Η ποιήτρια που κρύβεται βαθιά μέσα στην Αποθήκη Δ

«Γιατί είναι πάντα ένας ν’ αγαπά και ένας για ν’ αγαπιέται». 

Κρατώ στα χέρια μου το πρόγραμμα του 59ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και ένα λεπτό βιβλίο, 55 σελίδων, με τίτλο «Η μυστηριώδης ασθένεια». Ανάμεσα στα δύο, υπάρχει κάτι κοινό που γίνεται αντιληπτό με γυμνό μάτι. Το όνομα Φρίντα Λιάππα. Μία από τις δύο αίθουσες της Αποθήκης Δ στο Λιμάνι έχει το όνομα της σκηνοθέτριας, πρωταγωνιστεί στις κουβέντες μας για τις προβολές κάθε Νοέμβρη μήνα, στη μεγάλη γιορτή του σινεμά στην πόλη, αλλά και το βιβλίο περιλαμβάνει στο εξώφυλλό του το ίδιο ονοματεπώνυμο.

Η δημιουργός του «Μετά σαράντα μέρες», του «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» (Δημήτρης Πουλικάκος, Νένα Μεντή, Μπέτυ Αρβανίτη), του «Απεταξάμην» (Μαριτίνα Πάσσαρη), του «Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί» (Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Χρυσούλα Διαβάτη, Φίλιππος Σοφιανός κ.α.), του «Ήταν ένας ήσυχος θάνατος» (Πέμυ Ζούνη, Τάκης Μόσχος κ.α.), του «Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης» (Μάνια Παπαδημητρίου, Ηλέκτρα Αλεξανδροπούλου κ.α.) δεν αφιέρωσε τη σύντομη ζωή της μονάχα στον κινηματογράφο.

Πριν πεθάνει σε ηλικία μόλις 46 ετών, από κακοήθη όγκο στον εγκέφαλο, η Φρίντα Λιάππα εξέδωσε τρεις ποιητικές συλλογές, ένα μυθιστόρημα και μια συλλογή διηγημάτων. Τα διηγήματα αυτά, με τον τίτλο «Η μυστηριώδης ασθένεια» (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2017), αποτελούν ένα ταξίδι με όχημα τη μικρή φόρμα στον ψυχισμό της καλλιτέχνιδας που γεννήθηκε στη Μεσσήνη, πήρε ενεργό μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα στην Αθήνα, φυλακίστηκε και έπειτα όργωσε την Ευρώπη αφοσιωμένη στην Τέχνη και τα κινήματα.

Ναι αγάπη μου όπως ακριβώς το λες

το χειμώνα 

θα βλέπουμε τη βροχή στα τζάμια

την άνοιξη

θα φωτογραφίζουμε γαλανά τοπία

το καλοκαίρι

θα κολυμπάμε σ’ ακρογιαλιές γυμνιστών

το φθινόπωρο

θα περνάμε με βιβλία και Σοπέν

θα ζήσουμε μια ήσυχη ζωή

κάτω από τον Λυκαβηττό ή την Ακρόπολη

θα είμαστε για πάντα μαζί

και κυρίως

εγώ

θα ξεχάσω

ω ναι αγάπη μου όπως ακριβώς το λες

Όπως στο σινεμά που έκανε δημιούργησε τη δική της προσωπική γλώσσα, έτσι και στο γράψιμό της, στον πεζό λόγο εν προκειμένω, άνοιγε ολότελα σαν πηγάδι έτοιμο να δροσίσει με τις προσεκτικά διαλεγμένες της λέξεις. Λόγος βιωματικός, σε στιγμές αυτοβιογραφικός, με διάχυτη ποιητικότητα. Οι τίτλοι των διηγημάτων της θα μπορούσαν άνετα να γίνουν συνθήματα γραμμένα με σπρέι στα στενά σοκάκια των πόλεων:

Τα μάτια σου λέει ήταν κρασάτα

Ο έρωτας είναι πανικός

«Καμιά φορά τής τύχαινε να ανταμώσει παλιούς γνωστούς, και μπορούσαν ακόμα ν’ αναγνωρίζονται με τη μαγική πρόταση ”πάμε να χωθούμε σινεμά;”». 

Φεστιβάλ ακόμα στη Θεσσαλονίκη. Χωθείτε σινεμά και μέσα στα βιβλία. Είναι αυτό που η Φρίντα Λιάππα θα συμβούλευε για να αντέξει κανείς τη ζωή.

Στάσεις από τη ζωή της Φρίντας Λιάππα (10 Φεβρουαρίου 1948 – 28 Νοεμβρίου 1994), όπως δημοσιεύονται στο πλήρες βιογραφικό της στο shortfilm.gr

1965: Αποφοιτά από το γυμνάσιο Μεσσήνης και έρχεται στην Αθήνα. Επιτυγχάνει στις εισαγωγικές εξετάσεις του Πανεπιστημίου και γράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Ζει το καλοκαίρι των Ιουλιανών και οργανώνεται στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη.

1966: Αναπτύσσει συνδικαλιστική δράση από το πρώτο πανεπιστημιακό έτος και συμμετέχει στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού «Αργώ», που εκδίδουν οι φοιτητές της Φιλοσοφικής. Στο βραχύβιο περιοδικό (μόλις 3 τεύχη) δημοσιεύει τα πρώτα της ποιήματα.

1967: Εκλέγεται στο γραφείο φοιτητών Φιλοσοφικής της Δ.Ν.Λ. και, μετά τον Απρίλη, περνά στην παράνομη αντιδικτατορική δράση. «Τα φοιτητικά μου χρόνια κύλησαν όπως όλων των παιδιών: Δικτατορία. Ασφάλεια. Φυλακή. Έρωτες».

1968: Συλλαμβάνεται στις 20 Μαΐου και ανακρίνεται στην Ασφάλεια από τον Καραπαναγιώτη. Οδηγείται στις φυλακές Αβέρωφ, στις 30 Μαΐου. 20 Νοεμβρίου αρχίζει η δίκη του πρώτου κλιμακίου του «Ρήγα Φεραίου» που εξάρθρωσε η Ασφάλεια. Η Φρίντα καταδικάζεται σε 6 χρόνια φυλακή με πενταετή αναστολή. Αποφυλακίζεται στις 25 Νοεμβρίου. Διαγράφεται από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με απόφαση του πειθαρχικού τμήματος, και της αφαιρείται το διαβατήριο.

1973: Καταφέρνει να πάρει διαβατήριο, και εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου φοιτά στο London Film School. Ταξιδεύει στο Παρίσι, στο Βερολίνο και στη Λισαβόνα, όπου ζει από κοντά την επανάσταση «των Γαρυφάλλων».

1974: Επιστρέφει στην Ελλάδα.

1977: Σκηνοθετεί τη δεύτερη ταινία της, με τίτλο Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις, και παίρνει το Β βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ). Αρχίζει να σκηνοθετεί για την τηλεοπτική σειρά «Παρασκήνιο» (τα πρώτα της κομμάτια ήταν για το Ελεύθερο Θέατρο και τον Δημήτρη Μητροπάνο). Γράφει κινηματογραφική κριτική για τα περιοδικά «Αντί» και «Σύγχρονος Κινηματογράφος», κι αυτή η συνεργασία της θα κρατήσει μέχρι το 1980.

1980: Σκηνοθετεί την τρίτη της ταινία μικρού μήκους, με τίτλο Απεταξάμην, και παίρνει το Β βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το βραβείο της ΠΕΚΚ, το βραβείο καλύτερης ταινίας και το βραβείο κοινού στο Γ Φεστιβάλ Δράμας. Εκδίδει την πρώτη της ποιητική συλλογή, με τίτλο Λυρικός επίλογος της οδού Πατησίων.

1981: Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί – πρώτη ταινία μεγάλου μήκους. Η ταινία βραβεύεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με τα βραβεία πρωτεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, γυναικείας ερμηνείας, φωτογραφίας, μοντάζ, καθώς και το βραβείο της ΠΕΚΚ. Συμμετέχει στα Φεστιβάλ Βερολίνου (Panorama), Λονδίνου, Μόντρεαλ, Άμστερνταμ, Βαλέντσια, Σεντ-Ετιέν, Μονάχου, Κωνσταντινούπολης, στο Διεθνές Φεστιβάλ Γυναικείου Κινηματογράφου και στις Εβδομάδες Ελληνικού Κινηματογράφου στο Ανσύ, στην Μπαστιά, στην Μπολόνια, στη Γενεύη και στο Λοκάρνο. Εκδίδει την ποιητική συλλογή Τα ήσυχα ποιήματα και τα κυνηγετικά σκυλιά.

1982: Σκηνοθετεί δύο τηλεοπτικά κομμάτια για τον Κώστα Καρυωτάκη και τη Μαρία Πολυδούρη. Πιεσμένη από τα μεγάλα οικονομικά χρέη της ταινίας της, αναγκάζεται να σκηνοθετήσει ντοκιμαντέρ για το υπουργείο Γεωργίας, καθώς και δύο ντοκιμαντέρ για τη Χίο και τη Μυτιλήνη.

1983: Παντρεύεται τον Κυριάκο Αγγελάκο.

1985: Εκδίδει την πρώτη της συλλογή διηγημάτων, με τίτλο Η μυστηριώδης ασθένεια.

1986: Ολοκληρώνει την παραγωγή της ταινίας «Ήταν ένας ήσυχος θάνατος». Η ταινία επιλέγεται ταυτόχρονα από τα Διεθνή Φεστιβάλ του Λοκάρνο και του Σαν Σεμπαστιάν, και η Φρίντα επιλέγει να πάει στο δεύτερο. Η ταινία κερδίζει το βραβείο CIGA (το πρώτο βραβείο του παράλληλου διαγωνιστικού προγράμματος ZONA ABIERTA του Φεστιβάλ), συμμετέχει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και βραβεύεται με τα βραβεία γυναικείας ερμηνείας, φωτογραφίας, μοντάζ, ήχου και σπέσιαλ εφέ. Συμμετέχει στα Φεστιβάλ της Βαλέντσια, της Άγκυρας, του Βισί, στο DONNE E MEDIA στο Μιλάνο, στο Φεστιβάλ Γυναικών του Μόντρεαλ, στο αφιέρωμα Ευρωπαίων γυναικών σκηνοθετών της Ταινιοθήκης της Βαρκελώνης και στις Εβδομάδες Ελληνικού Κινηματογράφου στη Σουηδία, στην Κούβα, στη Βενεζουέλα και στην Αργεντινή.

1990: Καλοκαίρι, αρχίζει το γύρισμα της τελευταίας της ταινίας στη Μήλο, με τίτλο Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης. Κυκλοφορεί το μυθιστόρημα Ερωτηίδος μάρτυρος.

1991: Κυκλοφορεί την ποιητική συλλογή 1964-1988.

1992: Ιανουάριος. Ο τότε σύμβουλος κινηματογραφίας του ΥΠΠΟ, Απόστολος Δοξιάδης, ζητάει την εξαίρεση της ταινίας από τα κρατικά βραβεία, καταγγέλλοντας ότι, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, κακοποιήθηκε ένα ανήλικο παιδί για τις ανάγκες μιας σκηνής. Ένα τρομερό σκάνδαλο ξεσπά και για σειρά ημερών γίνεται πρωτοσέλιδο εφημερίδων και πρώτο θέμα των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων. Η Φρίντα αντικρούει τις άθλιες συκοφαντίες και καταγγέλλει τον σύμβουλο του ΥΠΠΟ για αναβίωση της λογοκρισίας. Η Μελίνα Μερκούρη, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Ζιλ Ντασέν, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Νίκος Κούνδουρος και άλλοι τάσσονται με το μέρος της. Ο εισαγγελέας ασκεί αυτεπάγγελτη δίωξη, και η Φρίντα, η μητέρα του παιδιού και οι παραγωγοί της ταινίας καλούνται στην ανακρίτρια. Φεβρουάριος. Η ταινία προβάλλεται ως επίσημη ελληνική συμμετοχή στο 42ο Διεθνές Φεστιβάλ του Βερολίνου. Επώνυμοι ξένοι κριτικοί, μέλη της FIPRESCI, με ψήφισμα τους στηρίζουν τη Φρίντα. Κυκλοφορεί το σενάριο της ταινίας σε λογοτεχνική μεταγραφή. Μάιος. Η ταινία βγαίνει στους κινηματογράφους. Η Φρίντα γράφει ένα καινούργιο σενάριο με τον Γιώργο Μπράμο, με τίτλο Άγκνιεσκα. Τέλη Οκτωβρίου, μπαίνει στο νοσοκομείο, σε κακή σωματική κατάσταση. Οι εξετάσεις αποκαλύπτουν έναν ευμεγέθη όγκο στον εγκέφαλο. Το Νοέμβριο, υποβάλλεται σε επέμβαση στη Νέα Υόρκη, και η βιοψία δείχνει ότι ο όγκος είναι κακοήθης.

1993: Το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Αθήνας, με απαλλακτικό βούλευμα (το 2826/93), αποφαίνεται, μετά την εξέταση του ανακριτικού υλικού, ότι δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί κατηγορία κατά της Φρίντας Λιάππα, της μητέρας του παιδιού και των παραγωγών της ταινίας για κακοποίηση ανηλίκου. Η Φρίντα ξαναδουλεύει το Ερωτηίδος μάρτυρος (το διορθωμένο βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη) και, παράλληλα, ετοιμάζει μια καινούργια ποιητική συλλογή, με τίτλο Το τραύλισμα του χρόνου. Τέλη του 1993, η υγεία της αρχίζει να επιδεινώνεται με γρήγορους ρυθμούς.

1994: Καταθέτει στο ΕΚΚ πρόταση για συγγραφή σεναρίου, με τίτλο Τα όνειρα και η πραγματικότητα της Μαργαρίτας. Η πρόταση εγκρίνεται, και η Φρίντα αρχίζει τη συγγραφή του σεναρίου. Η εισαγωγή της στο νοσοκομείο διακόπτει τη συγγραφή, η Φρίντα ζητά από τον πρόεδρο του ΕΚΚ να την αποδεσμεύσει, και προτείνει να δοθεί η αμοιβή που θα εισέπραττε, σε κάποιον νέο κινηματογραφιστή. Μετά από τρίμηνη παραμονή στο νοσοκομείο, αφήνει την τελευταία της πνοή στις 28 Νοεμβρίου.