Ποιος είναι ο Μακεδονικός Τάφος στο Φοίνικα που ανοίγει τις πύλες του για πρώτη φορά στο OHT

Με ανυπομονησία και μεγάλο ενδιαφέρον μετράμε αντίστροφα για το φετινό OPEN House που επιστρέφει με ξεχωριστές δωρεάν αρχιτεκτονικές ξεναγήσεις το σαββατοκύριακο 25 – 26 Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη.

Μεταξύ άλλων από το πρόγραμμα ξεχωρίζει ένα από τα new entry, στην εκδήλωση – θεσμό της πόλης, και αυτό είναι ο Μακεδονικός Τάφος στην περιοχή του Φοίνικα.

Πρόκειται για τον πρωιμότερο και καλύτερα διατηρημένο μακεδονικό τάφο από τους συνολικά έξι που έχουν αποκαλυφθεί στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Εντάσσεται σε νεκροταφείο της ύστερης κλασικής και της ελληνιστικής περιόδου, που εκτείνεται σε υπερυψωμένο πλάτωμα και ανήκει στον αρχαίο οικισμό που ανασκάφηκε 350μ. ΒΔ του τάφου, στον χώρο όπου κατασκευάστηκε το αμαξοστάσιο του μετρό.

Ένα από τα αρχαιότερα μνημεία αυτού του τύπου όπου ο δωρικός ρυθμός βρίσκει την πληρέστερη έκφρασή του.

Παρά το γεγονός ότι ο τάφος βρέθηκε συλημένος, η μορφή του και τα ανασκαφικά δεδομένα δείχνουν ότι ετοιμάσθηκε με ιδιαίτερη φροντίδα μέσα στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. για να δεχθεί έναν αναμφίβολα επιφανή νεκρό, πιθανότατα ανώτατο στέλεχος του μακεδονικού στρατού, και τη γυναίκα του.

Στην ιστοσελίδα του «Οδυσσεύς» του υπουργείου Πολιτισμού, διαβάζουμε σχετικά με τον Μακεδονικό Τάφο του Φοίνικα:

«Πρόκειται για επιβλητικό μονοθάλαμο οικοδόμημα, κατασκευασμένο από πωρόλιθο και επιχρισμένο με ασβεστοκονίαμα. Ένας βαθμιδωτός δρόμος, που έχει λαξευθεί στο φυσικό βράχο, οδηγεί στη θύρα του τάφου, που ήταν φραγμένη με έξι επάλληλους ογκόλιθους. Εσωτερικά ο τάφος έκλεινε με ξύλινη δίφυλλη πόρτα.

Η πρόσοψη του μνημείου, που σώζεται σχεδόν ακέραια, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή.

Έχει πλάτος 4,96 μ. και ύψος 5,68 μ. και είναι επιχρισμένη με λευκό μαρμαροκονίαμα. Ο δωρικός ρυθμός εδώ αναδεικνύεται σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, καθώς οι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες της ανωδομής τονίζονται με πολύχρωμα κονιάματα. Βαθυκύανα τρίγλυφα πλαισιώνουν τις λευκές μετόπες, όπου με χρυσαφιές πινελιές επαναλαμβάνεται η εικόνα μιας μεταλλικής φιάλης.

Το διάκοσμο της πρόσοψης ολοκλήρωνε η ζωγραφική παράσταση του αετώματος, που είχε, δυστυχώς, φθαρεί σε μεγάλο βαθμό λόγω της καταστροφής του επαέτιου γείσου από τους αρχαιοκάπηλους.

Η εσωτερική διαμόρφωση του θαλάμου, όπου δεσπόζουν δύο βωμόσχημα βάθρα επάνω σε ορθογώνιες βάσεις, είναι πραγματικά μοναδική.

Τα εντυπωσιακά βάθρα, με πολύχρωμο γραμμικό διάκοσμο σε μαύρο φόντο, είχαν επίσης υποστεί μεγάλη φθορά από τους αρχαιοκάπηλους, που αφαίρεσαν τα τεφροδόχα σκεύη και διασκόρπισαν τα καμένα οστά των νεκρών. Την εικόνα του χώρου συμπληρώνουν δύο κτιστά θρανία, για την εναπόθεση προσφορών προς τους νεκρούς».

Το μνημείο ήλθε στο φως την άνοιξη του 1987, ακριβώς πίσω από το Νοσοκομείο Άγιος Παύλος, στο χώρο απ’ όπου θα περνούσε τμήμα της ανατολικής περιφερειακής οδού. Μετά την ανασκαφή η κατασκευή του δρόμου ολοκληρώθηκε, ενώ μια ελαφρά υπερυψωμένη γέφυρα στέγασε τον τάφο.

Σήμερα, ο ειδικά διαμορφωμένος υπόγειος χώρος περιλαμβάνει επίσης έκθεση εποπτικού υλικού σχετικά με την ανασκαφή του μνημείου αλλά και με την ευρύτερη περιοχή, καθώς και παρουσίαση των γνωστών και άγνωστων μακεδονικών τάφων στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης ώστε ο επισκέπτης να αποκομίσει ολοκληρωμένη εικόνα για το θέμα.

Σε απόσταση λίγων μέτρων νοτιοανατολικά του τάφου ορθωνόταν ένας ταφικός τύμβος, παλαιότερα γνωστός ως «Τούμπα Κις», ενώ όλη η περιοχή εντάσσεται σε νεκροταφείο κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, που καταστράφηκε από αυθαίρετες αμμοληψίες στις προηγούμενες δεκαετίες.

Παρά την καταστροφή, οι σωστικές ενέργειες τις ΙΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων απέδωσαν αρκετούς ασύλητους τάφους του 4ου και 3ου αι. π.Χ.

Η διατριβή της Μαρίας Τσιμπίδου-Αυλωνίτη με τίτλο «Οι μακεδονικοί τάφοι του Αγίου Αθανασίου και Φοίνικα Θεσσαλονίκης: συμβολή στην εικονογραφία των ταφικών μνημείων της Μακεδονίας» αναφέρει ότι παρά την πρώτη εικόνα καταστροφής με τα μετακινημένα βάθρα, τα αποκολλημένα κονιάματα και τα διάσπαρτα παντού οστά, η έρευνα του θαλάμου απέδωσε αρκετά ευρήματα που διέφυγαν την ανθρώπινη μανία και τη φθορά του χρόνου.

Παρακάτω αναφέρει ότι η διαρρύθμιση του θαλάμου επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για έναν καθαρά οικογενειακό τάφο, που εξαρχής προορίζονταν και χρησίμευε ως χώρος ταφής δύο ατόμων, προφανώς ενός ζευγαριού.

Σύμφωνα με τα όσα σημειώνει η Τσιμπίδου-Αυλωνίτη και για τους δύο επιλέχτηκε ο πολυδάπανος και τελετουργικός τρόπος ταφής μετά από καύση, χωρίς όμως να διευκρινίζεται εάν ο θάνατος και η καύση του ζευγαριού ήταν ταυτόχρονη.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα όσα καταγράφει η διατριβή σχετικά με τη ζωγραφική παράσταση του αετώματος, που όπως προαναφέραμε έχει φθαρεί σε μεγάλο βαθμό λόγω της καταστροφής του επαέτιου γείσου από τους αρχαιοκάπηλους.

Η διατριβή εστιάζει τόσο στο κομμάτι που έχει να κάνει με την περιγραφή της παράστασης, ενώ επιχειρείται και μια ερευνητική προσέγγιση του θέματος.

Μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ ολόκληρη τη διατριβή της Μ. Τσιμπίδου-Αυλωνίτη.

Πότε θα είναι επισκέψιμος

Σύμφωνα με το επίσημο πρόγραμμα του Open House Thessaloniki, οι επισκέψεις στον Μακεδονικό Τάφο του Φοίνικα θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή 26/11 από τις 10:00 έως τις 13:00.

Αναλυτικά ΕΔΩ το πρόγραμμα του Open House Thessaloniki 2023

Διεύθυνση

Πυλαία (περιφερειακή οδός, έξοδος προς Μακεδονικό Τάφο, έναντι εισόδου Νοσοκομείου Αγ. Παύλος)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Ανασκαφικές έρευνες σε ταφικούς τύμβους των Νομών Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής, Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (AEMΘ) 1, Θεσσαλονίκη 1988, 261-268

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Μνημεία αιωνιότητας: Οι μακεδονικοί τάφοι στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, «Θεσσαλονικέων Πόλις», τ. 9, Θεσσαλονίκη 2002, 59-76

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μ., Ο μακεδονικός τάφος στην περιοχή του Φοίνικα, Θεσσαλονίκη 2002

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μ., Ο μακεδονικός τάφος την περιοχή του Φοίνικα, Θεσσαλονίκη 2003

Τσιμπίδου, Μ., Μακεδονικοί τάφοι στον Φοίνικα και στον Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης. Συμβολή στη μελέτη της εικονογραφίας των ταφικών μνημείων της Μακεδονίας, Αθήνα 2005

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Ανασκαφικές έρευνες στον Φοίνικα Ν. Θεσσαλονίκης, 1987-2006: Η εικοσαετία των ανατροπών, Επετειακός τόμος, 20 χρόνια ΑΕΜΘ, Θεσσαλονίκη 2009, 435 -448

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Φοίνικας 2005. Η μαρτυρία του κιβωτιόσχημου τάφου 4. Κερμάτια Φιλίας. Τιμητικός Τόμος για τον Ιωάννη Τουράτσογλου, τ. Β΄, Αθήνα 2009, 251-269

*Φωτογραφίες: αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης