Ο Χάρτης της πόλης: Παλιά Γερμανική Σχολή (νυν Ινστιτούτο Γκαίτε)

της Κύας Τζήμου

Η αρχική εικόνα είναι του 1938

Η παρουσία της γερμανόφωνης παροικίας στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε  στα τέλη της δεκαετίας του 1870,  χωρίς να ληφθούν υπόψη οι Εσκενάζι, γερμανόφωνοι Εβραίοι που μετανάστευσαν από τη Βαυαρία στη Θεσσαλονίκη τον 15ο αιώνα. Η κατασκευή των σιδηροδρόμων έφερε αρκετούς μηχανικούς και υπαλλήλους από γερμανόφωνες χώρες, ενώ με την επέκταση των εργασιών άρχισε η εγκατάσταση των πρώτων γερμανών  εμπόρων και προμηθευτών, υπαλλήλων της γερμανικής ατμοπλοϊκής  εταιρείας, δημοσιογράφων, του πρώτου αρτοποιού και των πρώτων γεωργών. Ο πιο διάσημος από τους τελευταίους ήταν ο Ιάκωβος Τσάισερτ  στο τσιφλίκι Παλεκούρας, που παρήγαγε ευρωπαϊκό Βούτυρο και μεγάλη  ποσότητα οπίου. Η αύξηση των γερμανών υπηκόων και n διεύρυνση των εμπορικών σχέσεων οδήγησε το 1887 στην ίδρυση γενικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια χρονιά άνοιξε και n γερμανική λέσχη  Kegelcub, παραδίπλα από το ξενοδοχείο Coλombο. Τα μέλη της γερμανόφωνης παροικίας γρήγορα αντιλήφθηκαν την ανάγκη  ίδρυσης γερμανικού σχολείου, γιατί στα γαλλικά σχολεία, όπου πήγαιναν τα  παιδιά τους, απομακρύνονταν από το γερμανικό πνεύμα και τρόπο ζωής.

Οταν στις 13 Φεβρουαρίου του 1888 o August Sigmund, εβραίος από την Πράγα, ως διευθυντής και μοναδικός δάσκαλος εγκαινίαζε τη «Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης», στο Βερολίνο κυβερνούσε ο Κάιζερ Wilhelm και η Θεσσαλονίκη ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η λειτουργία του σχολείου ξεκίνησε σε ένα νοικιασμένο κτίριο επί της οδού «Προς Μπες Τσινάρ», στην περιοχή του Βαρδαρίου, με τη συμμετοχή 9 μαθητριών και 7 μαθητών.  Δέκα χρόνια μετά στο σχολείο φοιτούσαν 214 μαθητές, το 1914 οι μαθητές έφτασαν τους 401 και  διδάσκονταν τέσσερις γλώσσες: Γερμανικά, Γαλλικά, Τουρκικά και Ελληνικά.

Το σχολείο ήταν εξαρχής ιδιωτικό, και φορέας του η “Γερμανική Σχολική Εφορία”, που είχε συσταθεί δύο χρόνια πριν. Η συνεισφορά της διεύθυνσης Ανατολικών Σιδηροδρόμων στα έξοδα λειτουργίας του σχολείου ανερχόταν σε 144 τουρκικές λίρες το χρόνο, ενώ οι κυβερνήσεις των Κάιζερ από τη Γερμανία και την Αυστρία παρείχαν μικρές επιδοτήσεις.Τα λιτά αυτά μέσα επαρκούσαν και, από τη στιγμή που και οι τουρκικές αρχές είχαν δώσει το ελεύθερο στο σχολείο, το σχολείο εξελίχθηκε με γρήγορο ρυθμό σε μια πολυεθνική κοινότητα αξιόλογου μεγέθους (1898-214 μαθητές, 1914-401 μαθητές).

Η ποικιλία των γλωσσών δείχνει ότι το σχολείο στρεφόταν συνειδητά στα παιδιά ντόπιων οικογενειών, τα οποία και αποτελούσαν ένα μεγάλο μέρος των μαθητών του σχολείου. Η φοίτηση ήταν δωρεάν για τα παιδιά των σιδηροδρομικών υπαλλήλων. Οι πόροι του σχολείου προέρχονταν από εισφορές, δωρεές, την ετήσια συνδρομή μιας τουρκικής λίρας που πλήρωναν τα μέλη του συλλόγου, αλλά κυρίως από χορηγίες της Εταιρείας Ανατολικών Σιδηρο5ρόμων. Μια στατιστική του 1913 αναφέρει τόσο γερμανούς και αυστριακούς μαθητές, όσο και μια μεγάλη μερίδα παιδιών εβραϊκών (123), ελληνικών (51), και τουρκικών (18) οικογενειών καθώς και παιδιά Σέρβων, Βουλγάρων, Αρμενίων, Άγγλων, Γάλλων και lταλών. Το σχολείο ήταν οργανωμένο σύμφωνα με το αυστριακό εκπαιδευτικό σύστημα – ο διευθυντής Sigmund καταγόταν από την Αυστρία – και περιλάμβανε επτά τάξεις. Κι επειδή το ζήτηματης ισοτιμίας των απολυτηρίων τότε δεν είχε τεθεί ακόμη, για τους μαθητές της Γερμανικής Σχολής ήταν όλοι οι δρόμοι ανοιχτοί.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος διέκοψε τη δράση του σχολείου για εννέα χρόνια, μετά τον δεύτερο χρειάστηκε να περάσουν έντεκα χρόνια, για να ξαναλειτουργήσει το σχολείο.

Το πρώτο ιδιόκτητο κτίριο της Σχολής στο Τοπ Χανέ

Μέχρι το 1929, όπου για πρώτη φορά το σχολείο μεταφέρεται στο ολοκαίνουργιο ιδιόκτητο κτίριο επί της οδού Βασιλίσσης Όλγας, αριθμός 66 (όπου σήμερα στεγάζεται το Ινστιτούτο Γκαίτε), η έδρα του σχολείου ήταν αρχικά στην περιοχή Βαρδάρη (1889-1896) σε μισθωμένο κτίριο και αργότερα στο πρώτο ιδιόκτητο κτίριο στην «πύλη του Βαρδάρη», απέναντι από το «Τοπ Χανέ» (από το 1896). Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1896 ξεκίνησαν οι εγγραφές στο νέο κτίριο της γερμανικής σχολής, κοντά στην Πύλη του Βαρδαρίου, απέναντι από την είσοδο του Τοπ Χανέ, μπροστά στη στάση των τραμ. Σύμφωνα με την περιγραφή της Journal, “n επιτροπή του γερμανικού σχολείου ανήγειρε ένα  υποδειγματικό, λειτουργικότατο κτίριο, πλήρως ανταποκρινόμενο στις  σύγχρονες απαιτήσεις ενός μοντέρνου σχολείου. Χτισμένο σε μεγάλο οικόπεδο, με ευρύχωρη αυλή καλά προστατευμένη από τον ήλιο και τη  βροχή, αλλά κι εντελώς επίπεδη, το κτίριο πρόσφερε στο διευθυντή και τους καθηγητές του πέντε υπέροχες αίθουσες, μεγάλες, ψηλοτάβανες, με δικό τους εξαερισμό και τεράστια παράθυρα, για να μπαίνει διάχυτο φως, συνθήκες που συνέβαλαν τόσο στην ομαλή εκπαίδευση όσο και στην υγεία των μαθητών. Τα θρανία ήταν όλα καινούρια και πληρούσαν τις πιο αυστηρές προδιαγραφές για την ορθή στάση των μαθητών”.

Από τη σχολική χρονιά 1896-97 λειτούργησε για πρώτη φορά ένα ανώτερο διετές τμήμα με ειδικά μαθήματα σχεδιασμού σιδηροδρομικών δρομολογίων, εμπορικής γεωγραφίας, λογιστικών, οικονομικών, γραφομηχανής, τηλεγραφικής και στενογραφίας για τους τελειοφοίτους που επιθυμούσαν να προσληφθούν στις σιδηροδρομικές εταιρείες. Διευθυντής του σχολείου ήταν ο Emmanuel Steiner. Το κτίριο ανεγέρθηκε με χρηματοδότηση του Deutscher Schulverein  (Γερμανικός Σχολικός Σύλλογος). που λίγους μήνες νωρίτερα, την 1 Μαρτίου, είχε εκδώσει ομόλογα με επιτόκιο 5% και λήξη το 1916 συνολικής αξίας 2.100 τουρκικών λιρών.

Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο το σχολείο, η γερμανική Σχολή θα σταματήσει την λειτουργία της και το 1924, θα μεταφερθεί στη Λεωφόρο των Εξοχών όπου μετά την πυρκαγιά του 1917 πολλοί επιφανείς κάτοικοι της πόλης είχαν μετακομίσει μόνιμα στις βίλες που στις αρχές του αιώνα θεωρούνταν εξοχικές. Καθώς λοιπόν η πόλη επεκείνεται ανατολικά, μεταφέρονται εκεί για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των γόνων των επιφανών οικογενειών, τα πιο σπουδαία εκπαιδευτήρια. Η Γερμανκή Σχολή μετακομίζει στην λεωφόρο των Εξοχών, το 1924, αρχικά σε μισθωμένα κτίρια. Τελικά θα στεγασθεί στο γνωστό ιδιόκτητο κτίριο επί της οδού Βασιλίσσης Ολγας 66, που οικοδομείται το 1929. Μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το κτίριο κατάσχεται ως εχθρική περιουσία και οι έδρες του Σχολείου, που επαναλειτουργεί το 1956, θα είναι κατά διαστήματα σε οικήματα της περιοχής Βασιλίσσης Ολγας με Μαρτίου και Λασκαράτου με Μαρτίου πριν επανέρθει ξανά, το 1962, στο ιστορικό κτίριο της οδού Βασιλίσσης Ολγας, όπου και θα παραμείνει μέχρι το 1996. Τότε είναι που η Σχολή μεταφέρεται στις νέες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις στη Θέρμη. Το κτίριο της Βασ. Όλγας παραμένει κενό για αρκετά χρόνια μέχρι που μεταφέρεται εκεί το Ινστιτούτο Γκαίτε από το μισθωμένο κτίριο στο νούμερο 15 της Λεωφόρου Νίκης. Στην Ελλάδα το Γερμανικό Ινστιτούτο Γκάιτε ιδρύθηκε το 1952, καταρχάς στην Αθήνα, και λειτούργησε από το φθινόπωρο του ιδίου έτους και φέρεται ως το πρώτο που ιδρύθηκε εκτός Γερμανίας. Ιδρυτής του ο καθηγητής της γερμανικής φιλολογίας Βέρνερ Γκίντερ (Werner Günther), που βρισκόταν στην Ελλάδα πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο κτίριο στεγάζεται η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή (1946-1958)

Η επανάκτηση του κτιρίου της γερμανικής σχολής που είχε κατασχεθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως εχθρική περιουσία έγινε συγχρόνως με την επιχωμάτωση της Νέας Παραλίας, που άλλαξε και το τοπίο στην Συνοικία των Εξοχών. Τότε, το 1958, έφτασε στη Θεσσαλονίκη ένας γερμανός μηχανικός και ήρθε σε επικοινωνία με την πολεοδομία ώστε να πληροφορηθεί για τον μελλοντικό σχεδιασμό της πόλης που θα επηρέαζε και το παλιό ιστορικό κτίριο της Γερμανικής Σχολής. Το παλιό οικόπεδο και το κτίσμα σύμφωνα με την άποψη της πολεοδομικής υπηρεσίας εκτιμήθηκε ως πολύ μεγάλης αξίας κι έτσι κρίθηκε ως καλύτερη λύση επιστροφή κτιρίων και οικοπέδου στην τιμή του 25% τη τρέχουσας αξίας. Η γερμανική πρεσβεία Αθηνών διαμαρτυρήθηκε τότε εντόνως για τον διοικητή της Στρατιωτικής  Ιατρικής Σχολής, Γ. Καστανάκη, που χρησιμοποιούσε ακόμα τα κτίρια και δεν τα εκκένωνε παρά την επικείμενη συμφωνία. Τελικά η αγορά έκλεισε στο ποσό των 123.000 μάρκων περίπου. Μετά την εκκένωση ακολούθησε έλεγχος του κτιρίου από τον Οργανισμό Σχολικών κτιρίων που βρήκε τα κτίρια σε άσχημη κατάσταση με αποτέλεσμα να κάνει προτάσεις για τον σχεδιασμό και την ανοικοδόμησή τους. Μάλιστα πρότεινε τον ντόπιο αρχιτέκτονα Ολύμπιο για να ξεκινήσει τις εργασίες. Προτείνεται μάλιστα στην γερμανική κυβέρνηση για την εξασφάλιση πρόσθετου αύλειου χώρου κι κτιρίων η αγορά του διπλανού οικοπέδου του Κυβερνείου που ανήκε στο ελληνικό κράτος. Τελικά η εγκατάσταση του σχολείου γίνεται στο παλιό κτίριο ύστερα από μια βασική ανακαίνιση ενώ τα επόμενα δυο χρόνια αποκτήθηκαν και τα δυο άλλα κτίρια στην βόρεια πλευρά της αυλής του σχολείου.

  Χρονολόγιο της Γερμανικής Σχολής

Καλοκαίρι 1886 Ίδρυση ενός συλλόγου (Schulverein) «για τη συγκρότηση και διατήρηση ενός γερμανικού σχολείου στη Σαλονίκη»

13.11.1887 Δημιουργία του καταστατικού από τη Γενική Συνέλευση.

13.02.1888 Επίσημη έναρξη της διδασκαλίας σε μισθωμένο οίκημα στην οδό Μπέχ-Τσινάρ με τη συμμετοχή 9 μαθητριών και 7 μαθητών.

1896 Πρώτο ιδιόκτητο κτίριο στην περιοχή Τόπχανέ

1912 Δεύτερο  ιδιόκτητο κτίριο της Γερμανικής Σχολής πλάι στο πρώτο

1914 Έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αριθμός μαθητών 401.

30.12.1915 Σύλληψη του Διευθυντή Α. Sigmund. Επίταξη του σχολικού κτιρίου από γαλλικά στρατεύματα 

03.11.1924 Επαναλειτουργία του σχολείου σε οίκημα της οδού Βασ. Όλγας 116  με δύο τάξεις και Νηπιαγωγείο (πάρκο Αστόρια)

03.11.1929 Ανέγερση ενός τρίτου ιδιόκτητου κτιρίου στην οδό Βασ. Όλγας 66, το σημερινό Γκαίτε. Τότε λεωφόρος Δημοκρατίας παρά το Κυβερνείον. Εγκαίνια στις 3/11.

Νοέμβρης 1940 Κλείσιμο της Σχολής –επιστροφή των γερμανών διδασκάλων στη Γερμανία

Απρίλης 1941 Επαναλειτουργία της Σχολής

Οκτώβριος 1944 Αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων. Κλείσιμο και κατάσχεση του σχολείου από αγγλικά στρατεύματα.

1946-1958 Ιδρύεται η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή Θεσσαλονίκης στο κτίριο της παλιάς γερμανικής σχολής.

01.10.1956 Επαναλειτουργία του σχολείου σε κτίριο στη Βασ. Όλγας 184 με 55 έλληνες και 3 γερμανούς μαθητές.

1961/1962 Εξαγορά του παλαιού σχολικού κτιρίου στη Βασ. Όλγας 66. Οι μαθητές ξεπερνούν τους 300 και το σχολείο θα παραμείνει στο κτίριο μέχρι το 1996.

1980 Δημιουργία του γερμανικού Γυμνασίου.

17.05.1994 Θεμελίωση του τέταρτου ιδιόκτητου κτιρίου στην περιοχή Πυλαίας/Θέρμης.

10.09.1996 Έναρξη μαθημάτων στο νέο κτίριο. Το σχολείο αριθμεί 601 μαθητές στα δύο τμήματα και στο Νηπιαγωγείο.

2001 Ξεκινά η λειτουργία του Ινστιτούτου Γκαίτε στο κτίριο της Βασιλίσσης Όλγας.

Πηγές: Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης – Μια πρώτη ιστορική προσέγγιση του Αστέριου Κρεμέτη που διετέλεσε Γυμνασιάρχης στη Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης

Θεσσαλονίκη 1896 – Η χρονιά των Ολυμπιακών αγώνων των Γιάννη Μέγα και Μανώλη Ανδριωτάκη, εκδ. Ζήτρος