Πώς ζουν τα παιδιά των Εβραίων σήμερα στη Θεσσαλονίκη
Παιδιά που άργησαν να μάθουν την αλήθεια. Όπως όλοι μας, βεβαίως, στην πόλη.
Λέξεις: Ελένη Χοντολίδου
μνήμη Γιάννη Παντή
αφιερωμένο στον Μωρίς, την Μπέτη και τον Αλμπέρτο
Δεν είμαι σε θέση να ξέρω πώς ζουν τα παιδιά των Εβραίων σήμερα. Η φράση «μπαίνουμε στα παπούτσια των άλλων» έχει και τα όριά της. Μπορείς να συλλάβεις πιο ήπια γεγονότα, όχι το Ολοκαύτωμα.
Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι όλα τα «παιδιά» που έχω συναντήσει έχουν συγγενείς που δολοφονήθηκαν στο Ολοκαύτωμα, κοντινούς ή μακρινούς. Παιδιά, που δεν έχουν μεγάλο σόι, που έζησαν στα παιδικά τους χρόνια μέσα στο αμίλητο πένθος. Παιδιά που έχουν να αφηγηθούν ιστορίες για το πώς σώθηκαν οι γονείς τους. Παιδιά με γονείς με χαραγμένο νούμερο στο χέρι. Παιδιά που άργησαν να μάθουν την αλήθεια. Όπως όλοι μας, βεβαίως, στην πόλη.
Τα παιδιά αυτά τα συνάντησα για πρώτη φορά στο προστατευμένο περιβάλλον του ιδιωτικού σχολείου «Κοραής» όπου φοιτούσε η αδελφή μου. Τα συμπαθούσα όλα. Δεν έβρισκα καμία διαφορά εκτός από τα κάπως αλλιώτικα ονόματα. Πολύ καλή φίλη της αδελφής μου ήταν εβραία. Μετά τους συνάντησα στο φροντιστήριο Αγγλικών της Βαφοπούλου. Ο Μωρίς, η Μπέτη, ο Αλμπέρτος ήταν όπως όλα τα άλλα παιδιά. Για να μην πω ότι για κάποιο από τα δύο αγόρια είχα και μία «ιδιαίτερη» συμπάθεια.
Δεν ξέρω πότε τα παιδιά αυτά έμαθαν τους λόγους του πένθους και των κουτσουρεμένων οικογενειών τους, θυμάμαι πολύ καλά πότε τα έμαθα εγώ. Από τους γονείς μου. Και ταυτοχρόνως έμαθα για τη φίλη της μαμάς μου που χάθηκε γιατί δεν θέλησε να σωθεί μόνη της (της προσφέρθηκε καταφύγιο στις αγροτικές φυλακές από τον γεωπόνο θείο μου που δούλευε εκεί) και για τη μικρή φίλη του θείου μου που την πήραν από την τάξη οι Γερμανοί. Ο θείος μου έκλαιγε κάθε φορά που αναφερόταν στο περιστατικό. Και η μάνα μου δεν ξέχασε ποτέ τη φίλη της.
Μεγαλώνοντας θαμπώθηκα από τον μύθο της Ρένας Μόλχο και εφηύρα μία ανοησία για να την δω. Νομίζω πως η Ρένα το κατάλαβε πολύ καλά. Δεν με μάλωσε αλλά μου χάρισε γενναιόδωρα τη φιλία της. Μετά ήρθε η δουλειά της Ρένα, της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου και της Ομάδας Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού. Παρακολουθούσα όποτε μπορούσα. Εκεί γνώρισα και άλλα παιδιά. Μιλούσαν ανοιχτά για το Ολοκαύτωμα, για το αμίλητο πένθος των οικογενειών τους. Ερευνούσαν τα τεκμήρια, μιλούσαν επιστημονικά για την ιστορία και τις αδικίες της.
Δεν είχαν διαφορές από μας, μόνο έναν λυγμό ή ένα πάθος στη φωνή τους διέκρινες όταν μιλούσαν για τον άδικο και βάρβαρο θάνατο εκατομμυρίων αθώων και ανυποψίαστων ανθρώπων, των συγγενών και ομοθρήσκων τους.
Η ζωή θέλει το μερτικό της όμως. Και τα παιδιά αυτά προχώρησαν, πρόκοψαν, αισθάνονται πια ασφαλή (ή περίπου), έχουν διακριθεί σε επαγγέλματα, στην επιστήμη. Έκαναν οικογένειες. Πολλοί εξ αυτών σπούδασαν στο Ισραήλ. Κάποιοι δεν γύρισαν έκτοτε. Νομίζω ότι ευεργετική επίδραση ήταν η αναγνώριση του τεράστιου αυτού ζητήματος από τον Δήμο Θεσσαλονίκης όταν το 2013 έγινε −μετά από ιδέα του Ιακώβ Σιμπί− η πρώτη πορεία μνήμης. Ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης αναγνώρισε πολλές φορές την αδικία, τη βαρβαρότητα, την έλλειψη συμπαράστασης. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με τον βαρυσήμαντο λόγο του αντιπρύτανη Γιάννη Παντή αναγνώρισε το γεγονός ότι έχει χτιστεί πάνω στο παμπάλαιο εβραϊκό νεκροταφείο και όχι μόνον. Έγιναν δύο μνημεία, ξαναλειτούργησε η Έδρα Εβραϊκών Σπουδών. Ο «σκελετός» βγήκε από το ντουλάπι. Τα τραύματα, ελπίζω και θέλω να επουλωθούν πιο γρήγορα.
Αν και, για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω, δεν μπορώ να ξέρω. Μόνο «πολιτικά» μπορώ να σκεφτώ το Ολοκαύτωμα, για μία κοινότητα που εξοντώθηκε, λεηλατήθηκαν τα σπίτια και οι περιουσίες της, καταπατήθηκε το νεκροταφείο της, στραπατσαρίστηκε η τιμή και η αξιοπρέπειά της. Για τους λόγους αυτούς δεν θα σταματήσω να μιλώ για τα ζητήματα αυτά, να διδάσκω, να εκπονώ δραστηριότητες και προγράμματα. Για τα καινούρια παιδιά. Το 2013 ως μέλος αντιπροσωπείας του δήμου επισκέφτηκα στο Αουσβιτς. Έχοντας διαβάσει όλα τα λογοτεχνικά και επιστημονικά βιβλία, έχοντας δει όλες αυτές τις ταινίες και έχοντας μιλήσει για το Ολοκαύτωμα τόσο πολύ δημόσια και ιδιωτικά σε φίλους και φοιτητές νόμιζα ότι πηγαίνω προετοιμασμένη. Οι εικόνες γνωστές, οι πληροφορίες οι περισσότερες επίσης γνωστές. Τι περισσότερο; Πολλά περισσότερα.
Θα ήθελα να επαναλάβω τα λόγια του τέως δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη:
«Αν λοιπόν για εμάς, τους Θεσσαλονικείς μη Εβραίους, είναι τελικά αδύνατο να φανταστούμε τον πόνο των δικών μας Εβραίων, ίσως έχει έρθει επιτέλους η στιγμή να ψελλίσουμε ότι και για τους Εβραίους συμπολίτες μας είναι πλέον αδύνατο να φανταστούν την ντροπή μας».
”Όμως θαρρώ, οι μόνοι που ίσως καταλάβουν θα’ ναι τα παιδιά, πλούσια απ’ την κληρονομιά μας πρώτη φορά, τα παιδιά σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας, θα διαβάσουν ίσως έγκαιρα τ’ αδέξια μηνύματα των προτελευταίων ναυαγών διορθώνοντας τα λάθη, σβήνοντας τα ψέματα, ονοματίζοντας σωστά, χωρίς ρομαντισμούς τα παιδιά, χωρίς αναγραμματισμούς ηλικίας σημαδεμένα από την αστραπή τη γνώση της μοναξιάς της δύναμης που σε μας άργησε τόσο πολύ να ’ρθει”.
*οι στίχοι είναι αποσπάσματα από την Κατάσταση Πολιορκίας της Μαρίνας (Ρένας Χατζιδάκι), μελοποίηση από τον Μίκη Θεοδωράκη από τη φυλακή. Πρώτη μελοποίηση Γιάννη Μαρκόπουλου.
**Γραμμένο για το τεύχος των 30 χρόνων της Parallaxi
*** Δείτε περισσότερα κείμενα του επετειακού τεύχους με ένα κλικ ΕΔΩ
