνίτες στην ανέγερση ναών και η εμπειρία αυτή κληροδοτήθηκε και στους Έλληνες οικοδόμους κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι τοιχοποιίες του ναού κα μάλιστα απότελούν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του. Περίτεχνες εξωτερικά, που εκμεταλλεύονται αισθητικά κάθε αρχιτεκτονικό-μορφολογικό στοιχείο αναδεικνύοντάς το. Τυφλά αψιδώματα, κόγχες, πλίνθινοι ημικίονες και κεραμοπλαστικά κοσμήματα ποικίλουν στις όψεις, ενώ ένας μαρμάρινος κοσμήτης διαιρεί σε ύψος το κυβικό σώμα του ναού.

Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι τοιχογραφίες του εσωτερικού του ναού, που είχαν σοβατιστεί από τους Τούρκους όταν μετέτρεψαν το ναό σε τζαμί με το όνομα “Γιακούπ-πασά τζαμί” στα χρόνια του Βογιαζήτ Β’ (1481-1512). Οι τοιχογραφίες αυτές που είναι σύγχρονες με το ναό, παριστάνουν μορφές Αγίων, σκηνές από το Ευαγγέλιο, θαύματα του Χριστού κ.ά.

Οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες του ναού της Αγίας Αικατερίνης μαζί και με αυτές κάποιων άλλων ναών της πόλης (Προφήτης Ηλίας, Άγιοι Απόστολοι, Άγιος Νικόλαος Ορφανός) αρκούν για να αποδείξουν πως η Θεσσαλονίκη ήταν κέντρο της βυζαντινής αγιογραφίας, από όπου μάλιστα μεταδόθηκε η τέχνη αυτή σε όλες τις περιοχές των Βαλκανίων. Καθοριστικός παράγοντας που συνετέλεσε σ’ αυτό το γεγονός ήταν ασφαλώς η γειτνίαση της Θεσσαλονίκης και οι σχέσεις της με το Άγιον Όρος. Οι ενδείξεις που παρέχει το ίδιο το μνημείο υπονοούν αφιέρωση στο Χριστό, γι’ αυτό και ορισμένοι ερευνητές το ταύτισαν με το καθολικό της Μονής του Χριστού Παντοδύναμου.Πάντως ο ναός αφιερώθηκε στην Αγία Αικατερίνη μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912.

Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης αποτελεί αρχιτεκτονική κληρονομιά για την πόλη μας και αξίζει ο κόπος της διαδρομής. Κι αν ακόμη κρύβεται ανάμεσα στις πολυκατοικίες και νομίζεις πως έχεις χάσει το δρόμο, θα δεις πως τελικά αν και κρυμμένος ξεχωρίζει.

*Οι φωτογραφίες είναι της Νένας Καζαντζίδου