Ολύμπιον: Ένα κινηματογραφικό παλάτι από το χθες στο αύριο

Δεν είναι απλά ένας κινηματογράφος. Πάνω απ’ όλα είναι ένας εμβληματικός χώρος στην καρδιά της Θεσσαλονίκης γεμάτος με την ξεχωριστή ιστορία του, μια ιστορία με σελιλοϊντ, κινηματογραφικά αστέρια και όνειρα.

Το ιστορικό κτηριακό συγκρότημα του Ολύμπιον ξεπερνάει τα 70 χρόνια συνεχούς παρουσίας στη ζωή της πόλης. Η πρόσφατη εσωτερική ανακαίνιση των δύο αιθουσών – του Ολύμπιον και του Παύλου Ζάννα – με νέο εξοπλισμό καθισμάτων και βελτίωσης των όρων άνεσης και προσβασιμότητας για όλους τους θεατές μας δίνουν την ευκαιρία να ανατρέξουμε και να ξαναθυμηθούμε την πλούσια ιστορία του Ολύμπιον.

Η κατασκευή και η αρχιτεκτονική 

Εμβληματικό και επιβλητικό, δεσπόζει με την αρχιτεκτονική του στο βορειοδυτικό άκρο της Πλατείας Αριστοτέλους. Το Ολύμπιον άρχισε να κατασκευάζεται το 1938. Στόχος ήταν η κατασκευή ενός κτηρίου με τρία κινηματοθέατρα, ένα ζαχαροπλαστείο στο ισόγειο και τέσσερις ορόφους με οκτώ διαμερίσματα. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα όψιμης αστικής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής με έντονες παρισινές επιρροές. Η έναρξη του πολέμου και ο βομβαρδισμός της πόλης από ιταλικά αεροπλάνα ανέστειλε ωστόσο τις εργασίες κατασκευής του. Έτσι το 1947, ο γνωστός μηχανικός Ζακ Μοσέ – που είχε φέρει εις πέρας από την εποχή του μεσοπολέμου την ανέγερση πολλών γνωστών δημοσίων κτηρίων της Θεσσαλονίκης – ανέλαβε να ολοκληρώσει την κατασκευή του. Λίγα χρόνια μετά το Ολύμπιον άνοιγε τις πύλες του για να υποδεχτεί το φιλοθεάμον κοινό της πόλης. Είναι η εποχή που η Αριστοτέλους σφύζει από ζωή χάρη στους πέντε κινηματογράφους (θερινούς και χειμερινούς) που γεμίζουν την πλατεία. 

Η γέννηση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου

Το Σεπτέμβριο του 1960 φιλοξενήθηκε στο Ολύμπιον ένα ξεχωριστό γεγονός: η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου. Οι τοπικές εφημερίδες αναγγέλλουν τα εγκαίνια με ξεχωριστό ενθουσιασμό. Στην πλατεία Αριστοτέλους ο κόσμος συρρέει με ενθουσιασμό για να χαιρετήσει τους δημοφιλείς αστέρες της εποχής, όπως την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, που καταφτάνουν στη Θεσσαλονίκη. Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Στρατής μυριβίλης και ο Μάριος Πλωρίτης, η Κατίνα Παξινού, ο Νίκος Κούνδουρος είναι επίσης εκεί. Η πλατεία του Ολύμπιον γεμίζει με κόσμο που καταχειροκροτεί τον Τάκη Κανελλόπουλο, το νέο αίμα του ελληνικού κινηματογράφου. Η ιδέα του Παύλου Ζάννα για μια διοργάνωση που θα αναδεικνύει κάθε χρόνο τα επιτεύγματα του ελληνικού κινηματογράφου τελικά πείθει και τους πιο δύσπιστους και κάθε χρόνο δυναμώνει και αναδεικνύει νέα πρόσωπα, σταρ και δημιουργούς.

Η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου εξελίσσεται στο γνωστό Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου, το οποίο κάποια στιγμή – στα μέσα της δεκαετίας του ’60 – φεύγει από το χώρο του Ολύμπιον. Ο θεσμός ωριμάζει, αλλάζει «σπίτια» με βασική έδρα για χρόνια την Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών. Το Ολύμπιον απομακρύνεται προσωρινά από την ιστορία του Φεστιβάλ. Ωστόσο θα παραμείνει μια από τις πλέον αγαπημένες αίθουσες της πόλης με πολυτέλεια και άνεση εντός και επιλεγμένη εμπορική διανομή ταινιών για όλη την οικογένεια μέχρι και τα τέλη του ’80. Η πίεση που δημιουργούν οι τεχνολογικές αλλαγές και η ανάδειξη της οικιακής διασκέδασης με το home video (και αργότερα το dvd) θα οδηγήσουν σε λουκέτο αρκετές από τις αίθουσες της πόλης, ανάμεσα τους και το Ολύμπιον.

Το Θέατρο Χατζώκου 

Το 1967 κάτι μαγικό συμβαίνει στην ταράτσα του Ολύμπιον καθώς στήνεται μια νέα θεατρική σκηνή. Οι εργασίες κράτησαν έξι μήνες. Σήμερα αυτός ο χώρος έχει μεταβληθεί στον κινηματογράφο Παύλο Ζάννα, μια ονομαστική αναφορά που παραπέμπει στον άνθρωπο που ίδρυσε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου. 

Το θέατρο ήταν ένα όνειρο ζωής της Κωνσταντίνας Χατζώκου, η οποία θέλησε με αυτό τον τρόπο να τιμήσει την μνήμη του εκλιπόντος συζύγου της, του Γιώργου Χατζώκου, σημαντικού θεατρικού παραγωγού της πόλης κατά την δεκαετία του ‘50. Είχε χωρητικότητα 700 θέσεων και δούλευε όλο το χρόνο (χειμώνα- καλοκαίρι) με τις ανάλογες εποχικές προσαρμογές μέσα στο χώρο του και φυσικά με την κινητή οροφή να καλύπτει (ή το καλοκαίρι να αποκαλύπτει) ανάλογα με τα καιρικά φαινόμενα τα αστέρια του ουρανού. Η παρουσία του Χατζώκου ανεβάζει τον πήχη των θεατρικών παραγωγών στην Θεσσαλονίκη. Στα 22 χρόνια λειτουργίας του Χατζώκου ανεβαίνουν ξεχωριστές παραστάσεις που έρχονται από την Αθήνα από πλήθος θιάσων και θεατρικών οργανισμών (ανάμεσα τους ξεχωρίζει φυσικά το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν και η πρωτοποριακή τότε Ελεύθερη Σκηνή/Ελεύθερο Θέατρο) και δημοφιλείς ηθοποιοί όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Τζένη Καρέζη, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, ο Νίκος Κούρκουλος, ο Αλέκος Αλεξανδράκης, η Νόνικα Γαληνέα, ο Κώστας Βουτσάς, η Ζωή Λάσκαρη, ο Κώστας Καζάκος, και τόσοι άλλοι. Δυστυχώς το 1989 και παρά την πολύ πετυχημένη παρουσία του Χατζώκου στα θεατρικά πράματα της πόλης η Κωνσταντίνα Χατζώκου θα αποφασίσει να κλείσει το θέατρο. 

Η επιστροφή του Φεστιβάλ

Το 1992 ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας – Θεσσαλονίκη 1997 ανακοινώνει την αγορά του κτηρίου και την μετακίνηση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου μόνιμα πλέον στο Ολύμπιον. Έχει προηγηθεί η κήρυξη του κτηρίου από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1983 σε διατηρητέο. Ένα έργο μαμούθ ανακατασκευής εσωτερικά και εξωτερικά, που κρατάει για τουλάχιστον δύο χρόνια, μεταμορφώνει το κτήριο και το 1997 το Φεστιβάλ επιστρέφει μόνιμα στην ιστορική έδρα του. 

Ο σημαντικός κινηματογραφικός θεσμός είναι πλέον διαφορετικός με το βλέμμα του στραμμένο στο διεθνές περιβάλλον. Την άνοιξη του 1999 οι δύο αίθουσες του Ολύμπιον φιλοξενούν ένα νέο κινηματογραφικό θεσμό που αγκαλιάστηκε με ενθουσιασμό. Ήταν το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ που στα χρόνια που ακολούθησαν εξελίχθηκε με τη σειρά του σε ένα δυναμικό και ξεχωριστό γεγονός για την πόλη και όχι μόνο. 

Η ανακαίνιση 

Η ριζική ανακαίνιση με αφορμή την Πολιτιστική Πρωτεύουσα του 1997 δημιουργεί μια νέα ευκαιρία αναγέννησης για τον ιστορικό κινηματογράφο. Κατά την διάρκεια της ανακατασκευής όλοι οι εσωτερικοί και εξωτερικοί χώροι του κτηρίου επανανασχεδιάστηκαν ενώ ο τεχνικός εξοπλισμός (συστήματα εικόνας και ήχου, κλιματισμός, χώροι υγιεινής) εκσυγχρονίσθηκε. Μετά την παράδοση της κεντρικής αίθουσας του Ολύμπιον το 1997 προχώρησε και ολοκληρώθηκε μέσα στο 1998 και η ανακατασκευή και της δεύτερης αίθουσας: το παλιό θέατρο του Χατζώκου έδωσε τη θέση του στον κινηματογράφο Παύλο Ζάννα. Στα μέσα του 2000 οι αρχιτέκτονες Πρόδρομος Νικηφορίδης και Μπερνάρ Κουόμο προχώρησαν σε νέες διαρρυθμίσεις και προσαρμογές δίνοντας το σκούρο κόκκινο (από φωτεινό άσπρο) στο εσωτερικό της κεντρικής αίθουσας του Ολύμπιον. 

Η νέα εποχή του Ολύμπιον

Οι καρέκλες που επιλέχθηκαν τότε, το μακρινό πια 1997, ήταν οι κομψές σχεδιαστικά κόκκινες καρέκλες του Βαράγκη. Όμως στην πορεία αποδείχτηκαν ανατομικά μη λειτουργικές για τους θεατές του κινηματογράφου. Αυτό ήταν ένα στοιχείο που αποτελούσε μόνιμο αίτημα των σινεφίλ για αλλαγή και ριζική επαναδιαμόρφωση των δύο κινηματογραφικών αιθουσών. 

Το πλήρωμα του χρόνου για την μεγάλη αλλαγή ήρθε φέτος. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Ορέστης Ανδρεαδάκης : «Το πιο δύσκολο σε όλη αυτή την διαδικασία ήταν το να βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στην άνεση, τον ελεύθερο χώρο και τον σεβασμό στην ιστορικότητα του κτιρίου. Πιστεύω ότι κρατάμε το ύφος του κλασικού, παραδοσιακού κινηματογράφου χωρίς να μετατραπεί σε ένα multiplex. Νομίζω πως θα κριθεί ότι κάναμε και από το κοινό μπαίνοντας και πάλι στην αίθουσα». 

Έτσι μετά από μια πολύχρονη, δύσκολη και δαιδαλώδη διαδικασία τα νέα καθίσματα τόσο στο Ολύμπιον όσο και στον Π. Ζάννα είναι γεγονός. Παράλληλα με τις εργασίες αλλαγής των καθισμάτων – που έγιναν με την βοήθεια των αρχιτεκτόνων Πρόδρομου Νικηφορίδη και Μπερνάρ Κουόμο – και τις αλλαγές στον περιβάλλοντα χώρο και στον εξοπλισμό των αιθουσών (νέες μοκέτες, βάψιμο σε πιο σκούρες αποχρώσεις για την βελτίωση της φωτεινότητας, ηλεκτρολογικές εργασίες και εργασίες αναβάθμισης υποδομών και διασυνδέσεων οπτικοακουστικών μέσων), ολοκληρώθηκαν και οι εργασίες υποδομών προσβασιμότητας του Ολύμπιον. Έτσι συνολικά όλοι οι χώροι του κτιρίου είναι πλέον καθολικά προσβάσιμοι σε άτομα με μειωμένη κινητικότητα. 

Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης τονίζει πως «μας ενδιαφέρει το νέο Ολύμπιον να είναι ένας χώρος καλύτερος από όλες τις απόψεις – από άνεση, από αισθητική, από πρόσβαση». Όμως όπως επισημαίνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ «το βασικότερο όλων για ‘μας είναι η αφομοίωση της προσβασιμότητας μέσα στο χώρο. Η προσβασιμότητα έχει να κάνει αφενός με το δομημένο περιβάλλον (αναβατόρια, ειδικές τουαλέτες, συστήματα ήχου, κλπ) και αφετέρου με το περιεχόμενο. Είναι πραγματικά μια υπόθεση δημοκρατίας και ισότιμης αντιμετώπισης όλων των ανθρώπων. Όλοι μας, κάποια στιγμή στη ζωή μας μπορεί να βιώσουμε μια εμπειρία δυσκολίας στην προσβασιμότητα είτε γιατί σπάσαμε ένα πόδι είτε γιατί κουβαλάμε ένα μωρό με καροτσάκι, είτε γιατί αδυνατούμε να τρέξουμε για λόγους υγείας είτε γιατί γεράσαμε και δυσκολευόμαστε να περπατήσουμε».

Σήμερα η πλατεία του Ολύμπιον αριθμεί 406 θέσεις για καθήμενους και 80 θέσεις για ΑμεΑ (από 476 που είχε πιο πριν) ενώ στην αίθουσα Π. Ζάννας υπάρχουν θέσεις για 180 καθήμενους και 12 θέσεις για ΑμεΑ. Αντίστοιχα καθολικά προσβάσιμα για πρώτη φορά έγιναν και τα δύο καφέ του κτηρίου (τόσο το Δωμάτιο με Θέα όσο και το Πράσινο Δωμάτιο), όπως επίσης και τα γραφεία διοίκησης του Φεστιβάλ. Η σχετική μελέτη έγινε από τον δρ. μηχανικό Παναγιώτη Τσαλή, ειδικευμένο σε θέματα προσβασιμότητας. Το έργο ανατέθηκε έπειτα από ανοιχτό διαγωνισμό στην εταιρεία Mouratidis Lift και χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. 

Παράλληλα τα παλιά, ιστορικά καθίσματα των δύο αιθουσών αφού ολοκλήρωσαν μια υπέροχη πορεία σχεδόν 30 ετών στις αίθουσες του Φεστιβάλ διατέθηκαν δωρεάν για νέες χρήσεις σε ενδιαφερόμενους φορείς, όπως το Τμήμα Κινηματογράφου με σκοπό να εξοπλίσουν αίθουσες και χώρους της σχολής.  Επιπλέον, ένας αριθμός καθισμάτων του Ολύμπιον διανεμήθηκε στους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα crowdfunding που διενεργήθηκε το διάστημα 2019-2020, ενώ καθίσματα που ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση διατέθηκαν με συμβολική τιμή στο κοινό της πόλης, το οποίο έδειξε συγκινητική ανταπόκριση στην πρωτοβουλία, εξαντλώντας τα καθίσματα μέσα σε τρεις ώρες από τη σχετική ανακοίνωση. 

 Όσο για το ποιο είναι το επόμενο μεγάλο βήμα για το Φεστιβάλ και το Ολύμπιον η διευθύντρια του Φεστιβάλ Ελίζ Ζαλαντό φανερώνει τους στόχους της:  «Έχει σημασία να καταφέρουμε αυτά τα μεγάλα όνειρα με υπομονή και επιμονή. Φιλοδοξούμε πως το κτήριο θα είναι μέσα στα επόμενα χρόνια απόλυτα φιλικό στο περιβάλλον. Το Ολύμπιον θα πρέπει να αναβαθμιστεί ενεργειακά ώστε να μην καταναλώνει υπερβολική θέρμανση/ψύξη. Επίσης το κτήριο του Μουσείου είναι απαραίτητο να ανακαινισθεί. Ωστόσο ο επόμενος στόχος μας είναι πλέον η Αποθήκη Γ. Νομίζω πως ο μηχανικός σύντομα θα μπει στον χώρο και μέχρι το 2025-26 θα είναι έτοιμη. Προχωράμε επίσης και πολύ σύντομα θα ανανεώσουμε εκ νέου και τα ηχητικά συστήματα των αιθουσών μας. Όπως καταλαβαίνετε δεν σταματάμε εδώ. Αλλά ότι κάνουμε απαιτεί υπομονή και χρόνο. Μιλάμε για αυστηρές διαδικασίες, για προγράμματα δημόσιας χρηματοδότησης που οφείλουμε να προσέξουμε τις δεκάδες δικλείδες και προϋποθέσεις που θέτουν. Αλλά αισθανόμαστε πως ότι κάνουμε αξίζει τον κόπο και μας ικανοποιεί το αποτέλεσμα».