Περπατώντας στην Όλγας

του Θωμά Καραγκιοζόπουλου

Ξεκινώντας το Πανεπιστήμιο ως φοιτητής είχα πολλές φόρες την ευκαιρία να περπατήσω σε δρόμους άγνωστους μέχρι τότε για μένα και να γνωρίσω μέρη της πόλης που θα μου προσέφεραν συγκίνηση, ιστορική γνώση και ποικίλες εμπειρίες. Οι ευκαιρίες που είχα να γυρίσω μέσα στην Θεσσαλονίκη ήταν άπειρες και κάθε μου βόλτα ήταν ένα μικρό ταξίδι.

Ξεκίνησα το ταξίδι από την περιοχή που μένω και συνήθως εκεί κατέληγα. Ο δρόμος της Βασιλίσσης Ολγας ήταν και είναι το ορμητήριο για να χωθώ σε κάποιο από τα πολλά στενάκια, στα οποία οριακά χωρούν τα παλιά αρχοντικά της πόλης, όσα από αυτά έχουν διασωθεί. Στην αρχή προσπάθησα να οργανώσω τους περιπάτους μου με τέτοιο τρόπο, ώστε από την περιοχή Ευζώνων μέχρι το τελευταίο σπίτι μετά το κτίριο της Περιφέρειας να ανακαλύψω όσα περισσότερα μπορούσα. Παλιές βίλλες, οι όποιες βρίσκονται καταχωνιασμένες σε δρόμους που τους λείπουν οι αυλές και τα δέντρα, σπίτια που έπρεπε να γειτονέψουν τοίχο με τοίχο με πολυκατοικίες. Τέλος, αυτά τα παλιά αρχοντικά, που θαρρείς πως απογυμνώθηκαν από το φυσικό τους κλίμα και φυλακιστήκαν σε αριθμούς οδών, μεγαλειώδη μέσα στην αποσύνθεσή τους.

Σαφώς και δεν είναι μόνο τα σπίτια, τα παλιά αρχοντικά μέσα στα στενά της περιοχής από Ευζώνων μέχρι την Περιφέρεια, τα φυσικά όρια της όποιας καθορίζονται από δυο κάθετους δρόμους. Είναι και τα αρχοντικά στη Βασ. Όλγας, οι κατεξοχήν μεγάλες βίλλες, αυτές που γλίτωσαν και οι περισσότερες εκ των όποιων αναπαλαιώθηκαν επιτυχώς. Ακόμη και αυτά, όμως, τα κτίσματα έχουν χάσει τον αύλειο τους χώρο και τα δέντρα που τα στόλιζαν και έμειναν κάπως μικρά. Οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα είναι κτίρια όπως το Μ.Ι.Ε.Τ. (βίλλα Καλαντζή), το Λαογραφικό Μουσείο (βίλλα Μοδιάνο), η Περιφέρεια (βίλλα Αλλατίνι) ακόμη και ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο, η πρώην βίλλα Σάλεμ. Σε αυτά έχει διατηρηθεί σχεδόν αναλλοίωτος ο περίγυρος και μπορεί κανείς να κάνει μία μικρή βόλτα μέσα στον προστατευμένο χώρο της εκάστοτε βίλλας.

Η ανάγκη για συσσώρευση πολυκατοικιών γύρω από έναν οδικό άξονα του μεγέθους της Βασ. Ολγας οδήγησε στην εξαφάνιση πολλών από τα παλιά αρχοντικά. Σε παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης είναι εύκολο να διακρίνει κανείς πόσα πολλά αρχοντικά, οι επονομαζόμενοι Πύργοι των Εξοχών, δέσποζαν δίπλα στο κύμα του Θερμαϊκού κόλπου. Τα περισσότερα από όσα ήταν από την κάτω πλευρά του δρόμου και έβλεπαν στη θάλασσα είχαν και δικό τους κολπίσκο, εν είδη μικρού λιμανιού, για να δέχονται τους επισκέπτες με τις βάρκες ή τα καραβάκια τους. Κατοικίες μεγάλες, ικανές να δέχονται μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Πολλές από τις οποίες κατέληξαν ως πρεσβείες ή ως κυβερνητικά κτίρια. Η αρχιτεκτονική τους σε όσα έχουν διασωθεί δεν έχει αλλοιωθεί και μπορεί κανείς να διακρίνει την παρουσία της καλαισθησίας και του κομψού στυλ σε κάθε γωνία αυτών των αρχοντικών. Αυτή η καλαισθησία χάθηκε την εποχή που κυριάρχησε η οικοδομή, δίχως την προσωπική υπογραφή του αρχιτέκτονα, δίχως κάποια στοιχεία που να την καλλωπίζουν στο ανθρώπινο μάτι. Συνηθίσαμε στο γκρίζο του μπετόν και έχουμε αποδεχτεί τους τοίχους που υψώνονται απειλητικά και κρύβουν τον ήλιο. Όμως, μόλις βρεθούμε στην ασφάλεια της αυλής σε κάποιο από τα παλιά αρχοντικά, θα νιώσουμε ξανά ότι μπορούμε να αναπνεύσουμε μέσα στο αστικό περιβάλλον, θα αγαπήσουμε αυτήν την μικρή όαση που αποκόπτεται από τη φασαρία του δρόμου.