Στα χαλάσματα του τεκέ Μεβλεχανέ

Αν ακολουθήσεις τη διαδρομή του αστικού λεωφορείου 26 και κατέβεις στη στάση «υδραγωγείο» θα φτάσεις στο δρόμο που οδηγεί στην παλιά γειτονιά της Παναγίας Φανερωμένης, στα όρια Θεσσαλονίκης, Συκεών και Νεάπολης.

Εκεί διακρίνονται τα χαλάσματα του τεκέ Μεβλεχανέ, που ήταν ένας από τους μεγαλύτερους και τους πλέον φημισμένους τεκέδες των δερβίσηδων Μεβλεβή στα Βαλκάνια.

Σήμερα στη σκιά των δέντρων ξεκουράζονται οι συνταξιούχοι της γειτονιάς και παίζουν σκάκι σε αυτοσχέδιες, υπαίθριες λέσχες.

Σχεδόν τίποτα δεν θυμίζει ότι στην περιοχή αυτή κατά την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν συγκεντρωμένα μοναστήρια, ναοί, αλλά και διάφοροι ευκτήριοι μουσουλμανικοί οίκοι. «Έξωθεν της πύλης ταύτης Ληταίας (καινούρια πόρτα) ως εικάζω, υπήρχον… ο Μεβλεχανές, είδος μοναστηρίου των Μουσουλμάνων», γράφει ο Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου στην «Αστυγραφία».

Και ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου στη «Βυζαντινή Θεσσαλονίκη» συμπληρώνει: «Έξω των τειχών, εις το άνω μέρος της πόλεως, ιδρύθη το μοναστήριον των δερβισών (Μεβλεβί Δερβίς των χορευόντων Δερβισών), εν των παλαιοτέρων της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Αξίζει να ίδη ο επισκεπτόμενος την Θεσσαλονίκη, την τελετήν κατά την οποίαν χορεύουν οι Δερβίσαι τον περίεργον ιερών αυτών χορόν».

Στο μεβλεβίδικο μοναστήρι -γράφει ο Μαρκ Μαζάουερ στο «Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι 1430-1950» -υπήρχαν κήποι και κυπαρίσσια και ήταν στρατηγικά χωροθετημένο κοντά σε μια δεξαμενή, όπου αποθηκεύονταν μεγάλο μέρος του πόσιμου νερού της πόλης.

Ο γαλαξίας των ταγμάτων

Από τις πολυάριθμες αδελφότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας οι σημαντικότερες και γνωστότερες είναι των μπεκτασήδων και των μεβλεβήδων. Τα τάγματα αυτά ήταν εξαιρετικά ανοιχτά από δογματική άποψη με επιρροές από τον χριστιανισμό, τον αριστοτελισμό, καθώς και από παγανιστικές δοξασίες και πρακτικές.

Οι «αστοί» μεβλεβήδες είναι το δερβίσικο τάγμα των ορθόδοξων σουνιτών με ιδρυτή των Μεβλανά Τσελαλεδίν Ρουμί, που γεννήθηκε το 1207 στην πόλη Μπέλχ ή Μπάλχ του σημερινού Αφγανιστάν.

Το μοναστικό τάγμα των Μεβλεβή ιδρύθηκε στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Οι μεβλεβήδες εμπνεόμενοι από την ιδέα ότι είναι δυνατόν να επιτευχθεί, στη βάση γενικής φιλοσοφικής αρχής «η ένωσις απασών των θρησκειών, συμπεριφέρθησαν πάντοτε ανθρωπίνως προς τους χριστιανούς», γράφει ο Βλαδίμηρος Μιρμίρογλου στη μελέτη του «Οι Δερβίσαι».

Οι μεβλεβήδες επηρέαζαν αστικούς, κυρίως, πληθυσμούς και είχαν στενές σχέσεις με την κεντρική εξουσία. Το τάγμα άκμασε ιδιαίτερα στις επαρχιακές πόλεις της Ανατολίας, αλλά με σημαντικούς κλάδους στη Στερεά Ελλάδα και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, όπου άκμασε στα τέλη του 17ου αιώνα ανάμεσα στους ντονμέδες, τους εξισλαμισμένους Εβραίους σεφαρδί που ακολούθησαν το κήρυγμα του Σαμπατάι Σεβή.

Δερβίσης, ετυμολογικά «το κατώφλι της θύρας», είναι ο άνθρωπος του θεού, μουσουλμάνος ασκητής, ο οποίος έχει πάρει όρκο φτώχειας.

Μια εικόνα του, οικεία όπως φαίνεται στους ανθρώπους στα τέλη του 19ου αιώνα, περιγράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημά του ο «Ξεπεσμένος δερβίσης» (1896): «Υψηλή μορφή, με λευκόν σαρίκι, με μαύρην χλαίναν και χιτώνα χρωματιστόν, είχε σταθεί ενώπιον του σαλεπτσή. – Πού, σ’ αυτόν τον κόσμο; – Μπου ντουνιά τσαρκ φιλέκ. Άσκ ολσούν… υπεψιθύρισεν ο σαλεπτσής. Δεν είχε γνωρίσει τον άνθρωπον, αλλά το ένδυμα. Κάθε άλλος θα τον εξελάμβανε ως φάντασμα. Αλλ’ αυτός δεν επτοήθη. Ήτο απ’ εκείνα τα χώματα. Είχεν αναφανεί. Πότε; Προ ημερών, προ εβδομάδων. Πόθεν; Από την Ρούμελην, από την Ανατολήν, από την Σταμπούλ. Πώς; Εκ ποίας αφορμής; Ποίος; Ήτο δερβίσης; Ήτον βεκτασής, χόντζας, ιμάμης; Ήτον ουλεμάς, διαβασμένος;… Με το σαρίκι του, με τον τσουμπέν του, με τον δουλαμάν του. Ήτο εις εύνοιαν, εις δυσμένειαν; Είχεν ακμάσει, είχεν εκπέσει, είχεν εξορισθεί;

Μπου ντουνιά τσαρκ φιλέκ. Αυτός ο κόσμος είναι σφαίρα και γυρίζει».