Στρατόπεδο Γκόνου: Το φιλέτο που όλο αξιοποιείται κι όλο παραμένει ίδιο

Η ιστορία των ανενεργών στρατοπέδων στη Θεσσαλονίκη έχει διαμορφωθεί μέσα από δεκάδες πρωτόκολλα συνεργασίας, δηλώσεις και υποσχέσεις. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση το Παύλου Μελά, που η διαμόρφωσή του σε μητροπολιτικό πάρκο έχει δρομολογηθεί —όχι χωρίς προβλήματα.

Όμως, ακόμα πιο δυτικά, ένα άλλο στρατόπεδο περιμένει ακόμα την αξιοποίησή του. Ο λόγος για το Στρατόπεδο Γκόνου, στο Δήμο Παύλου Μελά, κοντά στα Διαβατά.

Η έκταση του στρατοπέδου φιλοξενούσε αρχικά πυρομαχικό υλικό των συμμάχων κατά τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ στο ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο είχε την ίδια χρήση και από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Μεταπολεμικά, αξιοποιήθηκε από τον Ελληνικό Στρατό σε διάφορες χρήσεις, ανάμεσα στις οποίες μαγειρεία και φούρνοι. Στην πορεία, νέα σχέδια ανέκυψαν για την καλύτερη χρήση του.

Οι πρώτες αναφορές για αξιοποίηση των στρατοπέδων και ο οικισμός Ρομά «Αγία Σοφία»

Με τη συνέργεια του ΥΠΕΧΩΔΕ και του ΥΕΘΑ εκκινούν ήδη από το 1984 οι πρώτες κινήσεις για την αξιοποίηση των στρατοπέδων που δημιουργήθηκαν στην πόλη, τα περισσότερα ήδη στις αρχές του αιώνα. Η κυβέρνηση Σημίτη έδειξε και αυτή κάποιο ενδιαφέρον, ενώ το 2000 ο ΟΡΘΕ (Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης) ανέθεσε στο Γραφείο Δοξιάδη τεχνοοικονομική μελέτη για την αξιοποίηση εφτά τέτοιων στρατοπέδων.

Όμως, η υλοποίησή της δεν προχωρά, σκοντάφτοντας στην πολυιδιοκτησία των ακινήτων.

Στο στρατόπεδο Γκόνου συγκεκριμένα εγκαθίσταται το 2000 ο αυτοδιαχειριζόμενος καταυλισμός «Αγία Σοφία». Με πρωτοβουλία του Υπουργείου Υγείας, εκεί εγκαταστάθηκαν περίπου 3.000 ρομά. Ο οικισμός ήρθε στο προσκήνιο με άσχημο τρόπο πρόπερσι, όταν ο 16χρονος Κώστας Φραγκούλης, κάτοικός του, έπεσε νεκρός από πυροβολισμό αστυνομικού της ομάδας ΔΙΑΣ.

Μάντρες, νταλίκες και σκουπίδια: ο περίγυρος του στρατοπέδου σήμερα

Δίπλα ακριβώς από τον οικισμό των Ρομά μάς υποδέχεται ένας σωρός απόβλητα. Σκουπίδια, μπάζα, ακόμα και δύο λεηλατημένα, σκουριασμένα αυτοκίνητα. Από πίσω, μια απέραντι έκταση με αγριόχορτα, με μερικά διάσπαρτα φυλάκια και αποθήκες κάπου-κάπου.

Προχωράμε παράληλλα με την περίμετρο του στρατοπέδου. Μπροστά στη φυλακή Διαβατών, που συνορεύει με το στρατόπεδο, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι αγριοκοιτάζουν και μας απαγορεύουν τις φωτογραφίες. Στρατιωτικές εγκαταστάσεις, μαζί με φυλακές: ίσως το απόλυτο άβατο, αν είσαι φωτογράφος…

Αγροτεμάχια γεμάτα αγριόχορτα και μπάζα, μάντρες αυτοκινήτων, αποθήκες, σταθμοί ανεφοδιασμού λεωφορείων και ερειπωμένα κτίρια που αναζητούν ενοικιαστή. Αυτά αντικρίζουμε κάνοντας μία σύντομη βόλτα. Όσο για ανθρώπινη παρουσία, πολύ λίγα πράγματα.

Τελικά τι θα γίνει στο στρατόπεδο Γκόνου;

Εμπορευματικό κέντρο logistics, ελεύθερη ζώνη εμπορίου, νέος εμπορικός σιδηροδρομικός σταθμός, dry port. Πολλές οι τύχες που επιφυλάσσουν οι ιθύνοντες κατά καιρούς για τη μεγάλη έκταση του στρατοπέδου, χωρίς καμία από αυτές να έχει πάρει το δρόμο της υλοποίησης. Ας δούμε τους βασικούς ορισμούς παρακάτω:

• Εμπορευματικό κέντρο: Σύμφωνα με το ΦΕΚ 3333/2005, το εμπορευματικό κέντρο είναι «ένα οργανικά ολοκληρωμένο σύνολο δομών, διαρθρωμένων υπηρεσιών και υποδομών διαφορετικών μέσων μεταφοράς, που ιδρύεται και λειτουργεί σε περιοχή, που επιτρέπονται δραστηριότητες για εξυπηρέτηση συνδυασμένων μεταφορών και υποχρεωτικά περιλαμβάνει ή συνδέεται με σιδηροδρομικό σταθμό ή λιμάνι ή αεροδρόμιο».
• Dry ports: Έρχονται να δώσουν λύση στον ολοένα και αυξανόμενο φόρτο που δέχονται τα συμβατικά λιμάνια σε ό,τι αφορά το διαθέσιμο χώρου και τον ελλιμενισμό. Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, ο όρος “dry port” εμφανίστηκε πρώτα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, για να επεκταθεί αργότερα στον υπόλοιπο κόσμο. Λειτουργούν σαν χερσαίοι ενδιάμεσοι σταθμοί, στους οποίους μπορεί να γίνει παράδοση ή παραλαβή εμπορευματοκιβωτίων μέσω υποδομών αντίστοιχων με τα συμβατικά λιμάνια, με τα οποία και διασυνδέονται άμεσα. Στη γειτονική μας Σόφια λειτουργεί αυτήν τη στιγμή dry port υπό τη διαχείριση του ΟΛΘ, ενώ υπό σκέψη τα τελευταία χρόνια είναι η ίδρυση τέτοιων και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων.
• Ελεύθερη/ειδική οικονομική ζώνη (free-trade zone): Ονομάζεται συγκεκριμένη ζώνη στο έδαφος μια χώρας όπου τα εμπορεύματα εξαιρούνται από τον τελωνειακό έλεγχο και τη φορολογία.
• Εμπορικός σιδηροδρομικός σταθμός: Προφανώς ο σιδηροδρομικός σταθμός που δεν αποσκοπεί στη διακίνηση επιβατών αλλά εμπορευμάτων. Τέτοια χρήση έχει ο Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός της Θεσσαλονίκης, στη δυτική είσοδο της πόλης.

Μια εξαγγελία που όλο εξαγγέλεται αλλά δεν υλοποιείται

Αυτήν τη στιγμή, η ΓΑΙΑΟΣΕ (υπεύθυνη για τη διαχείριση της σιδηροδρομικής ακίνητης περιουσίας) έχει την κυριότητα του χώρου, που εκτείνεται σε γεωτεμάχιο 600 στρεμμάτων. Η μεταβίβαση έγινε με το νόμο 3534/2007, από το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών προς την εταιρεία. Σκοπός η δημιουργία Εμπορευματικού Κέντρου Συνδυασμένων Μεταφορών». 

Το αγροτεμάχιο διαθέτει σιδηροδρομική σύνδεση με τον Εμπορικό Σταθμό του ΟΣΕ και το λιμάνι, «η οποία όμως έχει εγκαταλειφθεί και απαιτείται η αναβάθμισή της», σύμφωνα με το σχετικό ΦΕΚ. Επιπλέον, το σχετικό άρθρο αναφέρει ότι «Αλλότριες χρήσεις, που ήδη υφίστανται νόμιμα σε τμήματα της ως άνω έκτασης, δεν θίγονται από την παρούσα παραχώρηση», εννοώντας πιθανότατα τον οικισμό των ρομά.

Στο μεταξύ, μια δεκαετία πέρασε με ελάχιστες εξελίξεις. Σε αυτό ίσως έπαιξε ρόλο και το ναυάγιο της παραχώρησης του 6ου προβλήτα του λιμανιού στην εταιρεία Hutchinson το 2008, το οποίο «κούμπωνε» με τη δημιουργία του εμπορευματικού κέντρου. Φυσικά, η οικονομική κρίση, ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός του ΟΣΕ και η έλλειψη συντονισμού είχαν επίσης τη δική τους επιρροή στην καθυστέρηση των εξελίξεων.

To 2014, με το νόμο 4302/2014, δηλώνεται πως στο στρατόπεδο Γκόνου «Μπορούν να αναπτύσσονται Επιχειρηματικά/Εμπορευματικά Πάρκα Εφοδιαστικής Εθνικής Εμβέλειας, κατά τις διατάξεις του προηγούμενου άρθρου».

Ο καθαρισμός από το στρατό και ο Αδριατικός Αγωγός (TAP)

Από το Νοέμβριο του 2015 και για τρία χρόνια περίπου, ο χώρος μισθώθηκε στην κοινοπραξία κατασκευής του TAP, με σκοπό να δημιουργήσει χώρο 100 στρεμμάτων για την εναπόθεση των σωλήνων που θα χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή του αγωγού. Σε αυτό το χώρο πραγματοποίησε εργασίες καθαρισμού το Τάγμα Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων Ξηράς του Ελληνικού Στρατού, σε έκταση 200 στρεμμάτων. Με τη χρήση ανιχνευτών αλλά και στρατιωτικού σκύλου, έφερε στο φως περίπου εννιά χιλιάδες ευρήματα, μερικά θαμμένα σε βάθος ως και 3,5 μέτρα: γερμανικές βόμβες αεροπορίας, βλήματα, χειροβομβίδες, ρουκέτες κ.α. Σύμφωνα με τη ΓΑΙΑΟΣΕ, το κόστος καθαρισμού είχε ανέλθει σε 300.000 ευρώ.

Ο διαγωνισμός επί ΣΥΡΙΖΑ και οι αλλαγές που έφερε η ΝΔ

To 2016, ο βουλευτής της ΝΔ Σταύρος Καλαφάτης κατέθεσε ερώτηση στη Βουλή για το θέμα. Την επόμενη χρονιά, η ΓΑΙΑΟΣΕ και το ΤΑΙΠΕΔ ξεκίνησαν τις διαδικασίες για τη μακροχρόνια παραχώρηση του ακινήτου, είτε τμηματικά, είτε ως όλον. Η διαδικασία είχε προκαλέσει την εκδήλωση ενδιαφέροντος από πλευράς ιδιωτικών επιχειρήσεων, χωρίς όμως να ολοκληρωθεί. Ανάμεσα στις προτάσεις που είχαν πέσει στο τραπέζι ήταν και η μεταφορά του Εμπορικού Σιδηροδρομικού Σταθμού στην έκταση. Για ακόμα μία φορά, το momentum φάνηκε να χτίζεται παράλληλα με την παραχώρηση του 67% των μετοχών του ΟΛΘ, καθώς υπήρχαν οι προσδοκίες ότι στο διαγωνισμό για το Γκόνου θα συμμετείχε και η κοινοπραξία που τις απέκτησε. Πράγματι, η Beltera, συμφερόντων Ιβάν Σαββίδη και μετέχουσα στην κοινοπραξία, είχε υποβάλει μη δεσμευτική προσφορά.

Αν ήδη έχετε μπερδευτεί με τις τόσες δηλώσεις αξιοποίησης… υπάρχει και συνέχεια. Το 2019, η αλλαγή κυβέρνησης έφερε αλλαγές και στα σχέδια αξιοποίησης. Συγκεκριμένα, μία από τις πρώτες υποσχέσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στη ΔΕΘ το 2019 ήταν η δημιουργία «Ελεύθερης Ζώνης Βιομηχανίας και Εμπορίου για εξαγωγικές επιχειρήσεις» στο πρώην στρατόπεδο, μετά και από πρόταση του Συνδέσμου Βιομηχάνων Ελλάδας. Η ανακοίνωση προκάλεσε, όπως είναι λογικό, τις αντιδράσεις του ΣΥΡΙΖΑ, με τη βουλευτή Πέτη Πέρκα να καταθέτει ερώτηση στη Βουλή για το τι προτίθεται να κάνει η κυβέρνηση με το διαγωνισμό που ήταν ήδη ενεργός.

Πάντως, ο πρόεδρος του Συνδέσμου, Αθανάσιος Σαββάκης, είχε δηλώσει τότε σε συνέντευξη ότι η δημιουργία Ελεύθερης Ζώνης δεν αναιρεί και τη λειτουργία εμπορευματικού κέντρου, αφού οι δύο χρήσεις μπορούν να φιλοξενηθούν παράλληλα στο μεγάλο στρατόπεδο. Σε κάθε περίπτωση, τόσο το Υπουργείο Υποδομών όσο και το ΤΑΙΠΕΔ δεν κινήθηκαν με ταχύτητα προς τη νέα αυτή κατεύθυνση.

Ο νέος (και τελικός) διαγωνισμός;

Τα τελευταία χρόνια, το θέμα άρχισε να ανακινείται και πάλι, με το εμπορευματικό κέντρο να παίρνει και πάλι τα πρωτεία σαν πιθανή χρήση. Το 2021, ο Γιάννης Κεφαλογιάννης, τότε Υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών, τόνισε τη «γεωστρατηγική σημασία» του υπό σχεδίαση κέντρου για όλη την περιοχή. Το 2022, η ΓΑΙΑΟΣΕ ανακοίνωσε ότι ανέθεσε σε  ξένο χρηματοοικονομικό οίκο τη μελέτη σκοπιμότητας για το ακίνητο, με Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας (PPF) του ΤΑΙΠΕΔ να αναλαμβάνει να φτάσει το όλο θέμα μέχρι το διαγωνισμό παραχώρησης.

Πλέον φαίνεται πως έχει φτάσει αυτό το στάδιο, αφού στις 10 Σεπτεμβρίου δημοσιεύτηκε πρόσκληση σε δημόσιο διεθνή διαγωνισμό, με αντικείμενο «την ανάπτυξη, αδειοδότηση, κατασκευή, λειτουργία, εκμετάλλευση και συντήρηση Επιχειρηματικού Πάρκου στο ακίνητο του πρώην στρατοπέδου Γκόνου της ΓΑΙΟΣΕ ΑΕ».  Να σημειωθεί ότι, σε επικοινωνία μας με τη ΓΑΙΑΟΣΕ, μάθαμε ότι πλέον έχει καθαριστεί από πυρομαχικό υλικό όλη η έκταση του στρατοπέδου, εν αναμονή της αξιοποίησης.

Η διάρκεια της σύμβασης θα παραχώρησης είναι κατ’ ελάχιστο τριάντα έτη, με τον παραχωρησιούχο να αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου τη χρηματοδότηση και όλες τις απαραίτητες μελέτες και εργασίες, κτιριακές και άλλες. Το ύψος της επένδυσης υπολογίζεται στα 120-200 εκ. ευρώ και από την πραγματοποίησή της αναμένεται να δημιουργηθούν 3.500 θέσεις εργασίας. Η καταληκτική ημερομηνία υποβολής των προσφορών είναι η 15η Οκτωβρίου. Μένει να δούμε αν αυτή η ημερομηνία θα είναι πράγματι ένα νέο ξεκίνημα για το μεγάλο αυτό ακίνητο ή αν απλώς θα σημειωθεί στο μακρύ κατάλογο εξαγγελιών που υπόσχονταν μια καλύτερη τύχη.