Πυλαία: Το “χωριό” που έγινε πόλη

Λέξεις – Εικόνες: Σάκης Ιωαννιδης

Το παλιότερο χωριό της Θεσσαλονίκης, όπως το αποκαλούν οι κάτοικοι του, είναι ταυτόχρονα ο μεγαλύτερος σε έκταση δήμος του νομού. Χτισμένη πάνω σε επτά λόφους και προικισμένη με ένα ήπιο χωρίς υγρασία κλίμα, η Πυλαία προτιμάται ως τόπος μόνιμης κατοικίας με την ίδια ευκολία που προσελκύει μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις και εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Οι προοπτικές ανάπτυξης που ανοίγονται μπροστά της τα επόμενα χρόνια είναι τεράστιες, αρκεί η επέκταση της να μην ακολουθήσει το δρόμο της αναρχίας.

Η παλιά “Καπουτζήδα”

Μόλις 10 λεπτά από το κέντρο της πόλης, ακολουθώντας την οδό Παπαναστασίου στρίβεις αριστερά στο φανάρι για να μπεις στη Νικολάου Πλαστήρα. Τα ξεθωριασμένα γράμματα μιας 20χρονης πινακίδας στο απέναντι πεζοδρόμιο δηλώνουν ότι μπαίνεις στο δρόμο που οδηγεί στην Πυλαία, την παλιά Καπουτζήδα. Στα τούρκικα “καπουτζήδες” ήταν οι “καστροφύλακες” ή οι φύλακες της πύλης. Σύμφωνα με τις προφορικές παραδόσεις της περιοχής, το 1430 μια ομάδα Βυζαντινών στρατιωτών υπερασπίζονταν σθεναρά τα τείχη της πόλης από την επίθεση του σουλτάνου Μουράτ Β’. Ο σουλτάνος εντυπωσιάστηκε από το θάρρος τους και για να συνθηκολογήσει μαζί τους αποφάσισε να δεχτεί τους όρους των καπουτζήδων μεταξύ των οποίων ήταν φτιάξουν το δικό τους χωριό, την Καπουτζήδα, εκεί που βρίσκεται σήμερα η περιοχή της Τριανδρίας και της Άνω Τούμπας. Όπως ορίζει η παράδοση, στα τέλη του 18ου αιώνα, οι θάνατοι που σημειώθηκαν από μια ξαφνική αύξηση του πληθυσμού των φιδιών στην περιοχή ανάγκασαν τους Καπουτζήδες να μετακινηθούν στη σημερινή Πυλαία.

Πυλαιώτης ή ξένος;

Οι παλιοί κάτοικοι στον Παραδοσιακό Οικισμό της περιοχής όταν αναφέρονται στην Πυλαία περιγράφουν ένα δραστήριο αλλά εσωστρεφές χωριό που διακρινόταν για το εύκρατο κλίμα του, τις φυσικές ομορφιές του και την καλλιέργεια λαχανικών και αμπελιών. “Παίρναμε το νερό από κοινόχρηστες βρύσες και απ’ τα πηγάδια που άνοιγαν οι πατεράδες μας μπροστά στις αυλές. Τα χωράφια των Πυλαιωτών έφταναν μέχρι την Καμάρα”, μας λέει ο 80χρονος Στέφανος Κουτρουμάνης. Ο Παραδοσιακός Οικισμός μοιάζει να βγήκε από ταινία του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Μονοκατοικίες, δρόμοι που οδηγούν σε αυλές, ανοιχτές εξώπορτες και εγκαταλελειμμένα κτίσματα του περασμένου αιώνα, όπως ο γνωστός “Πύργος Πρασακάκη” με υψηλή ιστορική και αρχιτεκτονική αξία. Για δεκαετίες οι Πυλαιώτες ζούσαν με αυτάρκεια και διατηρούσαν τις παραδόσεις και τις αξίες τους. Οι “ξένοι”, όπως αποκαλούσαν τους κατοίκους γειτονικών περιοχών, άρχισαν να εμφανίζονται στην περιοχή μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την εξαγορά μεγάλων εκτάσεων και αργότερα με την πρώτη ανοικοδόμηση της Πυλαίας τη δεκαετία του ’70. Μέχρι τότε η Καπουτζήδα ήταν ένα καθαρά αγροτικό και κτηνοτροφικό χωριό. “Μπάμιες και κρασί, ήταν τα πιο φημισμένα προϊόντα που βγάζαμε και πουλούσαμε στις λαϊκές. Οι παππούδες μας από γεωργοί έγιναν αστοί μόλις άρχισε η ανοικοδόμηση”, σημειώνει ο Βασίλης Καμπός, Πυλαιώτης από τέσσερις γενιές. Όπως μας εξηγεί, η Πυλαία σώθηκε όταν χαρακτηρίστηκε “Κηπούπολη” το 1985. Από την πρώτη επέκταση της Πυλαίας ο συντελεστής δόμησης κρατήθηκε στο 0,8 και στη δεύτερη το 1999 μειώθηκε σε 0,6. Αυτό σημαίνει ότι το ύψος των σπιτιών δεν  ξεπερνά τα 11 μέτρα και σ’ όλα υπάρχει πρόβλεψη για χώρο πρασίνου. Μερικοί βέβαια παρανομούν, αλλά αυτό είναι υπόθεση της πολεοδομίας.

Ποιότητα ζωής

Η φυσική τοποθεσία της Πυλαίας και οι φυσικές ρεματιές που διατρέχουν το υπέδαφος της δημιουργούν ένα ευχάριστο κλίμα χωρίς την αυξημένη υγρασία που ταλαιπωρεί τις περισσότερες περιοχές της Θεσσαλονίκης. Αυτό το στοιχείο σε συνδυασμό με το χαμηλό συντελεστή δόμησης και το αυξημένο ποσοστό πρασίνου αποτελούν πόλο έλξης νέων κατοίκων. Αν και η κτηματαγορά της Θεσσαλονίκης χαρακτηρίζεται από πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας και μείωση των τιμών ενοικίασης και πώλησης ακινήτων, η Πυλαία αναπτύσσεται οικιστικά και θεωρείται από τις ακριβότερες περιοχές της Θεσσαλονίκης. Είναι ενδεικτικό ότι στις νεόδμητες περιοχές οι τιμές αγοράς κυμαίνονται από 2.000 – 2.500 ευρώ/τ.μ. Το νέο μητροπολιτικό πάρκο που σχεδιάζει να δημιουργήσει η δημοτική αρχή με τη συνδρομή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας στην περιοχή Ελαιόρεμα θα συμβάλει καθοριστικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Σύμφωνα με το σχέδιο που έχει καταθέσει ο δήμος σε έκταση 81 στρεμμάτων θα κατασκευαστούν διαδρομές περιπάτου, ποδηλατόδρομοι, χώροι πρασίνου και παιδικές χαρές. Από την άλλη πλευρά οι πολυτελείς βίλες στους Ελαιώνες, μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα των αστών και εκτός σχεδίου πόλης, αλλά και τα πολυκαταστήματα στην περιοχή Πατριαρχικό είναι μια διαφορετική απόδειξη του μωσαϊκού της περιοχής που καταφέρνει να συγκεντρώνει μια ποικιλία κοινωνικών τάξεων και συμφερόντων. Όπως όμως γίνεται συνήθως στη χώρα μας, η άναρχη ανάπτυξη προηγείται του προσεκτικού σχεδιασμού με αποτέλεσμα πολλές περιοχές της Πυλαίας να μην απολαμβάνουν βασικές υποδομές διαβίωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχετικά πρόσφατα η Νομαρχία Θεσσαλονίκης προχώρησε στην κατασκευή νέων δρόμων και στη συνδεση όλων των κατοικιών και των εμπορικών κέντρων με το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο.

Το alter ego της Πυλαίας

Ωστόσο, αποκομμένη από τη γοητεία της Καπουτζήδας παραμένει η Κάτω Πυλαία που βρίσκεται μπροστά στο παραλιακό μέτωπο της περιοχής έκτασης 5 χιλιομέτρων. Οι οδοί Κρίνης και Ίριδος είναι άγνωστοι για τους περισσότερους από εμάς αν και περνάμε από μπροστά τους πολύ συχνά. Είναι δύο πάροδοι στα δεξιά της Γεωργικής Σχολής ανάμεσα στα βενζινάδικα και τα ναυπηγεία που βρίσκονται πάνω στο δρόμο και οδηγούν σε μια εντελώς διαφορετική γειτονιά της Πυλαίας. Οι όμορφοι δρόμοι, τα τακτοποιημένα παρτέρια, οι πολυτελείς κατασκευές δίνουν τη θέση τους σε μια εικόνα παρακμής, σπίτια που αναπολούν τη δόξα του παρελθόντος, μπάζα, σκουπίδια και εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα ανάμεσα σε ανθισμένες αμυγδαλιές και καταπράσινες εκτάσεις γης συμπληρώνουν το τοπίο. Οι περίπου 20 οικογένειες που ζουν εκεί αγόρασαν οικόπεδα της δεκαετία του ’60 σε μια περιοχή “φιλέτο” αφού βρίσκεται μόλις 100 μέτρα μακριά από τη θάλασσα. Οι προσδοκίες και τα όνειρα τους για μια ποιότητα ζωής αντίστοιχη και καλύτερη της Πυλαίας έπεσαν στο κενό αφού η περιοχή τους βρίσκεται ακόμη εκτός σχεδίου πόλης και τα σπίτια που έχτισαν είναι δηλωμένα αυθαίρετα. “Ο δήμος μας έχει παρατήσει. Έχουμε ελάχιστο φως το βράδυ, δεν υπάρχουν δρόμοι, σηματοδότηση, καθαριότητα. Ζούμε ακόμη με βόθρους, ενώ δεν υπάρχει φαρμακείο σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων. Κάτι να χρειαστούμε δεν θα ξέρει που να μας βρει η πυροσβεστική και η αστυνομία”, τονίζει με παράπονο η 68χρονη κ. Κούλα. Η ίδια ζει στην περιοχή από το ’74 και έχει ακούσει χιλιάδες υποσχέσεις για ανάπλαση και ανάπτυξη. “Το μόνο που κάνανε είναι να βάλουν πριν από χρόνια δύο παγκάκια στην παραλία, η οποία είναι γεμάτη σκουπίδια και σύριγγες από τοξικομανείς. Στα γεράματα αναγκάστηκα να βγάλω δίπλωμα για να πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ”. 

Οι προοπτικές της περιοχής

Ο πληθυσμός της Πυλαίας σύμφωνα με την τελευταία απογραφή ανέρχεται σε 20.000 κατοίκους, αλλά σύμφωνα με τα στοιχεία του δήμου έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση των αναγκών της περιοχής αλλά όχι και σε παράλληλη αύξηση της χρηματοδότησης από τους εθνικούς πόρους οι οποίοι κατανέμονται με βάση τις επίσημες απογραφές. Η Πυλαία τείνει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά μιας μικρής πόλης με αυξημένες ανάγκες. Θα πρέπει να εξυπηρετήσει ταυτόχρονα έναν μεγάλο αριθμό μόνιμων κατοίκων, αλλά και τους εργαζόμενους στις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες που εδράζονται στην περιοχή (ΙΚΕΑ, Εμπορικό Κέντρο “Μακεδονία”, Εμπορικό Κέντρο “Mediterranean Cosmos”). Ο Νίκος Νυφούδης, οικονομολόγος και πρόεδρος της ΜΚΟ Ευρωοδύσσεια, ο οποίος δραστηριοποιείται στα κοινά της περιοχής, υπογραμμίζει ότι η Πυλαία πρέπει να εκσυγχρονίσει τις υποδομές της και να τονώσει την οικονομία της. “Θεωρώ απαραίτητη την κατασκευή ενός υπόγειου χώρου στάθμευσης, την αξιοποίηση του ιστορικού κέντρου και τη δημιουργία νέων πολιτιστικών υποδομών στην περιοχή “Αντίλαλος”. Στη διοίκηση μιας περιοχής χρειάζεται φαντασία και καινοτόμες προτάσεις. Σκεφτείτε την κατασκευή ενός πλωτού θερινού κινηματογράφου στην περιοχή του ΙΚΕΑ”, σημειώνει ο κ. Νυφούδης.

Οι προκλήσεις με τις οποίες θα βρεθεί αντιμέτωπη τα επόμενα χρόνια η Πυλαία έχουν άμεση σχέση με την οικιστική ανάπτυξη. Η βελτίωση των βασικών υποδομών (δρόμοι, ηλεκτροφωτισμός, αποχέτευση, ύδρευση, στάθμευση), το πρόβλημα της σχολικής στέγης και η ενίσχυση της τοπικής αγοράς είναι αυτά που απασχολούν κυρίως τη διοίκηση του δήμου.

Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.