Συκιές Θεσσαλονίκης: Κρανίου τόπος η περιοχή όπου βρέθηκαν 33 σκελετοί εκτελεσμένων κομμουνιστών

Λέξεις: Σπύρος Κουζινόπουλος

Σε «κρανίου τόπο» είχε μεταβληθεί η περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το μνημείο Εθνικής Αντίστασης, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη στις Συκιές Θεσσαλονίκης. Καθώς, εκτός από τους 33 σκελετούς που εντοπίστηκαν εκεί, σε πέντε ομαδικούς τάφους, όλα δείχνουν ότι πρέπει να υπάρχουν τριγύρω και πολλά ακόμη σημεία που κρύβουν τα οστά εκτελεσμένων κομμουνιστών του Εμφυλίου πολέμου οι οποίοι κρατούνταν στις φυλακές του Γεντί Κουλέ.

Οι ομαδικοί τάφοι βρέθηκαν στη διάρκεια των εργασιών που πραγματοποιούν συνεργεία του Δήμου Νεάπολης-Συκεών για την ανάπλαση του περιβάλλοντα χώρου του μνημείου. Και όπως δηλώνει η αρχαιολόγος Σταυρούλα Τσεβρένη που επιβλέπει τον εργασιών εκσκαφής, η αναζήτηση και άλλων ομαδικών τάφων στην γύρω περιοχή θα συνεχιστεί.

Αρχικά, παραμονές των Χριστουγέννων 2024 οι εργάτες του Δήμου σκάβοντας το χώρο βρέθηκαν μπροστά σε δύο ανθρώπινα υπολείμματα, ενώ το τελευταίο εύρημα ήταν τις προηγούμενες μέρες, όταν εντοπίστηκε ο μεγαλύτερος μέχρι τώρα ομαδικός τάφος με τα οστά 13 ανθρώπων.

Η τοποθεσία αυτή, σε μικρή απόσταση από το Επταπύργιο, που στο τέλος της κατοχής και του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ήταν εντελώς ακατοίκητη, είχε επιλεγεί ως τόπος εκτελέσεων μελλοθάνατων κομμουνιστών που είχαν καταδικαστεί από το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης στην «εσχάτη των ποινών» με τη συνήθη κατηγορία της «ανταρσίας» και της «ανατροπής του πολιτεύματος».

Σύμφωνα με τον πλήρη κατάλογο ονομάτων που δημοσιεύεται στο βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης» το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ, εκείνη τη μαύρη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας είχαν εκτελεστεί στη συγκεκριμένη περιοχή περισσότεροι από 400 πολιτικοί κρατούμενοι κομμουνιστές. Κάποιοι από τους θανατοποινίτες που τελευταία στιγμή γλύτωσαν την εκτέλεση, ήταν ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης καθώς και ο συγγραφέας Χρόνης Μίσσιος.

Τα οστά που βρέθηκαν μέχρι τώρα παραδόθηκαν στην Εγκληματολογική Υπηρεσία της Αστυνομίας, ενώ αρχαιολόγοι που τα εξέτασαν αποφάνθηκαν ότι τα πτώματα είχαν ενταφιαστεί σε ομαδικούς λάκκους πριν μισό και πλέον αιώνα. Και από τις οδοντοστοιχίες των νεκρών οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι εκτελεσμένοι ήταν νεαρά άτομα ηλικίας έως 30 χρόνων. Μερικά από τα κρανία είχαν οπή, από τη σφαίρα της χαριστικής βολής που ρίχτηκε εναντίον τους από τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος. Στα τελευταία ευρήματα περιλαμβάνονται υπολείμματα ενός γυναικείου παπουτσιού, σφαίρες αλλά και άρβυλα, που επιβεβαιώνει ότι εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους στο Επταπύργιο κομμουνιστές, εκτελούνταν στο σημείο εκείνο και στρατιώτες του τακτικού στρατού που αρνούνταν να πολεμήσουν κατά των ανταρτών του ΔΣΕ.

Η «ταυτότητα» των εκτελεσμένων

Σημειώνεται ότι μία ομαδική εκτέλεση με 11 νεκρούς αγωνιστές της Αντίστασης, είχε γίνει και από τους Γερμανούς κατακτητές στις 16 Ιουλίου 1942. Καθώς όμως οι Ναζί αν και έπαιρναν τους μελλοθάνατους από το Επταπύργιο, τους εκτελούσαν σε άλλες περιοχές, κυρίως στο «κόκκινο σπίτι», στη Μίκρα, στα Διαβατά, στο Σέδες κ.α. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι μελλοθάνατοι μεταφέρθηκαν στην περιοχή της Μίκρας όπου τους εκτέλεσαν και στη συνέχεια, όπως προκύπτει από έγγραφο της αστυνομικής διεύθυνσης Θεσσαλονίκης που έχουμε στο αρχείο μας, πέταξαν τα πτώματά τους σε ομαδικό λάκκο που άνοιξαν επιτόπου. Σ’ αυτή τη φουρνιά των 11 εκτελεσμένων ήταν οι: Βασίλειος Κίτσος, Κώστας Μπαξεβανίδης, Χρήστος Κάσσος, Χαράλαμπος Χαλκίδης, Θεόδωρος Γελαστόπουλος, Παύλος Μήτσογλου, Κώστας Ανανιάδης, Σαμουήλ Σεριγιώτης, Ιωσήφ Βιγιζή, Σαμουέλ Εσκινάζη και Πασχάλης Πιχλιβάνης.

Οι εκτελέσεις στην κατοχή

Υπολογίζουμε ότι περίπου 400 ήταν και οι αγωνιστές που κρατούνταν στο Γεντί Κουλέ στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής και εκτελέστηκαν από τους κατακτητές. Ο ακριβής αριθμός τους δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς. Το 1988, όταν με ειδική άδεια ερευνήσαμε το αρχείο του Γεντί Κουλέ, διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχε το παραμικρό στοιχείο για την προ του 1945 περίοδο. Η απάντηση που μας είχε δοθεί τότε από τη διεύθυνση της φυλακής, ήταν ότι οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους από τη Θεσσαλονίκη, είχαν ανατινάξει ένα τμήμα των φυλακών Επταπυργίου, με συνέπεια να καταστραφεί εκτός των άλλων και το πολύτιμο αρχείο του Γεντί Κουλέ.

Πάντως, οι εκτελέσεις από τους Γερμανούς δεν γίνονταν «εις τον συνήθη τόπον» πίσω από το Γεντί Κουλέ, αλλά σε άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης. Και κυρίως στο «Κόκκινο Σπίτι» (εκεί όπου σήμερα είναι το «Θέατρο Γης»), στο Σέδες, στη Μίκρα, στα Σφαγεία και στα Διαβατά όπου έγινε η μεγάλη εκτέλεση με τους 104 κομμουνιστές που στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 6 Ιουνίου 1944. Μεταξύ των οποίων ήταν και ο 36χρονος καθηγητής Κώστας Χατζήμαλης, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης. Οι μελλοθάνατοι, που κρατούνταν άλλοι στο Γεντί Κουλέ και άλλοι στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» οδηγήθηκαν με έξι στρατιωτικά φορτηγά στον τόπο της εκτέλεσης, επρόκειτο δε για την μεγαλύτερη ομαδική εκτέλεση που έγινε από τους χιτλερικούς κατακτητές στη Βόρεια Ελλάδα.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εκτελεσμένοι από τους Γερμανούς θάβονταν κι αυτοί σε ομαδικούς λάκκους στον τόπο της εκτέλεσης, ένας σημαντικός όμως αριθμός θυμάτων, μεταφέρονταν και θάβονταν στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας, χωρίς σταυρό και χωρίς κανένα άλλο διακριτικό που να προσδιορίζει την ταυτότητα του νεκρού. Σύμφωνα με τον κατοχικό Γενικό Έφορο των νεκροταφείων της Ευαγγελίστριας, Πέτρο Σιώρη, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής: «Πολλαὶ εκτελέσεις εγένοντο ουχὶ κατόπιν αποφάσεως των στρατοδικείων, αλλὰ δι οιωνεὶ αντίποινα κρατουμένων ομήρων ή κρατουμένων εις τας φυλακάς Επταπυργίου».

Όπως προκύπτει από έναν πρώτο κατάλογο που είχε σχηματίσει λίγο μετά την απελευθέρωση η Επιτροπή Πόλης Θεσσαλονίκης του ΕΑΜ και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ελευθερία, συνολικά εκτελέστηκαν και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους στη διάρκεια της κατοχής 749 Θεσσαλονικείς ή άλλοι που κατάγονταν από διάφορα σημεία της χώρας, από τους οποίους: 48 στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας, 67 στην τούμπα του στρατοπέδου «Παύλος Μελάς», 51 στο «Κόκκινο Σπίτι», 67 στα βυρσοδεψεία (Σφαγεία), 212 στο Ντουντουλάρ (Διαβατά), 56 στον Γαλλικό (Νέα Μαγνησία), 163 στη Μίκρα, 50 στη Γουμένισσα, 10 στην Αξιούπολη, 13 σε ένα βαγόνι θανάτου μεταξύ Βαρικού Πιερίας και Λιτοχώρου και άλλοι 10 σε ένα δεύτερο βαγόνι θανάτου. Συνολικά δηλαδή 749 άτομα.

Ο δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης δηλώνει ότι οι προσπάθειες ανεύρεσης και άλλων ομαδικών τάφων στην περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών θα συνεχιστούν, αν και το σημείο εκείνο στο οποίο δεν υπήρχαν καθόλου κατοικίες μέχρι τις δεκαετίες του 60’ και του 70’ σήμερα είναι πλέον πυκνοκατοικημένο. Σύμφωνα με τις πληροφορίες κατοίκων της περιοχής, εκείνη την περίοδο, κατά την ανέγερση των οικοδομών, βρίσκονταν πάντα οστά και κρανία εκτελεσμένων, χωρίς κανείς να τους δίνει σημασία, με τους εργολάβους να βιάζονται να εξαφανίσουν τα ευρήματα για να μην καθυστερήσουν οι εργασίες τους.