Η υπέροχη βίλα Βαρβάρα
Ένα από τα ωραιότερα κτίρια της πόλης.
Λέξεις: Κύα Τζήμου, Εικόνες: Ελένη Βράκα
Το κτίσμα της οδού Κρίσπου βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της πλατείας Ρομφέης. Αποτελεί αξιόλογο παράδειγμα βαλκανικού σπιτιού, που εφαρμόζεται εδώ σε έναν ιδιαίτερα πλούσιο τύπο πλατυμέτωπης διπλοκατοικίας με στοιχεία της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Χαρακτηριστικές είναι οι ομοιότητες που παρουσιάζει με την οικία του Δημ. Γεωργιάδη (1846-1848) στην παλιά Φιλιππούπολη.
Κατασκευάστηκε μεταξύ 1897-1905 από τον στρατιωτικό διοικητή Θεσσαλονίκης Χαφζή Μπέη Καϊμακάμη που διορίστηκε μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο με σκοπό να γίνει η κατοικία του. Το εγκατέλειψε το 1906 και πέρασε στην κατοχή της μουφτείας. Από το 1917 διέμεναν εκεί Αμμωνίτες στρατιώτες και Θρακιώτες πρόσφυγες και μετά την πυρκαγιά του 17 φιλοξένησε πυροπαθείς πρόσφυγες. Το 1925 πέρασε στην ιιδιοκτησία της Ε.Τ.Ε. Και το 1928 στους Κοσμά και Δαμιανό Λαμπίδη.
Το κτίριο είναι τοποθετημένο στο νότιο τμήμα του οικοπέδου και αναπτύσσεται σε τρεις στάθμες, ισόγειο και δύο ορόφους. Η κάτοψη είναι επιμήκης και οι κύριοι χώροι κάθε κατοικίας οργανώνονται σε παράθεση στη νότια πλευρά. Σημαντικές επεμβάσεις έχουν αλλοιώσει την αρχική τυπολογία κυρίως με την αντικατάσταση των ξύλινων κλιμακοστασίων με νέα από beton. Οι τροποποιήσεις αυτές τοποθετούνται γύρω στο 1959, εποχή που το μνημείο χρησιμοποιείται ως γυμνάσιο, ενώ για ένα χρονικό διάστημα -πριν το 1959- λειτουργούσε ως δημοτικό σχολείο. Υπενοικιάστηκε από το Υπουργείο Παιδείας κάποια στιγμή και από το 1959-1978 λειτούργησε εκεί το 7ο Γυμνάσιο-Λύκειο Αρρένων. Το κτίσμα χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης το 1977 και αγοράστηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης. Από το 1986-1992 εκπονήθηκαν μελέτες για την αναπαλαίωσή του. Οι εργασίες αποκατάστασής του μπήκαν στο πρόγραμμα σε συμφωνία με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997, μεταξύ 1996-1999. Αμέσως μετά ξεκίνησε η λειτουργία του ως Δημοτική Βιβλιοθήκη Άνω Πόλης.
Το κτίριο που έγινε γνωστό ως Βίλλα Βαρβάρα τελούσε υπό κατάληψη και λειτούργησε σαν στέκι από τις 3 Ιανουαρίου 1994 έως τις 23 Απριλίου 1998, οπότε και εκκενώθηκε από τις αστυνομικές δυνάμεις, στη πλατεία Κουλέ Καφέ στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με δημοσίευμα της ομάδας κατάληψης “150 πάνοπλοι άνδρες των Ειδικών Δυνάμεων της Αστυνομίας, υπάλληλοι του δήμου Θεσσαλονίκης και ο απαραίτητος δικαστικός λειτουργός παρατάχθηκαν σε θέση μάχης. Εζωσαν μεθοδικά, βάσει σχεδίου, το κατειλημμένο παλιό σχολείο της οδού Κρίσπου 7 -τη βίλα Βαρβάρα, δηλαδή- και στις 7 και τέταρτο ακριβώς, σπάζοντας τις πόρτες, αιφνιδίασαν τον “εχθρό”. Το αυτοδιαχειριζόμενο κοινωνικό κέντρο, όπως το έλεγαν οι πολλές εκατοντάδες φίλοι και επισκέπτες του, εκείνη την ώρα φιλοξενούσε 13 νέους και έναν 80χρονο γείτονά τους, ο οποίος τον τελευταίο μήνα ζούσε μαζί τους, από τότε που κάηκε το κονάκι του.
Φανερά ικανοποιημένες οι δυνάμεις της τάξεως, συνέλαβαν τους ενοίκους και άρχισαν να ερευνούν προσεκτικά το χώρο. Σε λίγα λεπτά όλα έγιναν φύλλο και φτερό. Τα επόμενα 24ωρα κάποιοι εργολάβοι άρχισαν να καταστρέφουν το κτίριο από κάτω προς τα πάνω, ενώ άγρυπνες διμοιρίες των ΕΚΑΜ παραφύλαγαν σ’ όλη την περιοχή του Κουλέ-Καφέ. Στα λίγα δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου οι Θεσσαλονικείς διάβασαν ότι “με την αστραπιαία επέμβαση ισχυρών αστυνομικών δυνάμεων έληξε η τετράχρονη κατάληψη ενός διατηρητέου κτιρίου στην Ανω Πόλη. Η βίλα Βαρβάρα είχε κατοικηθεί αυθαίρετα από νεαρούς, οι οποίοι εμπόδιζαν τα έργα συντήρησης και αναπαλαίωσης που είχε προγραμματίσει ο δήμος Θεσσαλονίκης” (“Αγγελιοφόρος”, 24.4). Ο ανύποπτος αναγνώστης θα ανακουφίστηκε. Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, θα σκέφτηκε: Και οι αναρχοαυτόνομοι εξαρθρώθηκαν και η Ανω Πόλη θα αναβαθμιστεί. Η συμπρωτεύουσα μπαίνει στο δρόμο της πολεοδομικής ανάπλασης. Οι εργολάβοι, με τους κρουνούς των επιδοτήσεων και των “δημοσίων επενδύσεων” θα κάνουν χρυσές δουλειές. Σε λίγο τα “καστρόπληκτα” και τα κάθε είδους “διατηρητέα” της Ανω Πόλης θα κατοικηθούν από νέους νεόπλουτους και οι σημερινοί κάτοικοι θα αναζητούν μια καινούρια, προφανώς φτηνή και υποβαθμισμένη, γειτονιά.”
Η γειτονιά πάντως ευτυχώς δεν υποβαθμίστηκε αφού από το 2000 που ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του κτιρίου λειτουργεί εκεί η υποδειγματική Περιφερειακή Βιβλιοθήκη της Άνω Πόλης. Η συλλογή της βιβλιοθήκης ανέρχεται σε 11.773 τόμους (2012). Από το 2011 λειτουργεί στον 1ο όροφο, η Παιδική Βιβλιοθήκη Άνω Πόλης. Η Βιβλιοθήκη ανακαινίστηκε το Σεπτέμβριο του 2012 και έχει κατασκευαστεί στα πρότυπα βιβλιοθηκών του εξωτερικού, με πολύ χρώμα, διάφορα παιχνιδιάρικα σχήματα, σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και Wi Fi Internet, συνθέτοντας ένα περιβάλλον λειτουργικό, φιλικό προς τα παιδιά και τους νέους. Η ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε από την αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία Future library και την οικονομική ενίσχυση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
*Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Άνω Πόλης, Κρίσπου 7, τηλ. 2310 219329, Λεωφορείο ΟΑΣΘ Νο 23, Στάση Κουλέ Καφέ
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα – Παρασκευή 8:00 π.μ – 8:30 μ.μ.
