Open house: Εντυπώσεις από ένα αρχιτεκτονικό σαφάρι

”Σκουπίδια, πορείες και συννεφιασμένη Κυριακή. άψογα! Αποφυγή του κέντρου με κάθε κόστος.” σκέφτηκα, καθώς προγραμμάτιζα το Σαββατοκύριακό μου.

Ευτυχώς που τελευταία στιγμή άλλαξα γνώμη, μαθαίνοντας για το Open House. Το θεσμό που, ξεκινώντας από το Λονδίνο, έχει συμπαρασύρει πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Ρώμη, η Νέα Υόρκη, η Μελβούρνη, η Λισαβόνα και πολλές άλλες. Στόχος του, η γνωριμία του κοινού με κτίρια αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, μέσω μικρών ξεναγήσεων. Τόσο απλό.

Οι αντιπροσωπευτικότερες κατασκευές επιλέγονται μέσα από δεκάδες δημόσια κτίρια- τοπόσημα, μουσεία, κατοικίες, ξενοδοχεία, ή γραφεία, δίνοντας τη δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς χώρους στους οποίους δύσκολα θα είχε πρόσβαση αλλιώς.

Θα μου πείτε ότι οι προαναφερθείσες πόλεις αποτελούν και ανοικτά μουσεία αρχιτεκτονικής, μπροστά στα οποία η τσιμεντομάνα μας υποχωρεί ατάκτως. Είστε σίγουροι; Επειδή εγώ δεν ήμουν και τόσο, ντύθηκα, εξοπλίστηκα και ξεκίνησα το αρχιτεκτονικό μου σαφάρι.

Πρώτος σταθμός το εβραϊκό μουσείο, στην οδό Αγίου Μηνά. Ένα μουσείο παραγκωνισμένο (όπως φανερώνει και η απαρχαιωμένη ιστοσελίδα του), που δημιουργήθηκε άρον άρον, ώστε να τηρηθούν τα χρονοδιαγράμματα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Κρίμα. Λίγοι είναι αυτοί που το επισκέπτονται. Και ακόμα λιγότεροι αυτοί που γνωρίζουν ότι στεγάζεται σε ένα κτίριο του 1906, που είχε την τύχη να επιζήσει της μεγάλης πυρκαγιάς. Αρχικά, η χρήση του ήταν εμπορική, με σημείο αναφοράς μία διαμπερή στοά. Ίσως η στοά αυτή από την πίσω πλευρά οδηγούσε σε μία πλατεία, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Μηνά. Μαγαζιά πολλά στεγάζονταν στη στοά και γενικότερα στο κτίριο, συμπληρώνοντας το εμπορικό παζλ της τότε Θεσσαλονίκης, με επίκεντρο την Ερμού για τα τρόφιμα και τη Βενιζέλου για τα υφάσματα. Γραφεία λειτουργούσαν στον πάνω όροφο, η πρόσβαση στον οποίο γινόταν μέσω μίας μαρμάρινης περίτεχνης σκάλας. Σήμερα, η στοά έχει μετατραπεί σε εκθεσιακό χώρο, μέσω της κατάργησης της εισόδου που οδηγούσε στην πλατεία. Ούτως ή άλλως, και η ίδια η πλατεία έχει γίνει φάντασμα, πνιγμένη στο μπετόν. Το μόνο που θυμίζει τα περασμένα είναι τα κλειστά πλέον ρολά, οι επιβλητικοί φεγγίτες και η περίφημη σκάλα! Η μελέτη αποκατάστασης έγινε από τον αρχιτέκτονα Πέτρο Μακρίδη.

Δεύτερος σταθμός, ένα ακόμα κτίριο καλυμμένο από πέπλο μυστηρίου για τους μη μυημένους. Στην οδό Βότση (ένα μικρό δρομάκι παραπλεύρως του Ερυθρού Σταυρού), στο λιμάνι, ουρές περίμεναν μπροστά στο διατηρητέο της οδού 3. Άλλο ένα παραλίγο θύμα από τις φλόγες που τύλιξαν πριν εκατό περίπου χρόνια τη Θεσσαλονίκη. Το κτίριο, αφού πρώτα πέρασε από τα χέρια εμπόρων και ναυτιλιακής εταιρείας, εγκαταλείφθηκε τελικά και αφέθηκε να ρημάζει. Ευτυχώς, ανακαινίστηκε το 1996 από την αρχιτέκτονα Κατερίνα Τσιγαρίδα. Σήμερα, στεγάζει το γραφείο και την κατοικία της. Εδώ μπορώ να πω ότι έζησα στο πετσί μου τη φιλοσοφία του Open House. Περίεργη η αίσθηση του να εισβάλεις στο γραφείο ενός ξένου ανθρώπου, να ψαχουλεύεις την κουζίνα του, να παρατηρείς το καθιστικό του και να κοιτάς τη θέα από το μπαλκόνι του! Και είναι και μία θέα!(αρχική φώτο)

Κατά τις δύο και τέταρτο κατέληξα γωνία Μητροπόλεως με Κομνηνών. Μπροστά μου αντίκρισα το ξενοδοχείο ”Εξέλσιορ”. Παίρνοντας το όνομά του από τον τότε πιο πολύτιμο λίθο, το ξενοδοχείο ανεγέρθη το 1924-25, από τους αρχιτέκτονες Ι. Πλεϊμπέρ και Ε. Χασίδ-Φερνάνδες. Συνδυάζει στοιχεία νεοκλασικισμού με τη μεσοπολεμική τεχνική της τρίπλευρης όψης, εξοικονομώντας χώρο στο πεζοδρόμιο για τη δημιουργία ενός είδους μικρής πλατείας. Όπως και τα προηγούμενα, είχε και το ” Εξέλσιορ” την ευχή-κατάρα να περάσει από χίλια κύματα. Από την πρώιμη λάμψη του, πέρασε στην παρακμή και, εν τέλει, την εγκατάλειψη, μολονότι ανακηρυγμένο ως διατηρητέο Ευτυχώς, το 2008, η οικογένεια Τορνιβούκα, με μεγάλη παράδοση στον ξενοδοχειακό κλάδο, αποφάσισε να το αναστήσει, επαναφέροντας την παλιά του αίγλη. Η αποκατάστασή του από το γραφείο ”3SK Στυλιανίδης” αποτέλεσε το όχημα για την επίτευξη του οράματος. Τα ανάγλυφα στην οροφή, οι κουπαστές, οι πόρτες, τα φωτιστικά, η θέση του ανελκυστήρα διατηρήθηκαν ως έχουν ή αντικαταστάθηκαν με μεγάλη συνέπεια στο παρελθόν του ξενοδοχείου. Φυσικά, υπήρξαν και αρκετές αλλαγές. Τόσο από άποψη διαρρύθμισης (ακόμα και τα πολυτελέστερα ξενοδοχεία της εποχής δεν διέθεταν ατομικό μπάνιο!), όσο κι από άποψη διακόσμησης. Το αποδεικνύει το όμορφο αφηρημένο γλυπτό στο Lobby, η μίνιμαλ διακόσμηση, ο μοντέρνος εξοπλισμός. Σήμερα, το ”Εξέλσιορ” αποτελεί ένα από τα πιο πολυβραβευμένα ξενοδοχεία διεθνώς. Αρχιτεκτονικά, σίγουρα, το αξίζει!

Δυστυχώς, ανειλημμένες υποχρεώσεις δεν μου επέτρεψαν να συνεχίσω το σαφάρι. Ίσως και να ‘ναι καλύτερα έτσι. Γυρνώντας αργούτσικα στο σπίτι, πιάστηκα να ξεκοκαλίζω ιστοσελίδες και forum, αναζητώντας το αρχιτεκτονικό παρελθόν και άλλων κτιρίων της πόλης μου.

Όχι, δεν σπουδάζω ούτε ασχολούμαι ενεργά με τον τομέα (πέρα από τα μικροπράγματα που κάνουμε στο Hellenic Architecture Agora). Και τελικά, για ανθρώπους σαν και εμένα διοργανώθηκε αυτό το event. Για ανθρώπους απλούς, που νιώθουν πως κάπου ανάμεσά μας υπάρχει πολλή αστική ομορφιά κρυμμένη,την οποία φροντίζουμε επιμελώς να περιφρονούμε. Και σήμερα συνειδητοποιήσαμε ο καθένας μας, ανάμεσα στους δεκάδες εθελοντές και επισκέπτες ότι δεν είμαστε οι μόνοι που το πιστεύουμε αυτό. Mission accomplished, λοιπόν!

Ας φροντίσουμε, μέχρι το επόμενο Open House Thessaloniki, να αγκαλιάσουμε λίγο περισσότερο ό,τι όμορφο έχει μείνει και, γιατί όχι, να σώσουμε οτιδήποτε αν σώζεται από τα άλλοτε κραταιά αρχιτεκτονικά φαντάσματα που μας περιτριγυρίζουν.

Άντε, και του χρόνου!