Πυλαία – Η φρουρά της Ανατολικής Πύλης

Εικόνες: Σοφία Αποστολίδου

Η ιστορία της δημοτικής ενότητας της Πυλαίας συνδέεται με τα κύματα των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν εκεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους της ιστορίας. Είναι μετά το 1912 που η ροή των προσφύγων αυξάνει με γεωμετρική πρόοδο τον ελληνικό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης αλλά και των γύρω οικισμών, όπως η Πυλαία. Λόγω κλίματος και μεγάλων χώρων πρασίνου θεωρήθηκε ιδανικός τόπος κατοικίας πλησίον της πόλης και η ανοικοδόμησή της ήταν εκρηκτική αλλά και συχνά άναρχη.

Από την Καπουτζήδα στη σημερινή Πυλαία: Η Πυλαία ήταν ξεχωριστό χωριό, το Καπουτζιλάρ, όνομα που εξελληνίστηκε σε Καπουτζήδα ή Καμπτζίδα. Η κυριολεκτική σημασία της λέξης είναι θυρωροί, με την έννοια των φρουρών της Ανατολικής Πύλης της Θεσσαλονίκης. Αργότερα μετονομάστηκε σε Στρέφα και στη συνέχεια Πυλαία, το 1928, δηλώνοντας την ιδιότητα της Ανατολικής χερσαίας πύλης. Κατοικούνταν από γηγενείς Έλληνες, από τα τέλη του 18ου αιώνα. Ένα από τα πρώτα οικήματα ήταν η σημερινή εκκλησία του Προφήτη Ηλία που ήταν και ο προστάτης άγιος του παλαιού οικισμού. Το διατηρητέο καμπαναριό του Ι. Ναού του Προφήτη Ηλία που διατηρείται μέχρι σήμερα φέρει χρονολογία 1854.^. ΤΗ Καπουτζήδα, το 1862 αποτελούσε έναν αμιγώς ελληνικό οικισμό με 111 χριστιανικά σπίτια και ένα μουσουλμανικό. Πραδοσιακή ενασχόληση των κατοίκων ήταν η αμπελουργία και παρήγαν το περίφημο μαύρο καμπουτζηδιανό κρασί. Το 1912 μετράται πληθυσμός 2.000 κατοίκων ενώ το 1928, 3.000, σχεδόν όλοι ελληνικής εθνικότητας.

Μια ιστορία από παλιά: Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές διενεργήθηκαν μεταξύ 1917-19 από αρχαιολόγους που βρέθηκαν εκεί στρατευμένοι με την στη Στρατιά της Ανατολής. Στους Ελαιώνες της Πυλαίας εντοπίστηκαν οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας στην Τούμπα Καπουτζιλάρ που ορθώνεται σε ύψος 160 μ. Έρευνα ανέσκαψε νεολιθικό οικισμό, ενώ μικρό τμήμα οικισμού της αρχαϊκής και κλασικής εποχής έχει ανασκαφεί στην τούμπα κοντά στα νεκροταφεία. Το έργο της νέας περιφερειακής οδού, το 1987, έφερε στο φως έναν μεγάλο μονοθάλαμο Μακεδονικό Τάφο, πίσω από το Νοσοκομείο Άγιος Παύλος, στην περιοχή της Πυλαίας ενώ έτερες ανασκαφές φανέρωσαν άλλες τέσσερις σημαντικές ταφές , που αποτελούσαν τμήμα ενός νεκροταφείου (4^ος π.Χ αιώνας), όπου το 1999 ερευνήθηκαν άλλοι 56 τάφοι και το 2005 άλλοι 21. Τα ευρήματα που περιλαμβάνουν νομίσματα, κτερίσματα, κεραμικά και χρυσά τμήματα κοσμημάτων, όσα εσώθηκαν από τους τυμβωρύχους, εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Στο οικόπεδο της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής επίσης στα 2009 ανασκάφηκαν τμήμα τείχους ρωμαϊκού οικισμού, φρέατια και αγωγοί. Τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής συμπληρώνει ένα πέτρινο γεφύρι στο Ελαιόρεμα Πυλαίας, ένα μαρμάρινο άγλαμα της θεάς Ίσιδας που επίσης εκτίθεται στο Α.Μ.Θ. , ενώ στην οδό Προφήτη Ηλία εντοπίστηκαν 2 παλαιοχριστιανικές Βασιλικές.

Το σήμερα ενός δήμου: Η Πυλαία αποτελεί τον μεγαλύτερο σε έκταση δήμο του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης που περιλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις πρασίνου και 4,5 χλμ ακτών στον Θερμαϊκό, με πληθυσμό από την τελευταία απογραφή 34.500 κατοίκων. Νεότερα μνημεία της περιοχής είναι το παλιό Μεταξουργείο Μπενουζίλιο (1886) που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, το παλιό κεραμοποιείο Αλλατίνη που κάηκε στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, επαναλειτούργησε το 1972 μέχρι την οριστική του πάυση το 1990 και ένας πύργος που υπήρξε κατοικία του γιατρού Πρασακάκη, κτισμένος στα μέσα του 18^ου αιώνα, ο μόνος διασωθείς από τους τρεις που υπήρχαν στον οικισμό. Σημαντικά κτίρια το πέτρινο, 1^ο Δημοτικό Σχολείο (1956), που κτίστηκε δίπλα στο παλιό σχολείο που κατασκευάστηκε από τους πρόσφυγες πρώτους κατοίκους του τη δεκαετία του 1930 ενώ οι μεγάλες μη κατοικίσιμες εκτάσεις της Δημοτικής Ενότητας Πυλαίας πρόσφεραν το κατάλληλο περιβάλλον για πολλά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια της πόλης: Αμερικανική Γεωργική Σχολή, Γερμανική Σχολή, Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια, Αρσάκειο, Αριστοτέλειο Κολλέγιο, Εκπαιδευτήρια Άγιος Παύλος, Καλαμαρί, Pinewood Schools κ.ά.