Οι σπάνιες εικόνες από τα παλιά Χριστούγεννα της Θεσσαλονίκης

Λέξεις: Άρης Παπατζήκας

Το 1988 συμμετείχα σε μια σειρά επιμορφωτικών σεμιναρίων αναφορικά με την τέχνη της φωτογραφίας τα οποία εκπονούνταν από τη Ν.Ε.Λ.Ε Θεσσαλονίκης.

Στα σεμινάρια αυτά, εκτός από τις τεχνικές της επιλογής θέματος, του σωστού καδραρίσματος, της εμφάνισης και εκτύπωσης των φωτογραφιών, γνώρισα και την δουλειά επιφανών φωτογράφων του 20ού αιώνα.

Ο Henri Cartier-Bresson όμως, ο οποίος ήταν ένας φωτογράφος που φωτογράφιζε απλούς ανθρώπους στην καθημερινότητά τους, επηρέασε και την δική μου ματιά όταν φωτογράφιζα, προκειμένου οι φωτογραφίες μου να αξιολογηθούν από τον επιμορφωτή μας ή όταν αγόραζα φωτογραφίες για τη συλλογή μου.

Τις πρώτες φωτογραφίες της συλλογής μου τις αγόρασα από ένα κατάστημα με αντίκες και από τότε μέχρι και σήμερα δεν σταμάτησα ποτέ να συλλέγω παλιές φωτογραφίες με το ίδιο πάθος.

Τα πρώτα χρόνια της συλλεκτικής μου δραστηριότητας εμπλούτιζα τη συλλογή μου με φωτογραφίες που έβρισκα σε καταστήματα με αντίκες. Αργότερα άρχισα να αγοράζω και από ελληνικές δημοπρασίες, οι οποίες πάντα είχαν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες φωτογραφίες.

Τις περισσότερες φορές κατάφερνα να παίρνω τις φωτογραφίες που επιθυμούσα από τα καταστήματα. Υπήρχαν όμως αρκετές περιπτώσεις που λαχταρούσα να αποκτήσω κάποιες φωτογραφίες ή κάποια φωτογραφικά λευκώματα από δημοπρασίες τα οποία δεν κατάφερνα να αποκτήσω, γιατί κάποιος άλλος συλλέκτης πλειοδοτούσε.

Οι φωτογραφίες οι οποίες προέρχονται από δημοπρασίες είναι πάντα τεκμηριωμένες. Οι φωτογραφίες όμως οι οποίες προέρχονται από καταστήματα, αρκετές φορές δεν έχουν πλήρη τεκμηρίωση. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το κριτήριο για την απόκτησή τους ποικίλει, δηλαδή η αξία μιας φωτογραφίας κρίνεται από διάφορες παραμέτρους όπως η καθαρότητά της, ο προσδιορισμός της ως προς τον τόπο και τον χρόνο και τέλος το σημαντικότερο στοιχείο που συνηγορεί για την απόκτησή της είναι το πόσο ενδιαφέρον θέμα παρουσιάζει.

Ενδιαφέροντα θέματα μπορεί να είναι τα παλιά επαγγέλματα, αποκριές, Πάσχα, έθιμα, παράδοση, τρύγος, πρόσκοποι, σχολικές, διασκέδαση, ταβέρνες, ρεμπέτες, θέατρο, κινηματογράφος, μέσα μεταφοράς και δεκάδες άλλα θέματα.

Πάντα χαίρομαι όταν αποκτώ ενδιαφέρουσες φωτογραφίες των παραπάνω θεμάτων αλλά οι φωτογραφίες που με χαροποιούν ιδιαίτερα είναι οι σπάνιες φωτογραφίες του 19ου αιώνα.

Η ενασχόλησή μου τις τελευταίες δεκαετίες με τη συλλογή παλιών φωτογραφιών είχε ως αποτέλεσμα να κατέχω και μια επιμέρους συλλογή της πόλης της Θεσσαλονίκης. Στιγμές του παρελθόντος, όπως η οθωμανική περίοδος της Θεσσαλονίκης, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η πυρκαγιά του 1917, η περίοδος του μεσοπολέμου και δεκάδες άλλα θέματα που αφορούν τη Θεσσαλονίκη υπάρχουν στη συλλογή μου και χωρίς να είμαι ερευνητής, ιστορικός ή ιστορικός της φωτογραφίας έχω εντρυφήσει και έχω μάθει λεπτομέρειες για τη Θεσσαλονίκη που αφορούν τα παραπάνω θέματα που σε διαφορετική περίπτωση θα αγνοούσα.

Ένα ενδιαφέρον θέμα που υπάρχει στη συλλογή μου και μέρος του αποτελεί το περιεχόμενο του σημερινού αφιερώματος είναι φωτογραφίες από την περίοδο των Χριστουγέννων στη Θεσσαλονίκη. Όπως και τα υπόλοιπα θέματα της συλλογής μου το συγκεκριμένο θέμα προέκυψε σταδιακά ψηφίδα-ψηφίδα σε βάθος χρόνου.

Στις φωτογραφίες λοιπόν του συγκεκριμένου αφιερώματος βλέπουμε πρόσωπα γεμάτα χαρά, ανεμελιά και αγαλλίαση. Βλέπουμε στα μάτια τους μια στιγμή ξεγνοιασιάς και μια ευκαιρία για διασκέδαση στη σκληρή και κοπιαστική ζωή που ζούσαν οι άνθρωποι εκείνη την περίοδο.

Ήταν για όλους “Τα Χριστούγεννα της ξεγνοιασιάς”.

Η χαρά, η ανεμελιά, η αγαλλίαση και η ξεγνοιασιά στα πρόσωπα των ανθρώπων, λοιπόν, λειτουργούν σαν αντιστάθμισμα στον λιτό στολισμό του δημόσιου χώρου την δύσκολη εκείνη περίοδο της ανασυγκρότησης της Ελλάδας.

Μία από τις λίγες αφορμές για διασκέδαση εκείνη την περίοδο εκτός από τις γιορτές, τους γάμους, τις βαπτίσεις, τα πανηγύρια κ.ά ήταν και οι μέρες των γιορτινών εξόδων κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται εδώ είναι αδιάψευστοι μάρτυρες ότι οι έξοδοι στο κέντρο της πόλης κατά την περίοδο των Χριστουγέννων αντιμετωπίζονταν ως κοσμικό γεγονός και ως ιεροτελεστία, αν κρίνουμε από την εξωτερική εμφάνιση και το προσεγμένο ντύσιμο.

Κατά τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 υπήρχαν πολλοί φωτογράφοι στη Θεσσαλονίκη σε διάφορες περιοχές όλο το χρόνο και κατ’ εξαίρεση σε συγκεκριμένες περιοχές με την αφορμή κάποιου γεγονότος, όπως στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.

Οι φωτογράφοι αυτοί ήταν η αιτία για την ύπαρξη μοναδικών ντοκουμέντων από την περίοδο εκείνη, γιατί εκτός από τα πρόσωπα που φωτογράφισαν ανέδειξαν και την “αύρα” της εποχής.

Οι χριστουγεννιάτικες φωτογραφίες που παρατίθενται εδώ (και είναι σε εξωτερικό χώρο) τραβήχτηκαν από πλανόδιους φωτογράφους αυτής της περιόδου.

Σε αντίθεση με τους φωτογράφους που είχαν μεγάλες μηχανές σε τρίποδα (οι περισσότεροι ήταν γύρω από τον Λευκό Πύργο και περίμεναν τους πελάτες να φωτογραφηθούν) αυτοί οι φωτογράφοι ήταν πιο ευέλικτοι και έβρισκαν τους πελάτες τους σε μια ευρύτερη περιοχή.

Οι επαγγελματίες φωτογράφοι εκείνης της περιόδου ήταν η αιτία για να υπάρχουν επιπλέον φωτογραφίες στα φωτογραφικά άλμπουμ των απλών και λαϊκών ανθρώπων, οι οποίοι συνήθως δεν είχαν τη δική τους φωτογραφική μηχανή.

Επίσης, χωρίς αυτούς τους φωτογράφους δεν θα μπορούσα να έχω τη συλλογή που έχω σήμερα.

Η συλλογή μου έγινε με αγάπη και πάθος αλλά και με μόχθο 36 συνεχόμενων ετών. Τριάντα έξι χρόνια που ποτέ δεν σταμάτησα να συλλέγω τις φωτογραφίες που με συγκινούν και με συνεπαίρνουν και με κάνουν να τις βλέπω ξανά και ξανά. Αυτή η συλλογή αποτελεί την καθημερινή μου ενασχόληση, όπως τακτοποίηση, αρχειοθέτηση και κυρίως ευχαρίστηση.

Σίγουρα είναι ένα έργο ζωής το οποίο εμπλουτίζω σχεδόν καθημερινά, μου δίνει και θα μου δίνει και τις επόμενες δεκαετίες έναν λόγο για να ζω καλύτερα.

*Ο Άρης Παπατζήκας είναι συλλέκτης φωτογραφιών