Ποιο είναι το μέλλον του ιστορικού Ορφανοτροφείου που ισοπεδώθηκε;

5/2/2017: Υπάρχει πια το ενδεχόμενο σύμφωνα με τη voria.gr η Κυβέρνηση να παραχωρήσει άλλη έκταση στην Εκκλησία και το οικόπεδο του πρώην ορφανοτροφείου να δοθεί στο δήμο ή σε άλλο φορέα. Οι όροι της παραχώρησης που έγινε στην εκκλησία το 2011 δεν έχουν εκπληρωθεί και έτσι στο τέλος του 2016 το οικόπεδο έχει ουσιαστικά περιέλθει εκ νέου στο κράτος.

Ας δούμε όμως την ιστορία αυτής της ιστορίας μέχρι το σήμερα:

27/7/2016: H απομάκρυνση από την αστυνομία των καταληψιών που διέμεναν στο Ορφανοτροφείο τα ξημερώματα της Τετάρτης υπήρξε και η αρχή της επόμενης ημέρας του.Μπουλντόζες και φορτηγά που απομακρύνουν τα μπάζα άρχισαν το γκρέμισμα του ιστορικού κτιρίου σήμερα το πρωί μετά από απαίτηση των ιδιοκτητών του. Στο κτίριο που είχαν στεγαστεί τους τελευταίους μήνες και δομές φιλοξενίας και εξυπηρέτησης προσφύγων υπάρχει αποθηκευμένο υλικό (εξοπλισμός ένδυσης, σίτισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αλλά και ότι προσέφεραν ομάδες πολιτών, που καταβάλλεται αυτή την ώρα προσπάθεια από τις ομάδες που προσφέρουν υπηρεσίες στο προσφυγικό να απομακρυνθούν για να χρησιμοποιηθούν αλλού. Το μέλλον του συγκεκριμένου χώρου μετά την κατεδάφιση θα αφορά στην ανέγερση από τη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης Ίδρυματος χρονίως πασχόντων.

Δεκέμβρης 2015: Ο πρώην αντιδήμαρχος Ανδρέας Κουράκης από την «Πρωτοβουλία», η επικεφαλής της παράταξης «Θεσσαλονίκη Ανοιχτή Πόλη» Ρία Καλφακάκου και η δημοτική σύμβουλος της παράταξης «Γειτονιές σε Δράση», Ελεάννα Ιωαννίδου, αναλαμβάνουν πρωτοβουλία για την ακύρωση της πράξης παραχώρησης του ακινήτου στην Μητρόπολη και την εν συνεχεία παραχώρησή του στο δήμο. Οι όροι της παραχώρησης στην Εκκλησία δεν έχουν εκπληρωθεί και γι’ αυτό καλούν την κυβέρνηση να ακυρώσει την απόφαση του κ. Λοβέρδου και να παραχωρήσει το ακίνητο στο δήμο Θεσσαλονίκης.

5/12/2015: Η κατάληψη στέγης του Ορφανοτροφείου. Η κατάληψη στέγης μεταναστών του Ορφανοτροφείου της Τούμπας για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που μετά από δύο εβδομάδες  εγκλωβισμού στην Ειδομένη αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Θεσσαλονίκη πραγματοποιήθηκε το Σάββατο και μέσα σε μόλις δύο μέρες αλληλέγγυοι κατάφεραν να επισκευάσουν αίθουσες του εγκαταλελειμμένου κτιρίου (πρώην ορφανοτροφείου) που ανήκει στην Εκκλησία, προκειμένου να δημιουργηθεί άλλη μια αυτοοργανωμένη δομή που θα καλύπτει στεγαστικές αλλά και υλικές ανάγκες των μεταναστών, χτίζοντας εντός της και ένα δίκτυο ιατρικής και νομικής υποστήριξης.

Έγινε επίσης κάλεσμα τόσο στη γειτονιά, όσο και μέσω facebook για βοήθεια καθώς υπάρχει ανάγκη για στρώματα, κουβέρτες και είδη πρώτης ανάγκης. Η Εκκλησία έχει αντίθετη γνώμη για την φιλανθρωπική αυτή δράση αφού την ίδια μέρα και την επομένη ιιερείς προσέγγισαν τον χώρο μαζί με τη συνοδεία αστυνομίας ενημερώνοντας μεταξύ άλλων ότι προτίθεται να κατεδαφίσει το οίκημα ώστε να προστατεύσει την ιδιοκτησία της.

Το ιστορικό ορφανοτροφείο των Ελεάννα Ιωαννίδου, Ανδρέα Κουράκη

Το ορφανοτροφείο θηλέων “Μέγας Αλέξανδρος” ιδρύθηκε το 1934, για να στεγάσει τα ορφανά κορίτσια που έφτασαν στη Θεσσαλονίκη μετά τη μικρασιατική καταστροφή και σταμάτησε να λειτουργεί το 2000, όταν οι λιγοστές τρόφιμοι που είχαν απομείνει μεταφέρθηκαν στο ορφανοτροφείο “Μέλισσα”. Βρίσκεται στην Άνω Τούμπα, το ακίνητο, όπου είναι χτισμένο το διώροφο κτίριό του, έχει εμβαδόν περίπου 2,5 στρέμματα και περικλείεται από τις οδούς Ολυμπίας, Γρ. Λαμπράκη & Παυσιλύπου. Στον παρακείμενο χώρο υπάρχει και ιδρυματικό παρεκκλήσι, αφιερωμένο στην Αγία Ευφροσύνη. Εγκαταλειμμένο για πολλά χρόνια, τέθηκε υπό κατάληψη το 2005 από ένα σύνολο ανθρώπων που “μοιράζονταν την επιθυμία να στεγάσουν την καθημερινότητά τους με πιο ανταγωνιστικούς προς το υπάρχον όρους”, όπως έγραφαν σε φυλλάδιο τους. Καθώς ο χώρος ανήκε στην Πρόνοια και στη συνέχεια στο υπουργείο υγείας που δεν είχε την πρόθεση να το αξιοποιήσει, ήταν δε χαρακτηρισμένος ως δημόσιο κτίριο, το δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης, με ομόφωνη απόφασή του το Νοέμβριο του 2011, ζήτησε την μεταβίβασή του στο δήμο, προκειμένου να στεγάσει τον Οργανισμό Βρεφονηπιακής, Παιδικής, Οικογενειακής Μέριμνας ή άλλο νομικό πρόσωπο που ασκεί κοινωνική πολιτική. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι ανάγκες του δήμου σε κτίρια για βρεφονηπιακούς σταθμούς και άλλες κοινωνικές δομές είναι τεράστιες και, παρά τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας, ο τότε υπουργός υγείας, Ανδρέας Λοβέρδος, προτίμησε να το μεταβιβάσει στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία Εκκλησιαστικού Ιδρύματος χρονίως πασχόντων και ΑμεΑ, σαν να μην είχε άλλα κτίρια και οικόπεδα η Εκκλησία που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει γι αυτό το σκοπό. Η παραχώρηση έγινε κατά χρήση για 50 χρόνια με τον όρο είτε να χρησιμοποιηθεί το κτίσμα εντός διετίας από την Εκκλησία, είτε, εντός πενταετίας, να ανεγερθεί νέο κοινωφελές κτίριο. Σε αντίθετη περίπτωση προβλέπεται ανάκληση της παραχώρησης.

Ευθύς αμέσως μόλις έγινε η μεταβίβαση, η Μητρόπολη ανέλαβε δράση. Με τη συνδρομή των ΜΑΤ, εκδίωξε τους καταληψίες, οι οποίοι δικάστηκαν και αθωώθηκαν, ενώ ταυτόχρονα έλαβε απόφαση από τον υπουργό πολιτισμού περί μη κήρυξης του κτιρίου ως διατηρητέου. Άφησε τη διετία να παρέλθει άπρακτη, χωρίς να εγκατασταθεί στο διώροφο κτίριο και στη συνέχεια, σήμερα, επιδιώκει την έγκριση όρων δόμησης, προϋπόθεση απαραίτητη, προκειμένου να εκδοθεί άδεια δόμησης. Στο πλαίσιο της γνωμοδοτικής αρμοδιότητας του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης στη διαδικασία της έγκρισης όρων δόμησης, το θέμα ήρθε στην περασμένη συνεδρίαση, με εισήγηση να δοθούν στο οικοδομικό τετράγωνο οι μεγαλύτεροι δυνατοί όροι δόμησης που προβλέπονται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο για την περιοχή. Δηλαδή, συντελεστής δόμησης 2,4, ποσοστό κάλυψης 60% και μέγιστο ύψος 22,75 μέτρα. Με άλλα λόγια, στη θέση του μικρού διώροφου με κήπο, να υψωθούν πέντε όροφοι συνολικού εμβαδού 5.500 τετραγωνικών μέτρων και υπόγειο, με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις για την περιοχή.

Παράλληλα, το πού θα βρει η Μητρόπολη τα περισσότερα από 12 εκατομμύρια που απαιτούνται για την κατασκευή και τον εξοπλισμό του έργου και την εν συνεχεία στελέχωση με προσωπικό και την λειτουργία του, ή αν θα αφήσει το ακίνητο αναξιοποίητο, έχοντας απλά κατοχυρώσει την ιδιοκτησία και τους όρους δόμησής του, παραμένει άγνωστο, όπως επίσης άγνωστο παραμένει το αν θα μπορούν να φιλοξενηθούν μη χριστιανοί ασθενείς στις εγκαταστάσεις του εκκλησιαστικού ιδρύματος. Η λογική, φυσικά, της κατασκευής νοσηλευτηρίων χρονίως πασχόντων μέσα στα πυκνοδομημένα σημεία των βεβαρημένων περιβαλλοντικά αστικών κέντρων, μας ξεπερνά, καθώς αφορά σε ασθενείς που θα νοσηλεύονται για μακρό χρονικό διάστημα, χωρίς εφημερίες και ανάγκη προσβασιμότητας από το κοινό. Ας μην ξεχνάμε πως μιλάμε για την Άνω Τούμπα, όπου ο μοναδικός δημοτικός παιδικός σταθμός έχει μόνο δύο τμήματα.

Με τα δεδομένα αυτά, προτείναμε στο δημοτικό συμβούλιο είτε να απορρίψει το θέμα και να επιδιώξει την ανάκληση της παραχώρησης στην Εκκλησία και την παραχώρηση στο δήμο από τον υπουργό υγείας, ώστε να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του σε παιδικούς σταθμούς και άλλες κοινωνικές δομές με την επισκευή και συντήρηση του υπάρχοντος κτιρίου, είτε, τουλάχιστον, με την προυπόθεση ότι οι πόροι για την ανέγερση νοσηλευτηρίου είναι διασφαλισμένοι, να δώσει μικρότερους όρους δόμησης, ώστε να μην επιδεινώσει το πολεοδομικό κεκτημένο της περιοχής.

Αντ’ αυτού, η πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης, έκανε δεκτή ως είχε την εισήγηση, νομιμοποιώντας πολιτικά την πράξη Λοβέρδου να παραχωρήσει το ακίνητο όχι στους δημότες της Θεσσαλονίκης, αλλά στην Εκκλησία. Σαν να μην έχει αρκετά άλλα ακίνητα η Εκκλησία, για να στεγάσει χρονίως πάσχοντες. Και σαν μην διεκδικεί και το τελευταίο ευρώ της απαλλοτρίωσης, μπλοκάροντας τα ακίνητά της που είναι δεσμευμένα για νοσοκομεία, σχολεία και πράσινο.

Αν μη τι άλλο, το κτίριο του παλιού ορφανοτροφείου σώζει ένα κομμάτι από την προσφυγική μνήμη αυτής της πόλης και του αξίζει μια δεύτερη σκέψη. Δεν είναι αργά. Μπορεί και οίκοθεν ο υπουργός υγείας να σταθμίσει εκ νέου την κατάσταση. Υπάρχουν οι προυποθέσεις. Το σίγουρο είναι πως οι ανάγκες της πόλης μας είναι πολύ πιο επείγουσες και επιτακτικές από αυτές της Μητρόπολης. Μέχρι να υπάρξει, επιτέλους, ουσιαστικός διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους, τέτοιες διορθωτικές κινήσεις θεωρούμε ότι είναι αυτονόητες και αναμενόμενες από μια κυβέρνηση με κορμό την Αριστερά.

Η ιστορία της κατάληψης από τον Σάκη Ιωαννίδη

Το 2005 «ένα σύνολο ανθρώπων που μοιραζόμαστε την επιθυμία να στεγάσουμε την καθημερινότητα μας με πιο ανταγωνιστικούς προς το υπάρχον όρους», όπως γράφουν σε φυλλάδιο τους, έκαναν κατάληψη στο εγκαταλελειμμένο ορφανοτροφείο θηλέων «Μέγας Αλέξανδρος». Κάπου ανάμεσα σε λόγους πολιτικούς και ανάγκες στέγασης που υποκίνησαν την πράξη τους, διαβάζουμε ότι «στη γενικευμένη κυριαρχία του μοντέλου της απομόνωσης και της πυρηνικής οικογένειας επιδιώκουμε το πέρασμα στη συλλογική ζωή».

Το ορφανοτροφείο ιδρύθηκε το 1934 για να στεγάσει τα ορφανά κορίτσια που έφτασαν στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και μέχρι τότε στεγάζονταν σε πρόχειρα παραπήγματα. Τα κορίτσια πήγαιναν στο λεγόμενο «τενεκεδένιο σχολείο» που λειτουργούσε δίπλα στο ορφανοτροφείο και τα απογεύματα μάθαιναν ραπτική. Στο εργαστήριο υφαντουργίας οι μικρές μαθήτριες μάθαιναν να υφαίνουν χαλιά, τα οποία είχαν μεγάλη ζήτηση σε αγορές του εξωτερικού και οι πωλήσεις κάλυπταν ένα μέρος των εξόδων του ιδρύματος. Η δημοτική σύμβουλος Ελένη Τζιούτζια που μεγάλωσε στην περιοχή της Τούμπας και αργότερα δίδαξε στο – σύγχρονο πια – σχολείο δίπλα στο ορφανοτροφείο, θυμάται τα ευγενικά και πειθαρχημένα κορίτσια του ιδρύματος: «Τα πράγματα τους τα είχαν πάντα σε μια τάξη. Τα Χριστούγεννα πηγαίναμε με το σχολείο στο ορφανοτροφείο και δίναμε στα κορίτσια δώρα και γλυκά. Κάθε Κυριακή μάλιστα, μετά τον εκκλησιασμό στην Οσία Ευφροσύνη, είχαν τη δική τους εκπομπή στο ραδιόφωνο και έλεγαν τραγούδια με τη μαντολινάτα τους». Ο ψηλός τοίχος που περιβάλλει ακόμη και σήμερα το ορφανοτροφείο δεν εμπόδισε τα νεανικά ειδύλλια. «Θυμάμαι τον γάμο του Μηνά με την Κατίνα. Ο Μηνάς, ο φούρναρης της γειτονιάς, προμήθευε με ψωμί το ίδρυμα και η Κατίνα έκανε τις παραλαβές. Το ίδιο συνέβη με τον ταχυδρόμο και την κοπέλα που παραλάμβανε τα γράμματα. Τι πιο φυσικό;». Οι κοπέλες έφευγαν από το ορφανοτροφείο είτε παντρεμένες ή για σπουδές σε κάποια σχολή Οικοκυρικής ή ακόμη και με τη δική τους δουλειά ως υφάντρες σε κάποιο εργοστάσιο. Τα λιγοστά κορίτσια που έμειναν στο ίδρυμα το 2000 μεταφέρθηκαν στο ορφανοτροφείο «Μέλισσα» και ένα ζωντανό κύτταρο της Τούμπας έκλεισε.

*Η παλιά φωτογραφία είναι από την έκθεση ιστορικών τεκμηρίων «Ορφανοτροφείο Θηλέων “Μέγας Αλέξανδρος” 1926-2000» που είχε φιλοξενηθεί το 2012 στο Πολιτιστικό Κέντρο Τούμπας.

Διαβάστε ακόμη: Οι καταλήψεις είχαν την δική τους ιστορία

Η Ελεάννα Ιωαννίδου είναι δημοτική σύμβουλος Θεσσαλονίκης (Γειτονιές σε δράση, Οικολογία-Αλληλεγγύη-Πολιτισμός). Ο Ανδρέας Κουράκης, δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης (Πρωτοβουλία για τη Θεσσαλονίκη) και πρώην αντιδήμαρχος