Όψεις της κοσμοπολίτικης Θεσσαλονίκης: Οι καρτ-ποστάλ της οικογένειας Μπέζα

Μια συγκλονιστική συλλογή φέρνει στο φως το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΩΝ ΔΕΛΤΑΡΙΩΝ ΙΣΑΑΚ Μ. ΜΠΕΖΑ

Η συλλογή αυτή αποτελεί κληρονομιά της οικογένειας του κ. Ιωσήφ Φλωρεντίν, που ανακαλύφθηκε στο σπίτι της γιαγιάς του μετά το θάνατό της το 2002. O ίδιος την παραχώρησε ευγενώς πρόσφατα, ως δωρεά στο ΕΜΕ. Αποτελείται από 318 επιστολικά δελτάρια που στάλθηκαν κυρίως από τον Ισαάκ Μ. Μπέζα, (πατέρα του θετού παππού του κ. Φλωρεντίν), ο οποίος ήταν εμπορικός αντιπρόσωπος στη Θεσσαλονίκη, από διάφορα εμπορικά κέντρα και πόλεις, όπου ταξίδευε για επαγγελματικούς λόγους. Απευθύνονται προς τη σύζυγο του Φορτουνέ (ή Φορτουνάτα) και τα παιδιά του Λούση, Αλφρέντ, Σαρίνα, Ίρμα και Αλμπέρτο. Περιλαμβάνονται επίσης πολλές ταχυδρομικές κάρτες σταλμένες από εμπορικούς συνεργάτες και φίλους από διάφορα μέρη του κόσμου στην οικογένεια Μπέζα, η οποία διατηρούσε οικίες στη Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη και, μετά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Αθήνα.

Οι φωτογραφίες σε αυτές τις σπάνιες καρτ ποστάλ, από δημόσια κτήρια, μεγάλα ξενοδοχεία, συναγωγές, αερόπλοια Zeppelin και πανοράματα από πόλεις, δείχνουν τον θαυμασμό και την περηφάνια των ανθρώπων εκείνης της εποχής για την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και την πρόοδο της τεχνολογίας.

Η εμπορική, φιλική και οικογενειακή αλληλογραφία στις καρτ ποστάλ περιγράφει όχι μόνο ένα κομμάτι της ζωής ενός χαρακτηριστικού Σεφαραδίτη εμπόρου από τη Θεσσαλονίκη, με τις καθημερινές του δυσκολίες στα μακροχρόνια ταξίδια (με πλοίο και τραίνο), τις ανησυχίες για την υγεία και την οικογένειά του, αλλά και παρουσιάζει παραδειγματικά την πολυγλωσσία, την κοσμικότητα και το διακλαδιζόμενο δίκτυο των Σεφαραδιτών εμπόρων, με επιχειρήσεις Εβραίων και μη-Εβραίων, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, την Ευρώπη και τα Βαλκάνια, στις αρχές του 20ού αιώνα. Επιπλέον, η αλληλογραφία αντανακλά με ζωντανό τρόπο τα ιστορικά γεγονότα και τις γενικές συνθήκες ζωής μισού αιώνα από το 1899 μέχρι το 1949.

Εντύπωση προκαλεί επίσης, ο σχετικά μικρός χρόνος παράδοσής τους, που δεν ξεπερνά συνήθως τις 20 μέρες. Σήμερα ένα επιστολικό δελτάριο ή μία επιστολή εντός Ευρώπης χρειάζεται από ένα μέχρι και τρεις μήνες για να παραδοθεί στον παραλήπτη της. Πρόοδος…

Σε πολλές από τις κάρτες έχει επιμελώς αφαιρεθεί δια κοπής το γραμματόσημο, από κάποιο συλλέκτη προφανώς, συχνά απαλείφοντας και την ταχυδρομική σφραγίδα, πράγμα που δυσκολεύει την ακριβή χρονολόγηση.

Εβραϊκή Ζωή 

Μερικές από τις κάρτες απεικονίζουν θέματα από την Εβραϊκή ζωή σε διάφορες χώρες. Απεστάλησαν κυρίως επ’ ευκαιρία εβραϊκών γιορτών, ή, στην περίπτωση της Σόφιας, ως ενθύμιο των εγκαινίων της νέας, λαμπρής Συναγωγής.

Ιστορικά Γεγονότα 

Ένα εξαιρετικά περίεργο θέμα για καρτ-ποστάλ είναι η σφαγή των Αρμενίων στα Άδανα της Τουρκίας το 1909. Φαίνεται ότι τυπώθηκαν ως αντίδραση από Λεβαντίνους, όπως μαρτυρά η σημείωση «Poste Française Mersina» στην εμπρόσθια όψη, ίσως στο πλαίσιο δημιουργίας ατμόσφαιρας κατάλληλης προς το διαφαινόμενο ήδη διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η σφραγίδα των Οθωμανικών Ταχυδρομείων πάντως υποδεικνύει ότι δεν υπήρξε αντίδραση εκ μέρους του Οθωμανικού Κράτους στην αποστολή τους – ίσως να μην είχε καν τη δυνατότητα…

Γλώσσες

Οι γλώσσες που χρησιμοποιούνται από την οικογένεια Μπέζα και τους συνεργάτες της στην αλληλογραφία τους είναι κυρίως τα Γαλλικά, συχνά ανάμεικτα με Ιταλικά, Ισπανοεβραϊκά (με λατινική και ράσσι γραφή), Γερμανικά, Οθωμανικά και, μεταπολεμικώς, και Ελληνικά. Η χρήση τους υποδεικνύει όχι μόνο την καλλιέργεια της οικογένειας, αλλά αντικατοπτρίζει και την πολυπολιτισμική και κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα του σημείου συνάντησης Εγγύς Ανατολής και Ευρώπης.

Τεχνολογία

Σε πολλές καρτ-ποστάλ, σταλμένες κυρίως από συνεργάτες του Ισαάκ Μπέζα, απεικονίζεται με υπερηφάνεια τόσο η υφιστάμενη τεχνολογία σε αποτελεσματική εκμετάλλευση π.χ. εργοστάσια υφαντουργίας, όσο και η νέα, πρωτοποριακή τεχνολογία που διαπνέεται από σιγουριά και αισιοδοξία για το μέλλον (Αερόπλοια Zeppelin, αεροπλάνα).

Συνεργάτες

Κάρτες σταλμένες από συνεργάτες του Ισαάκ Μπέζα, που καταδεικνύουν την έκταση των εμπορικών σχέσεων της οικογένειας όχι μόνο στην Εγγύς Ανατολή, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη, αλλά μέχρι και τη Νότια Αμερική, καθώς και τον σεβασμό που έτρεφαν για αυτή οι συνεργάτες της. Σε πολλές από αυτές γίνεται ιδιαίτερα εμφανής η υπερηφάνεια των ιδιοκτητών εργοστασίων για τις επιχειρήσεις τους, που λειτουργούν ως σύμβολα τεχνολογικής προόδου και οικονομικής ευμάρειας.

Χώρες και ονόματα πόλεων

Τα ονόματα πολλών πόλεων και χωρών που εμφανίζονται, απεικονίζουν την Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή στις παραμονές του Α΄.Π.Π. Ένας κόσμος εξαιρετικά ταιριαστός σε ένα καλλιεργημένο, κοσμοπολίτη έμπορο όπως ο Ισαάκ Μπέζας, που θα άλλαζε όμως βίαια και αμετάκλητα μετά το 1918. Ήταν η εποχή που υφίσταντο ακόμα η Αυστροουγγρική Δυϊκή Μοναρχία, η Ρωσσική, η Γερμανική και η Οθωμανική Αυτοκρατορία και μέρος μόνο του σύγχρονου Ελληνικού κράτους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το όνομα της Θεσσαλονίκης: Από Salonique – Turquie και Salonich ή Saloniki ή Salonika – Europ. Türkei, αλλά και Salonicco – Turchia Europea από το 1914 και μετά, κατόπιν μιας σύντομης περιόδου συγχύσεως, σε Salonique – Grèce.

Τουριστικά και διάσημα μέρη

Δεν θα μπορούσαν βέβαια να λείπουν εικόνες από μέρη που ακόμα και σήμερα ελκύουν το τουριστικό ενδιαφέρον. Ορισμένα διάσημα και αενάως δημοφιλή, άλλα πάλι εντελώς ξεχασμένα πλέον στο πέρασμα του χρόνου…

Ολόκληρη την συλλογή με καρτ ποστάλ, μπορείτε να βρείτε εδώ