Τα χαρακτικά του Λευκού Πύργου (Μέρος 3ο)
Το σύμβολο και σήμα κατατεθέν της πόλης εμπνέει την χαρακτική τέχνη.
…Της Σαλονίκης μοναχά της πρέπει το καράβι,
να μη τολμήσεις να τη δεις ποτέ απ΄ τη στεριά…
(Νίκος Καββαδίας)
Στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, από την άλωση, το 1430, μέχρι σχεδόν την απελευθέρωση, οι Δυτικοευρωπαίοι επισκέπτες έφθαναν στην πόλη από την πλευρά της θάλασσας. Η πρώτη εντύπωση που αποκόμιζαν ήταν από τα θαλάσσια τείχη με τα τρία οχυρά που την προστάτευαν. Δεξιά ο Λευκός Πύργος με το οκταγωνικό περιτείχισμά του, στο ύψος της Βενιζέλου ο Πύργος της Αποβάθρας και αριστερά το φρούριο του Τόπ Χανέ στη θέση του σημερινού Δικαστικού Μεγάρου.
Ο Αυστριακός διπλωμάτης Άντον Πρόκες Φον Όστεν, που επισκέφθηκε την πόλη τον Αύγουστο του 1828, γράφει στα απομνημονεύματά του: «Μόλις κάνει το καράβι τη στροφή του κάβου Καράμπουρνου, φαίνεται κιόλας η Θεσσαλονίκη. Η πόλη είναι κτισμένη πάνω σε ένα απότομο ύψωμα. Τείχη περιζώνουν τις πυκνές μάζες των κτιρίων που ανάμεσά τους τινάζονται καμιά τριανταριά μιναρέδες λάμποντας προς τον ουρανό». Τον συμπληρώνει ο Κάρολος Ντήλ, ο οποίος αναφέρει πως «…Η Θεσσαλονίκη είναι μια πολύ γοητευτική πόλη. Στον ταξιδιώτη που φθάνει από τη θάλασσα, παρουσιάζεται αμφιθεατρικά στην πλαγιά του βουνού, περικυκλωμένη από τις παλαιές οχυρώσεις της, στεφανωμένη με τρούλους και μιναρέδες…».
Την ίδια περιγραφή, περισσότερο ή λιγότερο γοητευτική, την συναντάμε και σε όσους από τους άντρες της Στρατιάς της Ανατολής έγραψαν τις εντυπώσεις τους για τη Θεσσαλονίκη, την οποία αποκαλούν «Μαργαριτάρι του Αιγαίου ή της Ανατολής». Οι Α. Γκόφ και Χιού Φώσετ γράφουν: «Αν και κινδυνεύει κανείς να γίνει πομπώδης χρησιμοποιώντας την έκφραση “Μαργαριτάρι του Αιγαίου” η οποία έχει καθιερωθεί για τη Σαλονίκη, ωστόσο, οφείλει να πιστοποιήσει πως…ο τίτλος αυτός δικαιώνεται πέρα για πέρα. Είναι ελκυστική η θέση και το φόντο της πόλης…Οι επάλληλες βαθμίδες των άσπρων σπιτιών με τις κόκκινες στέγες, διανθισμένες με χαριτωμένους μιναρέδες…και η βαθυγάλανη θάλασσα…δημιουργούν μια εικόνα εξωπραγματική μες την τελειότητα της». Ο Λωράν Μορώ την αποκαλεί «Μαργαριτάρι της Ανατολής», «πόλη των εκατό μιναρέδων, που είναι διαπεραστικοί σαν δάσος από δόρατα ή σαν τους ιστούς που περιμένουν τον σημαιοστολισμό τους».
Στον Χάρολντ Λέηκ η όψη της Σαλονίκης άφησε «ένα όραμα αιώνιας ωραιότητας» και διαπιστώνει ότι «Η Σαλονίκη από θαλάσσης έχει μια επιβλητική, φαντασμαγορική όψη». Την ίδια άποψη εκφράζει και ο Χένρυ Νταίη γράφοντας ότι «Στ’ αλήθεια, η Σαλονίκη παρουσιάζει μια μεγαλόπρεπη θέα από θαλάσσης». Το ίδιο γοητευμένος δηλώνει και ο υπολοχαγός Ρ. Σκίλμπεκ Σμίθ όταν διαπιστώνει ότι «Η Σαλονίκη είναι εντυπωσιακά θεαματική εξ’ αποστάσεως». Μας πληροφορεί πως «όταν καταφθάναμε με το πλοίο, πρόλαβα και έριξα μια βιαστική ματιά στην πόλη και στη σειρά των λόφων που την περιζώνουν σε δεύτερο φόντο. Η εικόνα που είχα αντικρύσει την ώρα του δειλινού, ήταν ικανή να προξενήσει το θαυμασμό κάθε ζωγράφου».
Τέλος, ένας ανώνυμος εραστής της πόλης, με ρομαντική διάθεση και ποιητικό οίστρο, φαντασιώνεται πως οι δυο θαλάσσιοι πύργοι, ο Λευκός Πύργος και ο Πύργος της Αποβάθρας, είναι οι πάνοπλοι και ακοίμητοι φρουροί της γοργόνας-βασιλοπούλας Θεσσαλονίκης, όταν αυτή ξεκουράζεται στην πόλη-παλάτι της στην επιστροφή της από τα πελάγη, όπου αναζητά τον αγαπημένο της αδελφό ρωτώντας τους ναυτικούς: «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;».
Πηγή αποσπασμάτων των ανδρών της Στρατιάς της Ανατολής το βιβλίο του Σάκη Σερέφα «Η Θεσσαλονίκη εξ’ αποστάσεως», εκδ. Εντευκτηρίου, Θεσσαλονίκη 1991.
Διαβάστε και δείτε επιπλέον παραδείγματα τέχνης που άντλησε έμπνευση από τον Λευκό Πύργο εδώ
