Πλατεία Φαναριωτών: Η ανάπλασή της ξεκινά άμεσα
Μια νέα ανάπλαση που ήδη άργησε είναι στα άμεσα σχέδια του δήμου Θεσσαλονίκης.
Ένα κομβικό σημείο της πόλης στην απόληξη του τρίτου πιο σημαντικού μνημειακού άξονα μετά την αριστοτέλους και την αγίας Σοφίας, είναι η Πλατεία Φαναριωτών που έχει μετατραπεί σε ένα άτυπο πάρκινγκ με τρόπο ώστε να μη γίνεται πλέον αντιλητπή σε κανέναν η οριοθέτησή της και να παρουσιάζει μια κατακερματισμένη εικόνα με ρευστά όρια. Η ανάπλαση με βιοκλιματικά κριτήρια της Πλατείας Φαναριωτών (Η Πλατεία βρίσκεται στην απόληξη της Δημητρίου Γούναρη στην διασταύρωση με Παύλου Μελά έμπροσθεν της διχάλας των οδών Στρατηγού Καλλάρη και Δημητρίου Γούναρη που καταλήγουν στην Λεωφόρο Νίκης) είναι ένα από τα έργα που προτείνει η διοίκηση Γιάννη Μπουτάρη προς χρηματοδότηση στο Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου. Να θυμίσουμε ότι η δωρεά Νιάρχου έχει ήδη ανακοινωθεί από το Ίδρυμα από το καλοκαίρι του 2015 κάτω από την ομπρέλα “Πρωτοβουλία Ενάντια στην Κρίση” που έχει αναλάβει το Ίδρυμα για να καλύψει βασικές ανάγκες των πολιτών που, στα μεγάλα αστικά κέντρα, που βιώνουν εντονότερα τις συνέπειες της παρατεταμένης κρίσης. Είναι στο ύψος των 10 εκατομμυρίων (άλλα δέκα έλαβε ο δήμος Αθηναίων) και η απορρόφησή τους είναι στη δικαιοδοσία του δήμου να καταθέσει σχέδια προς υλοποίηση.
Η αρχική πρόθεση ήταν η μελέτη να δημοπρατηθεί μέχρι το τέλος του 2014 προκειμένου ενταχθεί στο τεχνικό πρόγραμμα του δήμου για το 2015 και ορίζοντα υλοποίησης μέσα στο 2016, αλλά η αλλαγή στην αντιδημαρχία Τεχνικών Έργων και Ασικού Σχεδιασμού μάλλον συνέτεινε στην καθυστέρηση.
Αυτή τη στιγμή η μελέτη της Πλατείας Φαναριωτών (πέραν του άξονα Αγίας Σοφίας και στο τμήμα προς την Νίκης που αναμένει την κυκλοφοριακή μελέτη) είναι η μόνη ολοκληρωμένη που βρίσκεται ένα στάδιο πριν την υλοποίηση. Η μελέτη ακολουθεί τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής στοχεύοντας στη βελτίωση του μικροκλίματος στην περιοχή.
Το έργο αυτό ήταν ανάμεσα σ΄αυτά που παρουσιάστηκαν στα μέλη της Πρωοβουλίας στο πλαίσιο της συνεδρίασης που έγινε με την ευκαιρία της σχεδιαζόμενης δανειοδότησης του δήμου Θεσσαλονίκης μέσω της Ευρωπαϊκής τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ).
Ρευστά όρια: η ανάκτηση ενός παραθαλάσσιου κόμβου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης
Ο σημερινός υποβαθμισμένος ελεύθερος χώρος στα όρια μεταξύ αστικού ιστού και θαλάσσιου μετώπου και η προβληματική ανάδειξη του μνημειακού άξονα της Δημητρίου Γούναρη οφείλονται στην πολλαπλή διάσπαση και οριοθέτηση από άξονες κυκλοφορίας και στάθμευσης. Η προβληματικότητα του σημείου στο αστικό περιβάλλον οδήγησε στην υλοποίηση ενός εργαστηρίου κάτω από τον τίτλο, Ρευστά όρια: η ανάκτηση ενός παραθαλάσσιου κόμβου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τη μελέτη θα απομακρυνθούν τα άναρχα σταθμευμένα αυτοκίνητα χωρίς όμως να διακόπτεται η διέλευση των οχημάτων από την οδό Παύλου Μελά προς τη λεωφόρο Νίκης. Η κυκλοφορία των πεζών αναμένεται να διευκολυνθεί μέσω της ενοποίησης της πλατείας Φαναριωτών εκατέρωθεν του άξονα της οδού Π.Μελά, της επέκτασης των πεζοδρομίων των οδών, της βελτίωσης του φωτισμού της περιοχής και της δημιουργίας σκιερών σημείων στάσης και ανάπαυσης. Το κομμάτι της Δημητρίου Γούναρη κάτω απ΄την Παύλου Μελά και η Στρατηγού Καλλάρη θα μετατραπούν σε οδούς ήπιας κυκλοφορίας μέχρι τη Λεωφόρο Νίκης. Παρατηρούμε ότι σταδιακά όλες οι απολήξεις των οδών του ιστορικού κέντρου προς τη Νίκης μετατρέπονται σε οδούς ήπιας κυκλοφορίας, που σε συνδυασμό με την επικείμενη ανάπλαση του τμήματος της Αγίας Σοφίας από την Τσιμισκή μέχρι την Νίκης ολοκληρώνει το “πρόσωπο” των οικοδομικών τετραγώνων στο θαλάσσιο μέτωπο της Παλαίας Παραλίας.
Το πρότυπο εργαστήριο περιβαλλοντικού αστικού σχεδιασμού για την Πλατεία Φαναριωτών και την απόληξη του άξονα της Δημητρίου Γούναρη, υλοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2013 στη Διεύθυνση Αστικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικών Μελετών του Δήμου Θεσσαλονίκης, μετά από πρόσκληση του τότε αντιδημάρχου Αστικού Περιβάλλοντος Ανδρέα Κουράκη, από ομάδα διδασκόντων, υποψηφίων διδακτόρων και αποφοίτων του Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΠΣ ΑΠΘ, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Νίκο Καλογήρου. Η Ομάδα υποψηφίων διδακτόρων περιελάμβανε τους Αριστοτέλη Βαρθολομαίο, Δέσποινα Ζαβράκα, Ζωή Καρακινάρη, Αθηνά-Χριστίνα Συράκου, Αναστασία Τζάκα, Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλο και μια ομάδα φοιτητών τμήματος Αρχιτεκτόνων ΠΣ ΑΠΘ: Απόστολος Αποστολίνας, Κυριακή Γώτη, Αρσένης Ζαχαριάδης, Ελένη Κουμπλή, Αλεξάνδρα Νιάκα, Νικόλαος Ξένος, Γιώργος Χουσέν.
- Σκοπός και αντικείμενο του εργαστηρίου
Το εργαστήριο επικεντρώθηκε σε εναλλακτικές μεθοδολογίες για τη διαχείριση της σύγχρονης δυναμικής του αστικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή ευέλικτων προγραμματικών μεθοδολογιών, αναζητώντας βιώσιμες και οικονομικές συνθετικές επιλύσεις που προσαρμόζονται στη σκληρή πραγματικότητα μιας σύγχρονης πυκνοδομημένης μεσογειακής πόλης. Η πρόταση αποτελεί πρότυπο συνέργειας δημόσιων φορέων με στόχο την πολύπλευρη αναβάθμιση της βιώσιμης εικόνας του τόπου και έλαβε το ειδικό βραβείο περιβαλλοντικού αστικού σχεδιασμού στο διαγωνισμό του συνεδρίου “Design Creative Synergies 2014” που διοργανώθηκε από το ΑΠΘ, το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας, την Μητροπολιτική Αναπτυξιακή Θεσσαλονίκη ΑΕ και το Κέντρο Δημιουργικής Οικονομίας. Η συμβολή της πρότασης του εργαστηρίου στην προώθηση της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας της Θεσσαλονίκης θα παρουσιαστεί στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου που θα πραγματοποιηθεί 31 Μαρτίου – 2 Απριλίου 2017 στη Λάρισα.
- Ανάγνωση και ανασύνθεση της ευρύτερης περιοχής
Ερευνήθηκαν δυνατότητες ανασύνθεσης της περιοχής με την επανασύνδεση τμημάτων της πλατείας-άξονα και την ανάκτηση ιστορικής, φυσικής και αντιληπτικής αξίας μέσα από δημιουργία σύνθετων πράσινων διαδρομών με ιστορικό και πολιτισμικό χαρακτήρα.
Η διαδικασία σχεδιασμού καθοδηγήθηκε από βιοκλιματικά δεδομένα που προέκυψαν από προσομοίωση του μικροκλίματος της περιοχής με το πρόγραμμα Envimet 3.1 BETA V.
Η διατύπωση των πρωταρχικών προτάσεων ελέγχθηκε με μοντέλα προσομοίωσης σε μία διαδικασία δυναμικής ανάδρασης της υφιστάμενης κατάστασης και της διατυπωμένης προκαταρκτικής πρότασης.
- Η νοηματική προσέγγιση
Κεντρική ιδέα είναι η επανένταξη του πυρήνα της πλατείας στον άξονα και η διπλή σύνδεση με το παραλιακό μέτωπο. Επιδιώχθηκε η ανάδειξη επιμέρους χαρακτηριστικών σε ποικίλες κλίμακες με έμφαση στην ανάδειξη της ιστορικής χάραξης, των μνημείων και των πολιτισμικών δεδομένων του υφιστάμενου κτιριακού δυναμικού. Η δημιουργία νέων αστικών κόμβων και προσπελάσεων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης με διευρύνσεις και ενοποιήσεις της κατακερματισμένης αστικής επιφάνειας και η αποκατάσταση της συνέχειας ιστορικών διαδρομών οδηγεί στην ανάκτηση πολύτιμου δημόσιου χώρου. Ουσιαστικά, προτείνεται ένας ενιαίος οικολογικά αναβαθμισμένος αστικός κόμβος με ευδιάκριτη πλέον την εικόνα της πλατείας και τις νέες διαδρομές για τους πεζούς που αρθρώνεται στο θαλάσσιο μέτωπο και αποκτά σημασία ανάλογη με τις πλατείες Αριστοτέλους, Ελευθερίας και Λευκού Πύργου.
Ο πειραματικός περιβαλλοντικός σχεδιασμός μετά την ανάλυση των βιοκλιματικών δεδομένων της περιοχής προτείνει το είδος των αστικών επιφανειών, την ποσότητα και κατανομή των χώρων πρασίνου.
Οι δενδροστοιχίες ακολουθούν και ενδυναμώνουν τη συνέχεια των διαδρομών. Το σύνολο των ψηλών φυτεύσεων διατηρείται και προστίθενται νέα είδη δενδρώδη, θαμνώδη, πολυετή ποώδη και αναρριχώμενα, συχνά με εντυπωσιακή ανθοφορία και συνδυασμένα ως προς την οσμή, το χρώμα και την ανάπτυξη και την χρήση φαρμακευτικών ή αυτοφυών. Διατυπώνεται με έμφαση η ανάγκη χρήσης ενδημικών και οικολογικά προσαρμόσιμων φυτών, τα οποία είναι στο σύνολό τους είδη της μεσογειακής χλωρίδας.
- Τα ρευστά όρια: διάχυση αστικών και φυσικών στοιχείων
Για τον επαναπροσδιορισμό των ρευστών ορίων τους συμβάλλουν ειδικοί χειρισμοί όπως: η αλληλοδιείσδυση αστικών και φυσικών χαρακτηριστικών, η αύξηση ποσοστού ελεύθερου χώρου και πρασίνου, η εξασφάλιση φυσικής σκίασης, ηλιασμού και αερισμού και η μέγιστη δυνατή υδατοδιαπερατότητα αστικών επιφανειών.
Η άρθρωση του ενοποιημένου αστικού χώρου προκύπτει γεωμετρικά από ήπιες χαράξεις και αστικές εγγραφές, οι οποίες επιχειρούν συμβολική αναφορά σε αναβαθμούς και στην προϋπάρχουσα φυσική τοπογραφία της πόλης. Αυτό επιτυγχάνεται με διευρύνσεις και ήπια διαχείριση επιπέδων, χωρίς βίαιες αποτμήσεις, με συνεχείς, ρέουσες χρήσεις, δραστηριότητες και εξυπηρετήσεις στους διαμορφωμένους υπαίθριους χώρους. Οι νέες διαμορφώσεις αποτελούνται από συνδυασμούς δαπέδων σκληρών, ενδιάμεσων ή μαλακών, διάτρητων ή πληρωμένων προκατασκευασμένων μονάδων, επιτρέποντας έτσι ευέλικτες συνθέσεις επιφανειών πολλαπλών ποιοτήτων. Ωστόσο, οι συνδυασμοί παραμένουν αυστηροί με ενιαίο ύφος και εκφραστική λιτότητα.
Ο αστικός εξοπλισμός περιλαμβάνει ειδικές κατασκευές με δυνατότητες αξιοποίησης ανακυκλωμένων υλικών σε κύβους (καθιστικά, εμπόδια ή υποδοχείς φυτεύσεων).
*Ευχαριστούμε θερμά τον καθηγητή Νίκο Καλογήρου για την περίληψη της Μελέτης της ανάπλασης της Πλατείας Φαναριωτών και την παραχώρηση των εικόνων προσομοίωσης.
