Οδοιπορικό σε αρχαιότητες της Θεσσαλονίκης που δε βλέπεις εύκολα
Μία βόλτα σε αρχαιολογικά ευρήματα της πόλης που έχουν ενταχθεί στο αστικό τοπίο και ενώ περνάς από δίπλα, ίσως να μην τα γνωρίζεις.
Φωτογραφίες: Μηνάς Τσιτσής
Κάνοντας βόλτα στις αρχαιότητες της Θεσσαλονίκης, ο δρόμος (και οι πληροφορίες) μας οδήγησαν σε κάποιες που ενώ έχουν αποκαλυφθεί, δεν έχουν την ανάλογη προβολή και ανάδειξη, ίσως, λόγω της θέσης τους. Αυτός είναι ένας καλός λόγος να ψάξουμε και να βρούμε σημεία που αποκαλύπτουν κομμάτια της ιστορίας της πόλης, από εκείνα τα λιγότερο γνωστά και προβεβλημένα.
Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή και ας αναφέρουμε πως η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε ως αστικό κέντρο το 316/315 π.Χ. από τον Κάσσανδρο, στο πλαίσιο της οικιστικής πολιτικής των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που αποσκοπούσε στη δημιουργία ισχυρών πόλεων σε θέσεις στρατηγικής σημασίας για την επικοινωνία του μακεδονικού κράτους με τον υπόλοιπο κόσμο.
Η κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Ρωμαίους και η κατασκευή της Εγνατίας οδού, που ένωνε το Δυρράχιο με τον Έβρο, έφεραν ραγδαία ανάπτυξη στην πόλη και συνέβαλαν στην ανάδειξή της σε μεγάλο εμπορικό, πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο.
Η ρωμαϊκή πόλη-πρωτεύουσα των Βαλκανίων μετατράπηκε σταδιακά σε χριστιανικό κέντρο. Τα τείχη και τα μνημεία των Βυζαντινών Χρόνων καθόρισαν, πέραν πάσης αμφιβολίας, την ιστορική φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης.
Ένα πρωινό Σαββάτου, ξεκινήσαμε τη βόλτα μας ώστε να εντοπίσουμε τα σημεία εκείνα που «κρυφά» φανερώνονται τα ευρήματα των Βυζαντινών χρόνων, ενώ έχουν ενταχθεί ουσιαστικά μέσα στο αστικό τοπίο. Αυτός είναι και ένας λόγος που ενώ σίγουρα έχουμε περάσει όλοι από μπροστά τους, το πιο βέβαιο είναι να μην τα έχουμε δει ποτέ ή μπορεί να τα έχουμε ανακαλύψει αλλά να μην έχουμε ιδέα τι είναι.
Βοηθός μας σε αυτό το οδοιπορικό, η Εφορεία Αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης που μας έδωσε και στοιχεία για κάθε ένα από τα σημεία που ανακαλύψαμε.
ΤΑΦΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟ ΙΚΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ
Το ραντεβού ήταν έξω από το κτήριο του ΙΚΑ στην Αγγελάκη, όπου η εικόνα που είχαμε φτιάξει στο μυαλό μας με αυτή που ανακαλύψαμε, απείχε πολύ αφού εμείς ψάχναμε κάτι γύρω από το κτήριο, ενώ τα ευρήματα ήταν πίσω από το γυαλί που περικλείει το ισόγειο.
Οι αρχαιότητες διατηρούνται στο υπόγειο του κτηρίου του ΙΚΑ στην οδό Αγγελάκη και ανήκουν σε ταφικά κτίσματα της ανατολικής νεκρόπολης των ρωμαϊκών και πρωτοβυζαντινών χρόνων. Είναι ορατές στο σημείο, αν σταματήσετε μπροστά στο κτήριο και κοιτάξετε καλά μέσα από το γυαλί.
Info : Το ανατολικό νεκροταφείο ξεκινούσε από το τείχος, στη γραμμή που ορίζουν η Λεωφόρος Όχι, η οδός Μελενίκου και η οδός Φιλικής Εταιρείας, κι έφτανε ως τη συνοικία της Αγίας Τριάδας. Όλη σχεδόν η Πανεπιστημιούπολη χτίστηκε μέσα σ’ αυτό, με αποτέλεσμα πολλά σημαντικά ταφικά συγκροτήματα να αποκαλυφθούν κατά τη διάρκεια κατασκευής των κτιρίων της. Στις δυτικότερες παρυφές του νεκροταφείου, σχετικά κοντά στην πόλη, εντοπίζονται οι πρωϊμότεροι τάφοι, ανάμεσά τους και ο μακεδονικός τάφος του Σιντριβανίου.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΙΒΑΝΟΣ ΣΤΗ ΧΑΝΘ
Μετά την Αγγελάκη, κατεβήκαμε στη Τσιμισκή. Περάσαμε την μπροστινή όψη του Θεάτρου Αυλαία και λίγο πριν βρεθούμε στην είσοδο του πάρκινγκ, σταθήκαμε μπροστά στον κλίβανο όπτησης κεράμων των βυζαντινών χρόνων, όπου δεν ήταν η αρχική του θέση αυτή αλλά μεταφέρθηκε στο σημείο για την καλύτερη φύλαξη τους. Τα κάγκελα μπροστά του, αλλά και η στέγη που τοποθετήθηκε, τονίζουν την ανάγκη για φύλαξη του αρχαιολογικού ευρήματος αλλά και την σημαντικότητα του, αποκαλύπτοντας μία ολόκληρη εποχή.
Info : Στον κυρίως ελλαδικό χώρο οι ιπνοί χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την όπτηση των κεράμων και των άλλων κεραμοπλαστικών μελών, όπως επίσης και για το ψήσιμο των αγγείων – πήλινων και μετάλλινων.
Οι κεραμικοί κλίβανοι ήταν, ως επί το πλείστο, στρογγυλοί και διώροφοι. Ο κάτω όροφος, που ήταν συνήθως ισόγειος – μολονότι συναντώνται και περιπτώσεις όπου ήταν υπόγειος ή και ημιυπόγειος – λειτουργούσε ως εστία. Στην εστία εισαγόταν από πλευρικό άνοιγμα η καύσιμη ύλη, η οποία αποτελούταν από ξύλα ή ξυλάνθρακες. Ο επάνω όροφος ήταν υπέργειος και καλυπτόταν, συνήθως, από κτιστό θόλο. Μεταξύ των δύο ορόφων υπήρχε ένα ενδιάμεσο πάτωμα, η εσχάρα, πάνω στην οποία τοποθετούνταν τα προς όπτηση αγγεία. Η εσχάρα ήταν διάτρητο πάτωμα ενός ορισμένου πάχους. Επάνω της ή υπήρχαν οπές ή κατέληγαν κυλινδρικοί αυλοί θερμάνσεως, που χρησίμευαν για τη διοχέτευση της θερμότητας από την εστία στον επάνω όροφο
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΤΕΙΧΗ ΣΤΗ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Συνεχίζοντας την αναζήτηση, περνάμε την στροφή για Εθνικής Αμύνης και ενώ συνεχίζουμε πάνω στην Τσιμισκή, φτάνουμε στον ακάλυπτο της Τράπεζας Πειραιώς, όπου βλέπουμε τα χερσαία τείχη στα πεδινά τμήματα της πόλης και στο ανατολικό σκέλος της οχύρωσης.
Τμήματα του βυζαντινού προτειχίσματος των τειχών έχουν αποκαλυφθεί σε όλα τα κατά μήκος της οδού Φιλικής Εταιρείας ακίνητα, και διατηρούνται ορατά στον ακάλυπτο της Τράπεζας Πειραιώς, στο όμορο της Μέριμνας ιδιωτικό οικόπεδο και βορειότερα στον ακάλυπτο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, με μνημειακότερο όλων το τμήμα του προτειχίσματος που διατηρείται ορατό μαζί με τμήμα του κυρίως τείχους και τον τριγωνικό πρόβολο, στο ακίνητο της Εκκλησίας της Ελλάδος, στη συμβολή των οδών Ι. Τσιμισκή και Φιλικής Εταιρείας. Πάνω από την οδό Εγνατία και ενταγμένη στον δημόσιο χώρο σώζεται επίσης η γραμμή της οχύρωσης (τείχος, πύργοι, προτείχισμα).
Info : Η συνολική περίμετρος των τειχών της πόλης ανερχόταν σε 8 χλμ., από τα οποία σήμερα σώζονται περίπου τα 4χλμ
ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΤΕΙΧΟΣ
Τελειώσαμε το οδοιπορικό μας, με μία επίσκεψη στη Στοά Χιρς και συγκεκριμένα στο κατάστημα ηλεκτρικών που φιλοξενείτε στον ισόγειο χώρο, όπου κατεβαίνοντας στο υπόγειο βρισκόμαστε μπροστά σε μία σπουδαία ανακάλυψη που εντάχθηκε εξαιρετικά στην αισθητική και παραμένει εκεί για όσους επιθυμούν να την θαυμάσουν, ανάμεσα στα εμπορικά προϊόντα του καταστήματος.
Συγκεκριμένα, πρόκειται για κομμάτι του θαλάσσιου τείχους, όπου σε αυτό, βρέθηκε μια κατασκευή από μεγάλους σχιστόλιθους, συνολικού πλάτους 2,47 m που διατρέχει όλο το βορειοανατολικό τμήμα του υπογείου μέχρι να βυθιστεί κάτω από την οδό Τσιμισκή. Το ύψος της φθάνει το 1,27 m και διασώζεται σε μήκος 20,25 m. H κατασκευή της χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους, πιθανότατα γύρω στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ., ενώ ορθά αποφασίστηκε η διατήρηση του τείχους στο υπόγειο του κτιρίου και η ανάδειξή του μέσα σε στεγανοποιημένο χώρο με γυάλινη οροφή.
Info : Αναφορικά με το θαλάσσιο τείχος, που έχει κατά καιρούς εντοπιστεί σε ανασκαφές οικοπέδων επί των οδών Μητροπόλεως, Παύλου Μελά, Δ. Γούναρη και Προξένου Κορομηλά, αλλά και στην Πλατεία Ελευθερίας, το πλέον καλοδιατηρημένο τμήμα του βυζαντινού τείχους με την μεταγενέστερη επί οθωμανικών χρόνων ενίσχυσή του διατηρείται στο υπόγειο του κτηρίου επί της οδού Καλαποθάκη 5, ορατό από τη στάθμη του ισόγειου καταστήματος, ενώ πολύ μικρότερο τμήμα του διατηρείται επίσης στο υπόγειο της όμορης οικοδομής, επί της οδού Καλαποθάκη 7-9.
Στη Στοά Hirsch αποκαλύφθηκαν δύο τμήματα του θαλάσσιου τείχους που ανήκουν το μεν της νοτιοδυτικής πτέρυγας (προς την οδό Μητροπόλεως) στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. και πιθανώς εντάσσεται στο αμυντικό σχέδιο της πόλης που υλοποίησε ο Μ. Θεοδόσιος, το δε 2 της βόρειας (προς την οδό I. Τσιμισκή) είναι προγενέστερο και ανάγεται στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ., όταν τειχίστηκε το ως τότε ανοχύρωτο πεδινό τμήμα της πόλης για την αντιμετώπιση των επιδρομών Ερούλων και Γότθων.
Από αυτή την ιστορική και αρχαιολογική αναδρομή στο κέντρο της πόλης, κρατήσαμε την αισθητική και την αίσθηση μίας Θεσσαλονίκης που έχει να δείξει και να αποκαλύψει πολλά περισσότερα από εκείνα που φαίνονται εύκολα. Αρκεί κάποιοι, κάπως, κάποτε να τα ανακαλύψουν μέσα από μία παρόμοια βόλτα.
Πληροφορίες από : ΥΠΠΟΑ / Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκη
