Ο Χάρτης της πόλης: Συναγωγή της Ιτάλια Γιασάν

της Κύας Τζήμου

Μέσα στις γειτονιές της Όλγας στέκονται ακόμα αρχοντικά και μεγαλοαστικές κατοικίες που θυμίζουν την αίγλη της παλιά συνοικίας των εξοχών. Μερικά ανακαινίστηκαν, άλλα περιμένουν στωικά την βέβαιη μοίρα τους μπροστά στην φθορά του χρόνου. Ένα από τα ωραιότερα της περιοχής βρίσκεται απέναντι από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, στον αριθμό 48 της οδού Βελισσαρίου. Και σου προκαλεί απέραντη θλίψη η σημερινή του εικόνα που διατηρεί, παρόλη την φθορά, το σιωπηλό μεγαλείο ενός μοναδικού αρχοντικού, κομμάτι της ιστορίας αυτής της πόλης.

Κτίστηκε την περίοδο 1907-1908 από άγνωστο αρχιτέκτονα σαν κατοικία των αδελφών Λέιζερ και Ιακώβ Νεφούς ή Νεφούση, πέρασε στην ιδιοκτησία του ενός αδελφού, του Ιακώβ, το 1927 αλλά το 1930 βγήκε σε πλειστηριασμό λόγω χρεών και πέρασε στην ιδιοκτησία του εμπόρου Αθανάσιου Βήκα που το πούλησε την επόμενη χρονιά στην ισραηλιτική κοινότητα. Εκεί θα στεγαστεί μέχρι το 1941 η Σχολή “Ιωσήφ Ισαακ Νισσήμ”. Στην Σχολή εκπαιδεύονταν ραββίνοι και δάσκαλοι της εβραϊκής γλώσσας, θρησκείας και ιστορίας. Η ισραηλιτική κοινότητα, ήδη μίσθωνε το κτίριο από το 1917 για να στεγάσει την συναγωγή “Ιτάλια Γιασάν”, της οποίας το αρχικό κτίριο, Τσιμισκή με Καρόλου Ντηλ, είχε καταστραφεί από τη μεγάλη πυρκαγιά το 1917. Η συναγωγή αυτή ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Ταλμούδ Τόρα. Το 1972 το κτίριο πουλήθηκε στον σημερινό του ιδιοκτήτη που την ίδια χρονιά αγόρασε και το Ορφανοτροφείο Καρόλου Αλλατίνι, στην ίδια γειτονιά. Σπάρτης με Παρασκευοπούλου (το κτίριο επίσης ρημάζει παραδομένο σε μια σχεδόν σίγουρη ολοκληρωτική καταστροφή). Ένα τμήμα του περιβάλλοντος χώρυ του πουλήθηκε πριν τον χαρακτηρισμό του σε διατηρητέο για να κτιστεί η παρακείμενη οικοδομή (Βελισσαρίου με Τρικούπη).

Ποικιλία αρχιτεκτονικών στοιχείων συνυπάρχουν στο κτίριο, από κλασικά, αναγεννησιακά, πρωτο-μπαρόκ και ντόπιας λαϊκής αρχιτεκτονικής αλλά και στοιχεία Αρτ Νουβό.Το 1982 εκδόθηκε έκθεση επικίνδυνου κτίσματος λόγω ρηγματώσεων στις εξωτερικές τοιχοποιίες που πολύ πιθανόν να να ήταν αποτέλεσμα του σεισμού του 1978 και επισημάνθηκε η αναγκαιότητα εκπόνησης μελέτης αποκατάστασης διαφόρων βλαβών από το σεισμό αλλά και από τη φθορά του χρόνου. Έκτοτε καμιά ενέργεια δεν έχει δρομολογηθεί και το υπέροχο αυτό κτίριο ρημάζει κλειστό και ερειπωμένο.

Πριν από πολλά χρόνια στην δεκαετία του 90 στην πόρτα του φιγουράριζε ένα ενοικιαστήριο αλλά λένε πως παρόλο είχαν ενδιαφερθεί επιχειρηματίες και κρατικοί φορείς δεν κατάφεραν να έρθουν σε συμφωνία με τον ιδιοκτήτη που παραμένει ένα μυστήριο μια που ουδέποτε ασχολήθηκε μα τα κτίρια. Πριν καλυφθούν τα κάγκελα με τις ψηλές λαμαρίνες, προφανώς για να αποτρέψουν την είσοδο στο κτίριο που πλέον θεωρείται άκρως επικίνδυνο, ο περιβάλλων χώρος του φαινόταν από τον δρόμο. Ένας υπέροχος μεγάλος κήπος με δέντρα που τώρα ρημάζει επίσης. Κανείς δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται πια για το πανέμορφο κτίριο που φαίνεται πως θα ακολουθήσει κι αυτό τη μοίρα της βίλλας Χιρς που έχει σχεδόν καταρρεύσει, του Ορφανοτροφείου και του Ιταλικού Προξενείου.

Βάσει του νόμου περί διατηρητέων (έχει χαρακτηριστεί με απόφαση του 1986) θεωρητικά η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων μπορεί να υποχρεώσει τον ιδιοκτήτη να τα διατηρήσει πάση θυσία. Θεωρητικά απαγορεύεται να χτιστεί οτιδήποτε στη θέση τους σε περίπτωση κατάρρευσής τους που δεν θα είναι παρόμοιας αρχιτεκτονικής ή δεν θα έχει λάβει έγκριση από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων. Θεωρητικά η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων παρακολουθεί τα κτίρια αυτά και απαγορεύει στον οποιοδήποτε να κάνει επεμβάσεις χωρίς έγκριση, ενώ έχει δικαίωμα με το νόμο περί διατηρητέων να επιβάλλει στον ιδιοκτήτη εργασίες για την αποκατάσταση των φθορών του χρόνου. Σε περίπτωση αδυναμίας του μπορεί ακόμα να απαιτήσει την υποχρεωτική πώλησή του στο Δημόσιο. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ. Πρακτικά τίποτα από αυτά δεν γίνεται, η Εφορία αδυνατεί να ελέγξει την κατάσταση των 400 περίπου διατηρητέων στην πόλη, περιορίζεται σε συστάσεις ή και στο τίποτα. Πρακτικά μερικά εξαφανίστηκαν χωρις πολλές λοβιτούρες, για μερικά άρθηκε η απόφαση που τα έκρινε διατηρητέα, και κατεδαφίστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.

*Χρήσεις του κτιρίου: Οικία Νεφούς (1908-1917), Σχολή «Ιωσήφ Ισαάκ Νισσήμ» (1931-1941) και συναγωγή «Ιτάλια Γιασάν» (1917-1941), γερμανική επίταξη (1941-45), 12ο Δημοτικό Σχολείο (1945-1974), Δραματική Σχολή Κ.Θ.Β.Ε. (1974-1983), σήμερα ακατοίκητο. *Πηγή: Νεώτερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης (έκδοση του 1985-86)