Η πόλη μας αύριο (covid 20*)

Λέξεις: Πρόδρομος Νικηφορίδης

Την πόλη που κατοικώ σχεδίασε ο Ερνέστ Εμπράρ, ήταν μετά την πυρκαγιά του 1917 που η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ανέθεσε στον Γάλλο αρχιτέκτονα της Στρατιάς της Ανατολής τον σχεδιασμό της νέας Θεσσαλονίκης. Μία οθωμανική πόλη με δαιδαλώδη οργάνωση, στενότητα χώρων, με πολυάριθμα ευτελή κτίρια, με απουσία υποδομών, απουσία πλατειών και πάρκων, απουσία γενικά δημόσιων χώρων, απουσία υγειονομικών υποδομών στην εποχή που την ανθρωπότητα κυρίευε ο φόβος και ο θάνατος εξαιτίας της ισπανικής γρίπης μόλις είχε εμφανιστεί. Μία πόλη από την αρχή, μία νέα Θεσσαλονίκη που δεν ήθελε να μοιάζει στην προηγούμενη.

Η πόλη που κατοικώ τα 100 τελευταία χρόνια άλλαξε πολύ, απέκτησε νέο πληθυσμό από την ανταλλαγή του 1922 και έχασε δεκάδες χιλιάδες παιδιά της από την ναζιστική κτηνωδία Η πόλη που κατοικώ διαμόρφωσε μέχρι την δεκαετία του 50-60 ένα αρμονικό οικιστικό σύνολο με τριώροφα και τετραώροφα κτίρια με πρόνοια για το έξω και το μέσα των κτιρίων, με ωραίες όψεις, ωραίους χώρους υποδοχής, με περίτεχνα εσωτερικά και κλιμακοστάσια. Μετά ήρθε μία Κυβέρνηση και οι εργολάβοι για να της αφαιρέσουν το ωραίο και να της προσθέσουν το λειτουργικό, το μαζικό και κυρίως το φθηνό. Αύξηση ύψους και συντελεστή δόμησης τα νέα δεδομένα, η αντιπαροχή το νέο εργαλείο.

Η πόλη που κατοικώ σχεδιάστηκε για να έχει πολλά πάρκα, πλατείες, μνημειακούς άξονες και επιβλητικά δημόσια κτίρια. Έζησε όμως πολλαπλές ήττες, Μικρασιατική καταστροφή, πραξικοπήματα, 2ος Παγκόσμιος πόλεμος, ολοκαύτωμα των Εβραίων πολιτών της και αμέσως μετά έντονη εσωτερική μετανάστευση. Χάθηκε ο κοσμοπολιτισμός της, χάθηκε μεγάλος μέρος της αστικής της τάξης, χάθηκε η αισθητική της. Η πόλη μας μεγάλωσε μικραίνοντας.

Η πόλη που κατοικώ «έχτισε» τα πάρκα, εκεί που ο Ερνέστ Εμπράρ σχεδίασε πάρκα και χώρους πρασίνου ξεφύτρωσαν οικόπεδα, ένα ιερό κεκτημένο του Έλληνα, το « οικόπεδο». Χάθηκαν τα πάρκα και οι χώροι πρασίνου. Ο Μνημειακός Άξονας της Αριστοτέλους τερματίστηκε άδοξα σε ανώνυμες πολυκατοικίες της οδού Κασσάνδρου και ξέχασε τον θριαμβικό του σχεδιασμό και τις φυγές προς την Άνω Πόλη. Ο Άξονας των Μουσείων περιφράχτηκε από την εμποροπανήγυρη της Θεσσαλονίκης, Διεθνή Έκθεση την ονόμασαν αργότερα. Ο Ερνέστ Εμπράρ άφηνε το 40% της συνολικής επιφάνειας της πόλης σε ελεύθερους χώρους, δρόμους, πλατείες και πάρκα. Όλα συρρικνώθηκαν. Επιπλέον σχεδίασε κηπουπόλεις που εννοείται ποτέ δεν υλοποιήθηκαν. Η διεκδίκηση για πάρκα και χώρους πρασίνου είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Ήρθε η μέρα που πρέπει να ανακτήσουμε το χαμένο έδαφος, να σταματήσουμε να σχεδιάζουμε νέα μεγάλα οικοδομήματα στο κέντρο της πόλης, να ανακτήσουμε και κατοικήσουμε τους αρχαιολογικούς χώρους που θα γίνουν αρχαιολογικά πάρκα. Έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας.

Η πόλη που κατοικώ αδιαφόρησε για τις πλατείες, η κεντρική πλατεία της Θεσσαλονίκης, αυτή που βρισκόταν πάνω στο Άξονα της Αριστοτέλους πάνω από την Εγνατία και περιβαλλόταν, σύμφωνα με το σχέδιο, από το Δημαρχείο και το Δικαστικό Μέγαρο και άλλα δημόσια κτίρια δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Στη θέση της ένα απέραντο και άμορφο πλακόστρωτο με δέντρα. Η πλατεία Αριστοτέλους, μία από τις ομορφότερες πλατείες της Ελλάδας, ας μην ξεχνάμε αυτήν της Σύρου και κάποιες άλλες, αφέθηκε με τα χρόνια στις ορέξεις μίας νοσηρής επιχειρηματικότητας που την μετέτρεψε σε τσαντηρομαχαλά. Καταστήματα ελάχιστων τετραγωνικών «έκτισαν» στην πλατεία άλλα πολλαπλών τετραγωνικών μέτρων, με τους καναπέδες τους, την στέγαση τους, τα αμπαζούρ και τα πολυζούρ, τα ξύλινα και άλλα ντεκ, τα παράθυρα και τις πόρτες και κατάργησαν την πλατεία. Όλα αυτά μόνο στην πλατεία Αριστοτέλους, μόνο στην Ελλάδα.

Κάποιες πλατείες εξαφανίστηκαν κάτω από το βάρος της κυκλοφορίας και κατέληξαν κυκλοφοριακοί κόμβοι, πλατεία Σιντριβανίου, πλατεία ΧΑΝΘ, πλατεία Αντιγονιδών και βέβαια η πλατεία Δημοκρατίας που σαλαμοποιήθηκε από την φροντίδα για τα αυτοκίνητα πριν ακυρωθεί τελείως από τα εργοτάξια του ΜΕΤΡΟ. Η πλατεία Διοικητηρίου, η μόνη που διαμορφώθηκε και απέκτησε μία ισχυρή ταυτότητα χάσκει εδώ και τρεις δεκαετίες μετά από την καταστροφή της. Έγινε τραύμα στο σώμα της πόλης και έφερε στην επιφάνεια τα «εντόσθια» της. Αδιαμόρφωτη, αποκλεισμένη, θύλακας αποκλεισμού και ακύρωση ενός σημαντικού δημόσιου χώρου σε κεντρικό σημείο μπροστά από το μοναδικό εμβληματικό κτίριο της Θεσσαλονίκης που μας κληροδότησαν οι Οθωμανοί. Υπάρχουν και άλλες πλατείες, αφιλόξενες οι περισσότερες, χώροι στάθμευσης και κυκλοφορίας αυτοκινήτων, τρανταχτό παράδειγμα η πλατεία Αγίας Σοφίας. Μήπως αναρωτιέστε αν πράγματι υπάρχει πλατεία Αγίας Σοφίας, μήπως πιστεύετε ότι είναι δική μου εφεύρεση;

Δικαιολογημένα θα έλεγα γιατί εσείς βλέπετε ένα μεγάλο κενό και πολλά αυτοκίνητα να κυκλοφορούν πέρα δώθε. Δεν υπάρχει χώρος για τον πεζό, στριμώχνεται στα πεζοδρόμια.

Θα μπορούσα να συνεχίσω με πολλές άλλες πλατείες, ίσως θα έπρεπε να δώσουμε άλλο όνομα σε αυτά τα κενά του αστικού ιστού. Σχετικά πρόσφατα και με αφορμή ένα διαγωνισμό που έγινε πριν από μερικά χρόνια αλλά και μετά την αποκάλυψη που έκανα σχετικά με την περίφημη οδό Ερνέστου Εμπράρ έκανα μία πρόταση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που βρήκε ευήκοα ώτα στην αρμόδια Υπηρεσία Αρχιτεκτονικού του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, η πόλη της Θεσσαλονίκης για να τιμήσει τον αρχιτέκτονα που την σχεδίασε, τον αρχιτέκτονα που της έδωσε νέα ταυτότητα, βρήκε την δεκαετία του 70, πενήντα χρόνια μετά, ένα ακάλυπτο οικοδομής που είχε γραμμική μορφή και του έδωσε το όνομα του. Έναν ιδιωτικό χώρο, είχε εξάλλου ήδη μία ονομασία, στοά Εφαρμοστίδη τον έλεγαν, υπάρχουν ακόμα οι πινακίδες, χωρίς βέβαια να είναι στοά. Ένας δρόμος που δεν υπάρχει σύμφωνα με το σχέδιο πόλεως έχει το όνομα του Ερνέστου Εμπράρ. Πέρασαν κάποια χρόνια μετά από αυτή την αποκάλυψη, το Δημοτικό Συμβούλιο δεν ασχολήθηκε με αυτό το θέμα.

Πρότεινα η περιοχή ακριβώς πάνω από τον Άγιο Δημήτριο, ένα πλάτωμα αλάνα, αυτοσχέδιος χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων του οποίου ένα τμήμα πρέπει να αποζημιωθεί εδώ και 40 χρόνια και παραμένει σε αυτή την κατάσταση. Αυτό λοιπόν το οικόπεδο που γλύτωσε από την εργολαβία πρότεινα να διαμορφωθεί και να του δοθεί το όνομα του Ερνέστου Εμπράρ. Εάν αυτό το οικόπεδο διέκοπτε ή δυσχέραινε την κυκλοφορία των αυτοκινήτων η αποζημίωση θα είχε γίνει εδώ και δεκαετίες. Δυστυχώς πρόκειται για απόδοση σε κοινή χρήση δημόσιου χώρου που σχετίζεται με τους πεζούς και αυτό δεν έχει βαρύνουσα αξία, επιπλέον η σημερινή υποβαθμισμένη κατάσταση φιλοξενεί τον αυθαίρετο χώρο στάθμευσης, από τέτοιες καταστάσεις η ελληνική πολιτεία ξέρει καλά. Η νέα πλατεία της Θεσσαλονίκης που θα αποδοθεί κατά 100% στους πεζούς πρέπει να υλοποιηθεί, πρέπει να ολοκληρώσει τον Μνημειακό Άξονα της Αριστοτέλους και πρέπει να πάρει το όνομα του Ερνέστου Εμπράρ. Τελεία και παύλα, έχουμε ακόμα πολλή δουλειά!

Η πόλη που κατοικώ ξέχασε τα δημόσια κτίρια, η πολιτεία δεν κατοικεί εδώ, χωρίς Δημαρχείο για 100 χρόνια, χωρίς Δικαστικό Μέγαρο για 50-60 χρόνια, χωρίς βασικά δημόσια κτίρια αν δεν υπολογίσουμε αυτά της τελευταίας οθωμανικής περιόδου που άφησαν στην Θεσσαλονίκη τα αποτελέσματα μίας εκσυγχρονιστικής διοίκησης. Η πολιτεία δεν εξοπλίζεται, αφήνει τους ιδιώτες να την εξοπλίσουν με τα γνωστά ανώνυμης και αδιάφορης αρχιτεκτονικής κτίρια. Το δημόσιο δεν έχει δημόσια εικόνα, έχει την αδιάφορη του ιδιωτικού.

Σε κτίριο που στεγάζει βιοτεχνίες θα συναντήσετε μία Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία, σε κτίριο κατοικιών μία άλλη δημόσια υπηρεσία, ενώ πριν από 10 χρόνια το Δημαρχείο της Θεσσαλονίκης στεγαζόταν ακόμα σε ξενοδοχείο, στο ιδιωτικό Καραβάν Σεράι.

Η πόλη που κατοικώ εφηύρε και αυτή όπως πολλές άλλες την αντιπαροχή. Μπακάληδες, ζαχαροπλάστες, χασάπηδες, υδραυλικοί και πολλοί άλλοι έγιναν οι «δράστες» της αντιπαροχής. Με την συνενοχή της πολιτείας ένα ένα τα περίτεχνα κτίρια της προ αντιπαροχής εποχής άφηναν την θέση σε απρόσωπες και άθλιες κατασκευές που ισοπέδωσαν την όποια αισθητική είχε διαμορφωθεί μετά την πυρκαγιά. Η κυριαρχία της φθήνιας έγινε γεγονός.

Η πόλη που κατοικώ αδιαφόρησε για τα μοναδικά της μνημεία για πολλές δεκαετίες. Σημαντικά βυζαντινά, οθωμανικά και εβραϊκά μνημεία έμειναν για πολλά χρόνια στο περιθώριο της ζωής της, έτοιμα να καταρρεύσουν. Για καλή τους τύχη ένας φονικός σεισμός, αυτό του 1978, τους έδωσε ζωή. Ο κίνδυνος κατάρρευσης ενεργοποίησε την πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς και για κάποια από αυτά έγινε σημαντικό και σωτήριο έργο. Τώρα πια είναι κηρυγμένα από την UNESCO. Κάποια άλλα ακόμα περιμένουν. Έχουμε ακόμα δουλειά!

Αυτά και πολλά σκέφτομαι αυτή την περίοδο του covid 19 και αναρωτιέμαι μήπως ήρθε η ώρα του covid 20*

*covid 20 (CO.llaborer pour une V.ille ID.eale 20) που σημαίνει συνεργαζόμαστε για την ιδανική πόλη το 2020. Μήπως ήρθε η ώρα ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης , ο Περιφερειάρχης και άλλοι αρμόδιοι Φορείς όπως το Τεχνικό Επιμελητήριο, ΑΠΘ και άλλοι, να πάρουν μία πρωτοβουλία για το αύριο της Θεσσαλονίκης;