Οι εβραϊκοί αθλητικοί σύλλογοι που ήταν κομμάτι της ιστορίας της πόλης

Τέτοιες ημέρες, το μυαλό μας «ταξιδεύει» πίσω στο χρόνο και στην εξόντωση των Εβραίων συμπολιτών μας, με τη Θεσσαλονίκη να τιμά και φέτος με εκδηλώσεις την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων του Ολοκαυτώματος.

Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης είχε έντονη παρουσία στα κοινωνικά δρώμενα της πόλης, μεταξύ αυτών και ο αθλητισμός.

Στα μέσα της δεκαετίας του 30′ στην πόλη ζούσαν περίπου 60.000 Εβραίοι.

Η ενασχόληση με τον αθλητισμό αποτελούσε αν μη τι άλλο και ένα «παραθυράκι» για να διατηρηθεί η εθνοθρησκευτική ταυτότητα της κοινότητας.

Τα εβραϊκά σωματεία και οι αθλητές τους είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην αθλητική ζωή της πόλης, μέχρι βέβαια την περίοδο που ήρθε το βίαιο, φρικτό και -σχεδόν- ολοκληρωτικό τέλος για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης.

Το 1897 ιδρύεται το πρώτο αθλητικό σωματείο της εβραϊκής κοινότητας με όνομα «Ένωση των Παλαιών Μαθητών της Παγκόσμιας Ισραηλιτικής Ενώσεως (Alliance)». Πέντε χρόνια μετά, ακολουθεί η Union Sportive με ιδρυτικά μέλη γνωστά ονόματα της Χριστιανικής και Εβραϊκής αστικής τάξης της πόλης.

Η Union Sportive πέρα από την παρουσία της στο ποδόσφαιρο, οργάνωσε και τους πρώτους αγώνες αντοχής στην πόλη, ενώ διέθετε και τμήμα ξιφασκίας.

Το 1908 ιδρύεται και η Progres Sportif.

Εκείνη η χρονιά βέβαια είναι ιδιαίτερα συμβολική για ένα αθλητικό σωματείο που συνεχίζει να διαγράφει τη δική του πορεία έως και σήμερα στη Θεσσαλονίκη.

Ο λόγος φυσικά για τη Μακαμπή, που αρχικά ιδρύθηκε ως Αγκουδά Λεϊταλμούδ Μακκαβί, (ελληνικά : Ιουδαϊκός Γυμναστικός Σύλλογος Μακκαβαίων) από τους Η. Αρδίτη, Σ. Φρανσές, Ι. Κοέν, Λ. Σίδες, Ι. Άλβο, Λ. Πίνχας, Α. Ματαρράσο, Μ. Αγοστάρης και Σ. Βενέζια. Η Μακαμπή εκτός από αθλητικές δραστηριότητες διατηρούσε χορωδία, διοργάνωνε εκδρομές και γίνονταν σε όποιον επιθυμούσε μαθήματα εβραϊκής γλώσσας κι ιστορίας.

Η Μακαμπή ανέπτυξε τμήματα στην ποδηλασία, το μπάσκετ, το ποδόσφαιρο, το πινγκ πονγκ, τον κλασικό αθλητισμό και το βόλεϊ.

Στην επίσημη ιστοσελίδα του συλλόγου, διαβάζουμε:

«Μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1917 η Μακαμπή γνώρισε περίοδο κάμψης, καταστράφηκαν τα γραφεία, οι εγκαταστάσεις του συλλόγου και σχεδόν όλη η εβραϊκή συνοικία της πόλης. Το 1917 ενώθηκε με τα επίσης εβραϊκά αθλητικά σωματεία της Θεσσαλονίκης Μαξ Νορδάου, Καντίμα και Μπνέι Τσιών σε ένα σύλλογο με το όνομα: Θεόδωρος Χερτζλ. Τον Νοέμβριο του 1924 μέλη της Μακαμπή αποχωρούν και ιδρύουν την Ακόαχ που επίσης διατηρούσε πολλά τμήματα και ήταν μαζί με την Μακαμπή οι δύο μεγαλύτεροι σύλλογοι της εβραϊκής κοινότητας που πρωταγωνιστούσαν στα τοπικά πρωταθλήματα.

Το 1926 τα μέλη της Μακαμπή αποχωρούν από τον σύλλογο Θεόδωρος Χερτζλ κι επανιδρύουν τη Μακαμπή. Το 1930 γίνεται μέλος της διεθνούς οργάνωσης συλλόγων Μακαμπή και έπαιρνε μέρος έως σήμερα στις ‘Μακαμπιάδες. Το 1930 με την εγγραφή στην οργάνωση καλέστηκε στην Σόφια στον εορτασμό των 25 χρόνων της τοπικής Μακαμπή. Μετά από δημοσίευμα της εφημερίδας Μακεδονία το 1931 που ισχυρίστηκε ότι ο εκπρόσωπος της Μακαμπή πήρε μέρος σε εθνικιστική βουλγαρική εκδήλωση με θέμα τη Μακεδονία εθνικιστικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης επιτέθηκαν κι κατέστρεψαν τα γραφεία του συλλόγου και την εβραϊκή συνοικία. Τα γεγονότα έμειναν γνωστά σαν Πογκρόμ του Κάμπελ. Το 1939 έγινε τροποποίηση του καταστατικού και πήρε την σημερινή της ονομασία.

Κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο σταμάτησε κάθε αθλητική δραστηριότητα. Τα περισσότερα μέλη της Μακαμπή όπως και οι Εβραίοι της πόλης οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και χάθηκαν εκεί. Το 1945 με την απελευθέρωση όσοι επέζησαν προσπάθησαν να επαναλειτουργήσουν τον σύλλογο, το κατάφεραν για λίγους μήνες και μετά αδρανοποιήθηκε. Το 1966 η Μακαμπή επαναλειτούργησε και συνεχίζει έως σήμερα με λιγότερα τμήματα και με αθλητές εκτός εβραϊκής κοινότητας».

Μέχρι σήμερα, μάλιστα, έχει διασωθεί η λίστα με τους πρώτους παίκτες της ποδοσφαιρικής ομάδας, μεταξύ των υπήρχε ηλεκτρολόγος, εκτελωνιστής, λογιστής, ακόμη και πιλοποιός.

Μερικές από τις εμβληματικότερες φιγούρες του σωματείου ήταν οι Τζάκο Ραζόν, Σολόμων Αρούχ ως προς το διοικητικό κομμάτι, ενώ ως προς το αθλητικό ξεχωρίζουν οι περιπτώσεις των Λέων Πασύ δρομέα, πανελλήνιου πρωταθλητή και χρυσού βαλκανιονίκη, και Ντίνου Ουζιέλ (πυγμάχου).

Ο Τζακό Ραζόν και ο Σαλαμό Αρούχ χρειάστηκε, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου στάλθηκαν και προς διασκέδαση της φρουράς, να δίνουν αγώνες με συγκρατούμενους τους, η έκβαση των οποίων έκρινε αν θα επιβιώσουν.

Ο Αρούχ στο Άουσβιτς έδωσε 208 αγώνες. Στις 27 Ιανουαρίου 1945 απελευθερώνεται και ξεκινά να αναζητά τους συγγενείς του σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μέχρι που μαθαίνει ότι είναι ο μοναδικός επιζών από την οικογένεια του. Μετά το τέλος του πολέμου μεταναστεύει στο Ισραήλ όπου και περνάει το υπόλοιπο της ζωής του. Πεθαίνει στις 26 Απριλίου του 2009 σε ηλικία 86 ετών.

Ο Αρούχ είχε αφηγηθεί για τις σκοτεινές εκείνες μέρες:

«Οι κανόνες ήταν απλοί. Παίζαμε μέχρι να βγει κάποιος knock out ή έως ότου βαρεθούν οι Ναζί. Αρνούνταν να φύγουν, αν δεν έβλεπαν αίμα. Θύμιζαν περισσότερο κοκορομαχίες και διεξάγονταν κάθε Τετάρτη και κάθε Κυριακή, σε μια αποθήκη γεμάτη καπνό, με τους φρουρούς να πίνουν και να στοιχηματίζουν. Σκότωναν όποιον έκριναν ως αδύναμο. Τιμωρούσαν όποιον έχανε».

Εκείνος που κέρδιζε έπαιρνε ως βραβείο ένα καρβέλι ψωμί.

«Πριν κάθε αγώνα έτρεμα. Ήμουν χάλια. Όταν έφτανα στο ρινγκ, ήξερα πως αν δείξω συμπόνοια, θα χάσω τη ζωή μου. Δεν είχα επιλογές….».

Η ιστορία του έγινε ταινία, το 1989, που προβλήθηκε με τον τίτλο «Triumph of the spirit» και πρωταγωνιστή τον Γουίλιαμ Νταφόε (ο ελληνικό τίτλο ήταν «Ο Θρίαμβος του πνεύματος»).

Ο Ντίνος Ουζιέλ αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της γροθιάς του στο στρατόπεδο Χιρς, τόπο συγκέντρωσης των εβραίων προκειμένου να μεταφερθούν στο Άουσβιτς, για να καταφέρει να αποδράσει.

Το 1924 «γεννήθηκε» και ο Γυμναστικός Ισραηλιτικός Σύνδεσμος ΑΚΟΑΧ.

Μάλιστα, τη δεκαετία εκείνη ο σύλλογος διέθετε και ενεργό τμήμα στο βόλεϊ γυναικών, που έλαβε μέρος στο πρώτο πρωτάθλημα δεσποινίδων της Θεσσαλονίκης.

Διέθετε γήπεδο στην οδό Τομπάζη, σε χώρο που παραχώρησε ο Ισαάκ Μοδιάνο.

Την ίδια δεκαετία δραστηριοποιούνται και άλλα σωματεία όπως η Ισραχή με τμήματα ποδοσφαίρου, ποδηλασίας, κλασσικού αθλητισμού, η Μαξ Νορδάου (ή Νορντάου) “… αποτελουμένη εκ διαφόρων ισραηλιτικών ομάδων -και ένεκα τούτου η έλλειψις συνοχής-, είναι η ισχυροτέρα, η Εθνική ας πούμε ομάς των Ισραηλιτών”.

Καταγραφές υπάρχουν και για την ποδοσφαιρική ομάδα της Εφόρ Σπορτίφ, που όπως γράφονταν τότε στις τοπικές εφημερίδες, “…αποτελείται από νεαρούς Ισραηλίτας, οι οποίοι παίζουν ένα ήσυχον και καλόν παιχνιδάκι, παρέχοντας ελπίδας βελτιώσεως ελλείψεων τινών, αι οποίαι παρατηρούνται λόγω της ηλικίας των”.

Οι πρώτες αναφορές, όμως, σε εβραϊκές ομάδες ποδοσφαίρου στη Θεσσαλονίκη έρχονται πίσω από το 1913, όταν στο πρώτο -ανεπίσημο αυτή τη φοράτουρνουά της πόλης, συμμετέχει ο σύλλογος «Ισραηλιτική Ένωσις».

Η δράση των αθλητικών συλλόγων και οι επιδόσεις των αθλητών είναι ένας αδιάψευστος μάρτυρας της ισχυρής και αδιαμφισβήτητης σχέσης των μελών της κοινότητας με την τότε κοινωνία της Θεσσαλονίκης.

Όσον αφορά τα πρόσωπα της εβραϊκής κοινότητας που έγραψαν τη δική τους ιστορία στο χώρο του αθλητισμού της πόλης και όχι μόνο, αυτά συγκεντρώνονται στο παρακάτω άρθρο που είχε γράψει για την parallaxi, ο μέχρι πρότινος δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας.

Πηγές:

Ζάικος Νικόλαος, Γυμναστικός Σύλλογος Μακαμπή Θεσσαλονίκης, 1908-2010 : Έλληνες Εβραίοι αθλητές και αθλήτριες : η συμβολή της Θεσσαλονίκης / Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης

Ωραιοζίλη Γεωργιάδου, Αθλητική και Πολιτιστική Δραστηριότητα των Εβραίων στη Θεσσαλία, Μακεδονία και Θράκη, Μεταπτυχιακή Διατριβή

Μακαμπή Θεσσαλονίκης: Η ιστορία της ομάδας που ξεκλήρισαν οι Ναζί, Athens Voice.