Βόμβες στη Θεσσαλονίκη: Αυτό είναι το εκρηκτικό παρελθόν της πόλης
Πέντε στιγμές στην ιστορία της πόλης με πρωταγωνιστές καταστροφικές βόμβες
Υπήρξαν στιγμές στην ιστορία της πόλης που εκρήξεις και βόμβες είχαν καταστροφικές συνέπειες. Τις συγκεντρώσαμε με χρονολογική σειρά.
H ανατίναξη της Οθωμανικής Τράπεζας (σημερινό Κρατικό Ωδείο) και τα Απριλιανά
Η πόλη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης: Στις 28 και 29 Απριλίου του 1903 τρομοκρατικές ενέργειες συγκλόνισαν την πόλη μας,μένοντας στην ιστορία ως «Απριλιανά του 1903». Στις ενέργειες αυτές προέβη μια μικρή ομάδα Βουλγάρων αναρχικών, με την ονομασία Γεμιτζήδες-Βαρκάρηδες, μια ολιγομελής οργάνωση που ιδρύθηκε το 1897 από απόφοιτους του Βουλγαρικού Γυμνασίου Θεσσαλονίκης, που αρικά διατηρούσαν σχέσεις με την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση των Βουλγάρων της Μακεδονίας αλλά στη συνέχεια ανεξαρτητοποιήθηκε. Στις 28 Απριλίου ανατινάζεται το γαλλικό πλοίο «Γκουαλντακιβίρ» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Έκανε το δρομολόγιο Μασσαλία Κωνσταντινούπολη-Οδησσός. Το πλοίο βυθίστηκε, ενώ πέντε μέλη του πληρώματος τραυματίστηκαν ελαφρά και οι επιβάτες μεταφέρθηκαν πανικόβλητοι αλλά σώοι με βάρκες στην προκυμαία. Το βράδυ της ίδιας μέρας, τοποθετείται δυναμίτης στις γραμμές του τρένου που ανατινάζεται καθώς διέρχεται το τρένο για Αλεξανδρούπολη με 300 επιβάτες. Ευτυχώς το τρένο δεν εκτροχιάζεται και δεν υπάρχουν θύματα. Το επόμενο βράδυ, στις 29 Απριλίου, ανατινάσσονται καταρχήν οι αγωγοί φωταερίου και ύδρευσης, που περνούσαν κάτω από τη γέφυρα του χειμάρρου Αρόν, στη σημερινή συμβολή 26ης Οκτωβρίου & Αναγεννήσεως, βυθίζοντας στο σκοτάδι την πόλη.. Βόμβες εκρήγνυνται στο καφενείο Αλάμπρα στην παραλία, στη μπυραρία του Νιόνιου στη σημερινή πλατεία Ελευθερίας και στην αυλή του πιο πάνω αναφερόμενου κτιρίου της Οθωμανικής Τράπεζας, που λειτουργεί από το 1863. Λίγο αργότερα ανατινάζεται η Τράπεζα και μάλιστα με έναν «υπόγειο» τρόπο. Συγκεκριμένα οι αναρχικοί νοίκιασαν ένα μπακάλικο κι έναν ακόμη χώρο που στεγάζονταν σε δύο διπλανά κτίρια. Έτσι, άρχισαν να σκάβουν μεταφέροντας τα μπάζα με τη μορφή εμπορευμάτων μαναβικής για να μην κινήσουν υποψίες και κατάφεραν να φτιάξουν δύο σήραγγες που επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Μετά την έκρηξη μόνο η πρόσοψη του κτιρίου, προς την οδό Φράγκων και ο ανατολικός εξωτερικός τοίχος, προς το Γαλλικό Νοσοκομείο, παρέμειναν όρθια και σχεδόν άθικτα, καθώς το υπόλοιπο τμήμα ισοπεδώθηκε τελείως. Η Γερμανική Λέσχη (Kegelclub Allemand), η οποία στεγαζόταν σε όμορο προς την Οθωμανική Τράπεζα κτίριο, κατέρρευσε κι αυτή από την έκρηξη. Την μπάλα παίρνει και το γωνιακό κτίριο που γειτνιάζει με τη Λέσχη. Το περίφημο ξενοδοχείο Κολόμπο μετά από τις ζημιές κατεδαφίζεται αργότερα. Όλοι οι δρόμοι γύρω από την Οθωμανική Τράπεζα γεμίζουν συντρίμμια. Επικρατεί πανικός καθώς οι αναρχικοί δεν σταματούν τις βομβιστικές επιθέσεις και πετάνε βόμβες στους δρόμους, μέχρι να χτυπηθούν από τις σφαίρες των στρατιωτών. Στη διάρκεια των γεγονότων θα σκοτωθούν έξι μέλη της ομάδας, ενώ άλλα τέσσερα θα συλληφθούν. Συνολικός απολογισμός: 50 νεκροί πολίτες και στρατιωτικοί.
Οι τορπίλες του 1912 στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης
Στις 11:35, το βράδυ της 18ης Oκτωβρίου 1912, δυο εκρήξεις τορπιλών στον Θερμαϊκό συγκλόνισαν την πόλη. Μια τρίτη δεν βρήκε τον στόχο της και χτύπησε την ξηρά. Το τουρκικό θωρηκτό Φετίχ Μπουλέντ, «εκτοπίσματος 2710 τόνων, ναυπηγήσεως του 1871, επισκευασθέν και εκσυγχρονισθέν το 1906», τορπιλίστηκε και βυθίστηκε από το ελληνικό τορπιλοβόλο Nο 11 με Kυβερνήτη τον Yποπ/ρχο Nικόλ. Bότση, ενώ βρισκόταν αγκυροβολημένο στο λιμένα της Θεσσαλονίκης. Το πλοίο ήταν παροπλισμένο από τα 16 κανόνια του που είχαν τοποθετηθεί σε καίρια σημεία της πόλης για την άμυνά της, αφού λίγο πριν είχε κηρυχθεί ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος. Tο βυθισμένο σκάφος εξακολουθεί να βρίσκεται στην ίδια θέση και σε μικρό βάθος, μόλις στα 8 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας καλυμμένο με παχύ στρώμα λάσπης, 300 μ. μέτρα στα ανοιχτά του λιμανιού σε απόσταση 40 μέτρων εξωτερικά από το νότιο κυματοθραύστη απέναντι από την Πρώτη Προβλήτα. Απολογισμός: 13 νεκροί ναύτες και ο ιμάμης του σκάφους.
Τα θραύσματα του Ζέπελιν έπεσαν βροχή μέχρι τον Βαρδάρη
Το γερμανικό Ζέπελιν LZ.85 είχε σαν βάση την Σόφια της Βουλγαρίας που ήταν σύμμαχη χώρα με τους Γερμανούς στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Στις επιδρομές του από τις αρχές του 1916 είχε προλάβει να βομβαρδίσει τη συμμαχική στρατιά που είχε στρατοπεδεύσει δυτικά της Θεσσαλονίκης. Την 1η Φεβρουαρίου, οι βόμβες έπληξαν το κέντρο της πόλης με στόχο την κεντρική αγορά της Θεσσαλονίκης με απολογισμό 18 νεκρούς και 37 τραυματίες, ενώ την 1η Μαρτίου βομβάρδισε την περιοχή του Φραγκομαχαλά όπου στεγάζονταν η Τράπεζα της Θεσσαλονίκης. Συχνά προκαλούσε τον πανικό στα γύρω χωριά με τον εξωπραγματικό του όγκο κάθε φορά που εμφανιζόταν στον ουρανό και με τον επικείμενο τρόμο του θανατηφόρου του φορτίου. Το Ζέπελιν τελικά καταρρίφθηκε στην Θεσσαλονίκη στις 5 Μαΐου του 1916 από συμμαχικά πυρά. Εμφανίστηκε πάνω απ΄τα περίχωρα της Θεσσαλονίκης λίγο μετά τα μεσάνυχτα και ο ουρανός έλαμψε από τα αντιαεροπορικά πυρά. Όλη πόλη πετάχτηκε στους δρόμους κατατρομαγμένη. Οι προβολείς το έλουζαν ολόκληρο και οι Θεσσαλονικείς παρακολούθησαν την κατάρριψή του πάνω απ΄το Καλοχώρι μέχρι που βούτηξε φλεγόμενο προς τα νερά της εκβολής του Αξιού. Τα θραύσματα έπεσαν βροχή παντού προς την κατεύθυνση του Βαρδάρη. Πολλοί πλήρωσαν το θέαμα με μικροτραυματισμούς. Το κουφάρι του Ζέπελιν, ο μεταλλικός σκελετός του δηλαδή που απέμεινε, εκτέθηκε για μέρες μπροστά στον Λευκό Πύργο και αργότερα πουλήθηκε σε Εβραίους εμπόρους που το χρησιμοποίησαν σαν υλικό για οικιακά σκεύη ενώ κάποια μικρά κομμάτια του πωλήθηκαν σαν σουβενίρ στους κατοίκους.
Οι βομβαρδισμοί στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου
Σε γενικές γραμμές δεν έφτασαν μέχρι εδώ μεγάλη ποσότητα από τις βόμβες που συγκλόνισαν την Ευρώπη στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και ισοπέδωσαν πόλεις ολόκληρες. Στα πρώτα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου η Θεσσαλονίκη δέχθηκε αρκετές επιθέσεις από Ιταλικά βομβαρδιστικά που προκάλεσαν καταστροφές σε διάφορα σημεία της πόλης, τις οποίες αντιμετώπισαν με αναχαιτίσεις οι πιλότοι της Πολεμικής Αεροπορίας. Ανάμεσά στα κτιριακά θύματα ήταν η εκκλησία της Αγίας Σοφίας και το μέγαρο της Φιλοπτώχου. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Ευάγγελος Χεκίμογλου (“Θεσσαλονίκη”, Επιστημονική Επετηρίδα Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, τ. 5, 1999), σκοτώθηκαν από τους βομβαρδισμούς 232 άτομα, τραυματίστηκαν 871, ενώ 864 οικογένειες επλήγησαν σοβαρά ιδίως στις περιφερειακές συνοικίες της πόλης και κυρίως στην περιοχή ανάμεσα στις οδούς Σοφούλη (τότε Αλλατίνι) και Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Γράμμου-Βίτσι και τότε Γεωργικής Σχολής), όπου και το αεροδρόμιο της Μίκρας. Βομβαρδίστηκαν επίσης οι συνοικισμοί Επταλόφου, Νεάπολης, Ξηροκρήνης, Συκεών κ.ά. Βομβαρδισμοί, όμως, έγιναν στην πόλη και από τους Βρετανούς κατά των γερμανικών εγκαταστάσεων στη διάρκεια της Κατοχής. Σ΄αυτούς ανήκει και η βόμβα του Κορδελιού. Στις 5 Δεκεμβρίου 1943 βομβαρδίστηκε από συμμαχικά αεροπλάνα η περιοχή της Νεάπολης αντί για τον προκαθορισμένο στόχο που ήταν ο σιδηροδρομικός σταθμός και το λιμάνι. Αυτός ο βομβαρδισμός έμεινε στην ιστορία σαν ο πιο αιματηρός βομβαρδισμός που δέχθηκε η Θεσσαλονίκη κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με απολογισμό 500 νεκρούς αμάχους. Το 1943-44 το αεροδρόμιο ΣΕΔΕΣ βομβαρδίστηκε επίσης από τους Άγγλους και καταστράφηκε ολοκληρωτικά.
H νύχτα των κανονιών
Ήταν άγρια μεσάνυχτα της 9ης προς τη 10η Φεβρουαρίου 1948, Εμφύλιος σε εξέλιξη με το αντάρτικο κίνημα να έχει τα πάνω του. Ο «Εθνικός Στρατός» ήταν σε φάση ανασυγκρότησης, οι Άγγλοι είχαν αποχωρήσει και οι Αμερικανοί δεν είχαν φτάσει ακόμη. Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης ήταν πολύ σημαντική για τους αντάρτες. Ο κανονιοβολισμός της Θεσσαλονίκης αποφασίστηκε σε σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών αρχηγών του Δημοκρατικού Στρατού στο χωριό Πύλη Πρεσπών, διαφωνούντος του Μάρκου Βαφειάδη. Μια μεγάλη ομάδα ανρταρτών εισχώρησε και έστησε 8 χιλιομέτρων βορείως της Θεσσαλονίκης, στο Δερβένι ένα γερμανικό κανόνι. Οι κάτοικοί του ξύπνησαν έντρομοι από τις αλλεπάλληλες εκρήξεις. Υπολογίζεται ότι μέσα στη μία ώρα που διάρκεσε ο κανονιοβολισμός (2:30 – 3:30 π.μ. της 10ης Φεβρουαρίου) έπεσαν πάνω από 40 οβίδες, κυρίως σε αποθήκες και στρατώνες, αλλά και στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην Πλατεία Αριστοτέλους και την Τσιμισκή. Απολογισμός: 6 νεκροί πολίτες και 7 τραυματίες. Τα χαράματα η πολεμική αεροπορία του εθνικού στρατού εντόπισε τις θέσεις των ανταρτών. Ο στρατός και η χωροφυλακή επιτέθηκαν και οι αντάρτες υποχώρησαν. Στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τη λίμνη του Αγίου Βασιλείου, πολλοί πνίγηκαν. Απολογισμός της μάχης: 100 νεκροί και πάνω από 100 αιχμάλωτοι.
Η βόμβα των Σεπτεμβριανών
Τα μεσάνυκτα της 5ης Σεπτεμβρίου εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείου, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές σε υαλοπίνακες στην διπλανή οικία του Κεμάλ σημερινό Μουσείο Ατατούρκ. Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές, μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου. Η τουρκική εφημερίδα İstanbul Ekspres κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση και δημοσίευσε τις φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου παραποιημένες, ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι στο σπίτι του “πατέρα των Τούρκων” είχε σημειωθεί μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητος οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, γνωστών με το όνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».
Στην ΔΕΘ
Και τα πιο σύγχρονα: Στις 2 Σεπτεμβρίου 1967, την ώρα που η χουντική κυβέρνηση εγκαινίαζε τη ΔΕΘ, το «Πατριωτικό Μέτωπο» ανατίναξε κολόνα της ΔΕΗ, βυθίζοντας στο σκοτάδι τον χώρο της έκθεσης.
Oι βόμβες που έμειναν
Στρατιωτικοί του Τάγματος Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίου Ξηράς έχουν εξουδετερώσει περισσότερα από 23.000 βλήματα, διαφόρων διαμετρημάτων, που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής του διαδριατικού αγωγού φυσικού αερίου (ΤΑΡ) στα Διαβατά Θεσσαλονίκης. Το Τάγμα επιχειρεί επίσης και στο αεροδρόμιο “Μακεδονία”, όπου έχουν εξουδετερωθεί μεχρις σήμερα 14 ενεργές βόμβες αεροπορίας στην περιοχή όπου γίνεται διαπλάτυνση αεροδιαδρόμου. Mια ακόμη βόμβα της εποχής του Β Παγκοσμίου Πολέμου (αγγλικής κατασκευής και βάρους 200 κιλών) είχε αποκαλυφθεί και εξουδετερωθεί στις 19 Μαρτίου 1997, στα θεμέλια οικοδομής υπό ανέγερση στην περιοχή του Κορδελιού. Τότε δεν υπήρξε παρόμοιο σχέδιο εκκένωσης.
