Τα Χριστούγεννα των «άλλων»

Χριστούγεννα. Η εποχή του έτους που όλοι μας θέλουμε να την περνάμε με τους αγαπημένους μας ανθρώπους, σε ένα οικείο περιβάλλον, με ζεστασιά και όσο το δυνατόν περισσότερες ανέσεις. Η εποχή που όλοι γινόμαστε και πάλι για λίγο παιδιά και ένα μαγικό συναίσθημα που ξεπερνάει την ανθρώπινη φύση και αγγίζει τα όρια του θείου πλανάται στην ατμόσφαιρα.

Η εποχή που όλοι θέλουμε να παίρνουμε και να κάνουμε δώρα, να ανταλλάσσουμε συναισθήματα και φιλιά και να ατενίζουμε το μέλλον, την επόμενη χρονιά που έρχεται, με αισιοδοξία και την ευχή «όλα να πάνε καλύτερα». Δεν είναι τα πράγματα όμως ειδυλλιακά για όλους. Υπάρχουν συμπολίτες μας που δεν έχουν την δυνατότητα να περάσουν με αυτόν τον τρόπο τα Χριστούγεννα. Που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο καταναλωτικό πρότυπο της σύγχρονης κοινωνίας του «φαίνεσθαι», στην σημερινή αντίληψη περί καλοπέρασης και διασκέδασης. Ίσως επειδή εργάζονται και εξυπηρετούν την καλοπέραση των υπολοίπων, ίσως επειδή βρίσκονται μακριά από την πατρίδα τους ή την οικογένειά τους, ίσως διότι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να ζεστάνουν έναν χώρο για να απολαύσουν το βράδυ των Χριστουγέννων.

Είναι οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να σηκώσουν το βλέμμα τους από τον βούρκο της πραγματικότητας και να ατενίσουν το μέλλον με αισιοδοξία. Που μπορεί να μην γνωρίζουν καν ποιος είναι ο Λεξ, αλλά βρίσκονταν στο κεφάλι του όταν έγραφε τον στίχο «Άι να δούμε η επόμενη χρόνια τι θα μας φέρει. Ποιος ξέρει, μπορεί να ‘χουμε κι εμείς κάπου ένα αστέρι». Σήμερα συνομιλούμε με κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους. Τους ρωτάμε κάτι τόσο απλό, ταυτόχρονα όμως τόσο σύνθετο και βαθύ. «Τί σημαίνουν για εσένα Χριστούγεννα;». Η κυρία Ζαΐρα  βρίσκεται στην Ελλάδα τα τελευταία 28 χρόνια. Πίσω στην Γεωργία έχει αφήσει την οικογένειά της, τα αδέρφια της και τα ανίψια της. Μας λέει χαρακτηριστικά: «Τα Χριστούγεννα είναι ξεχωριστή γιορτή για όλον τον κόσμο», όσο μας περιγράφει τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα έθιμα της χώρας της. «Στην Γεωργία γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα με το παλιό ημερολόγιο στις 7 Ιανουαρίου. Τα παιδιά λένε τα κάλαντα και στα σπίτια μαγειρεύουμε γλυκά και αλμυρά εδέσματα». Στην Θεσσαλονίκη, περνάει τις γιορτές με παρέα από την γεωργιανή κοινότητα της πόλης. «Στις γιορτές μαζευόμαστε με παρέα από την κοινότητα και τρώμε τα παραδοσιακά μας φαγητά σε ένα γεωργιανό εστιατόριο, όσο ακούμε μουσικές από γεωργιανούς τραγουδιστές». Η ίδια παραδέχεται όμως ότι πάντοτε ήθελε να είναι με την οικογένειά της. Παρόλη την επικοινωνία που διατηρούν με την βοήθεια της τεχνολογίας και των δεμάτων που της έρχονται με παραδοσιακά φαγητά της πατρίδας της, έχει μια έντονη νοσταλγία για τον τόπο της και τους δικούς της ανθρώπους πίσω στην Γεωργία. «Αυτή η νοσταλγία υπάρχει πάντα, όχι μόνο τα Χριστούγεννα. Τότε όμως την νιώθεις πιο πολύ. Οποιοσδήποτε έχει υπάρξει μετανάστης, έχει βρεθεί σε άλλη χώρα, έχει νιώσει αυτή τη νοσταλγία και αυτήν την μοναξιά». Συνάντησα την Μαρία* στο Κέντρο Υποστήριξης Εξαρτημένων Ατόμων Όασις. Η Μαρία είναι περίπου 40 χρονών και είναι «καθαρή» από το αλκοόλ τα τελευταία τρία χρόνια. Μας μίλησε για την περίοδο που πάλευε με την εξάρτηση. «Χριστούγεννα σήμαινε οπωσδήποτε έξω, με φίλους και παρέα και πάντα με πολύ αλκοόλ και ξενύχτι. Αυτές τις μέρες τις περίμενα πώς και πώς. Δεν ήθελα να περάσει όλο αυτό. Μετά τις γιορτές επανερχόμουν σε μια πραγματικότητα που δεν την ήθελα. Και ένιωθα άδεια, κενή. Ξενύχτι, κραιπάλη, κάθε μέρα γιορτή. Αυτές οι 10-15 ημέρες είχαν σημασία μόνο με αυτόν τον τρόπο για εμένα. Δεν ήθελα να τελειώσει». Περιγράφει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατάστασης. «Μια Πρωτοχρονιά, συναντήθηκα με μια φίλη μου και την παρέα της. Δεν ήξερα κανέναν και πήγα μόνο και μόνο για να πω πως βγήκα. Γύρισα από την έξοδο ξημερώματα και δεν θυμάμαι τίποτα άλλο». Στην ερώτηση εάν θεωρούσε τα Χριστούγεννα μια ευχάριστη περίοδο του χρόνου για την ίδια απαντάει: «Έκανα αυτό που νόμιζα ότι θα με κάνει να περάσω καλά. Την επόμενη μέρα μετά από μεθύσι, που έχανα την μνήμη μου και δεν θυμόμουν τι έκανα, τότε ήμουν πανικόβλητη. Γεμάτη ενοχές και ντροπή. Ήμουν στα πατώματα, σε σύγκρουση με τους γονείς. Αλλά μετά από λίγο καιρό ξεχνιόταν. Και το ξαναέκανα. Για μένα ήταν γιορτή ούτως ή άλλως. Είτε Χριστούγεννα, είτε Πάσχα, είτε Δεκαπενταύγουστος, κάθε φορά που έπινα ήταν γιορτή, το έκανα εγώ γιορτή. Γιατί δεν μου άρεσε τίποτα άλλο. Η γιορτή ήταν ουσιαστικά μια δικαιολογία για εμένα. Να πίνω χωρίς όρια και χωρίς πρέπει. Χωρίς κραιπάλη δεν υπήρχε περνάω καλά. Δεν υπήρχε είμαι καλά». *Το όνομα έχει αλλάξει μετά από αίτημα της συνεντευξιαζόμενης.   Οι εργαζόμενοι του κλάδου της εστίασης και του εμπορίου σηκώνουν το φορτίο της χριστουγεννιάτικης καλοπέρασης των υπολοίπων. Δύο κλάδοι δύσκολοι, στους οποίους εργάζονται κυρίως νέα παιδιά. Ο Διογένης, αν και μόλις 30 χρονών, είναι «βετεράνος» του κλάδου της εστίασης, καθώς δουλεύει σε αυτόν εδώ και 13 χρόνια. «Θεωρώ ότι είμαι από τους τυχερούς στην εστίαση, διότι τις περισσότερες γιορτές έβρισκα την ευκαιρία και τις περνούσα με την οικογένειά μου. Αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια». Η παρηγοριά των εργαζομένων που δουλεύουν τα Χριστούγεννα φαίνεται να είναι οι ίδιοι οι συνάδερφοί τους.

«Όλοι νιώθουμε λίγο εκτός του γιορτινού κλίματος εκείνες τις ημέρες. Οι εργαζόμενοι κοιτάζουμε να δημιουργήσουμε ένα οικογενειακό κλίμα μεταξύ μας, προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε αυτό της οικογένειας, αυτό το κλίμα που θα είχαμε στο σπίτι μας. Προσπαθούμε να πιαστούμε ο ένας από τον άλλον. Τις ευχές που θα λέγαμε στην οικογένεια, τις λέμε στους συναδέρφους. Όπως οι περισσότεροι όμως, έτσι και εγώ, θα προτιμούσα να περνάω τις γιορτές με την οικογένεια». 

Ο Γιάννης εργάζεται ως πωλητής στον τομέα του λιανεμπορίου από το 2018. Λέει χαρακτηριστικά ότι η περίοδος των Χριστουγέννων, παρόλες τις καλές απολαβές, είναι δύσκολη για τους πωλητές, καθώς οι απαιτήσεις τόσο των εργοδοτών, όσο και των πελατών αυξάνονται. «Κάθε πελάτης που μπαίνει στο κατάστημα να ψωνίσει δώρα τα Χριστούγεννα φαίνεται πολύ χαρούμενος, ειδικά οι παρέες. Από την μία αυτό μου δημιουργεί χαρά, από την άλλη όμως θα ήθελα και εγώ να μπορώ να κάνω το ίδιο. Οι συνάδερφοί μου γίνονται σαν την οικογένειά μου, μιας και με αυτούς περνάω το μεγαλύτερο μέρος των γιορτών μου. Δυστυχώς λόγω των πολλών ωρών εργασίας ειδικά τις ημέρες των γιορτών δεν μπορώ να επισκεφτώ τους γονείς μου, που βρίσκονται μόλις μια ώρα μακριά από την Θεσσαλονίκη».  Οι εργαζόμενοι που εξυπηρετούν τις γιορτινές αγορές και την διασκέδασή μας δεν είναι όμως οι μόνοι που πρέπει να περάσουν τα Χριστούγεννα στον εργασιακό τους χώρο. Υπάρχουν και οι εργαζόμενοι που κρατούν όρθιο το εθνικό σύστημα υγείας ακόμα και τις πιο «δύσκολες» ημέρες. Τι σημαίνει να έχεις εφημερία τα Χριστούγεννα; Ρωτήσαμε τους ειδικευόμενους γιατρούς της Δ’ Παθολογικής Κλινικής του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου.  Ο Ηλίας, ο Γιώργος, η Θεοδώρα και η Ιωάννα μας εξήγησαν πώς είναι τα Χριστούγεννα εν μέσω εξαντλητικών βαρδιών, αδιάκοπης αναμονής του επείγοντος, διαλυμένων ύπνων και πρόχειρων, βιαστικών γευμάτων επάνω στα γραφεία. Πώς είναι να κρύβεις το γιορτινό χαμόγελο κάτω από μια μάσκα και αντί για γιορτινά ρούχα να φοράς μια ιατρική στολή. 

«Στα λιγοστά διαλείμματα θα βγάλουμε για λίγο τις ποδιές μας, θα αποκαλύψουμε τα πρόσωπά μας και θα καθίσουμε με συναδέλφους και νοσηλευτές σαν να ήταν η άλλη, η δεύτερή μας οικογένεια. Όλοι μας με τα ρούχα της δουλειάς, όλοι μας το ίδιο μακριά από το σπίτι, αλλά λιγάκι πιο κοντά μεταξύ μας. Λες κι η συνθήκη της συναδελφικότητας μετατρέπεται σε συνθήκη οικογενειακή. Να δίνεις και να παίρνεις. Κι ορίστε τι σημαίνουν τα Χριστούγεννα για εμάς. Ορκισμένοι στην άγια υποχρέωση της φροντίδας, μέσα στις άλλες, τις πλασματικές μας οικογένειες, ανακαλύπτουμε ξανά το νόημα των γιορτών. Να λέμε Χρόνια Πολλά με συνεργάτες και το νοσοκομείο να μετατρέπεται σε φάτνη»

Για την σημασία της οικογένειας την γιορτινή περίοδο παρά τις μεγάλες οικονομικές δυσκολίες μας μίλησε η κυρία Ζήνα. «Αντιμετωπίζουμε πολλές δυσκολίες και περίοδοι όπως τα Χριστούγεννα γίνονται πιο έντονες. Πρέπει να πληρώσουμε το ενοίκια, το φως, την θέρμανση. Τα λεφτά δεν φτάνουν, είναι λίγα. Τα Χριστούγεννα θέλουμε να τα περνούμε ανθρώπινα. Το φαγητό προπαντός, όχι να αγοράσω καινούργια ρούχα ή να βγω για ψώνια. Να έχουμε στο σπίτι φαγητό, αυτό προσπαθώ, αλλά είναι δύσκολα. Πολύ δύσκολα. Όμως, το ότι περνάω τα Χριστούγεννα με την οικογένεια είναι το καλύτερο. Και να μην έχω να φάω τίποτα, προτιμώ να είμαι με την οικογένειά μου. Παρόλες τις οικονομικές δυσκολίες, αυτό είναι το σημαντικότερο». Αυτή δεν είναι η περίπτωση δυστυχώς για όλους. Υπάρχουν άνθρωποι που περνούν τις γιορτές μόνοι τους χωρίς οικογένεια, φίλους ή συναδέλφους. Όσο και αν για τους περισσότερους από εμάς κάτι τέτοιο ακούγεται μακρινό, υπάρχουν εκεί έξω συμπολίτες μας για τους οποίους η κατάσταση αυτή αποτελεί μια ζοφερή πραγματικότητα. Είδα τον κύριο Νίκο* όσο περίμενε έξω από το συσσίτιο. Είναι 80 χρονών παρόλα αυτά τα μάτια του απέπνεαν μια ζωντάνια σύμφυτη της νεότητας. «Από δυσκολίες η μοναξιά είναι η μεγαλύτερη. Τα Χριστούγεννα αλλιώς είναι με την οικογένεια, αλλιώς να είσαι μόνος. Τα παιδιά μου είναι μακριά. Δεν ξέρω αν θα καταφέρουν να έρθουν. Τα Χριστούγεννα όλος ο κόσμος θέλει να τα περνάει με την οικογένεια. Και αυτό εύχομαι στους πάντες. Η διαφορά όταν δεν έχεις οικογένεια είναι ότι σηκώνεσαι κοιμάσαι και είσαι μόνος. Είναι διαφορετικό από το να μπαίνεις στο σπίτι και να σε περιμένει ένα ζεστό φαΐ, να παίζεις με τα εγγόνια σου».

Μετά από λίγο συνάντησα και τον Αντώνη, κατά πολύ νεότερος, αν και εξίσου αδικημένος από την ζωή. Οι δυσκολίες ξεκίνησαν για τον Αντώνη το 2016, όταν απολύθηκε από την δουλειά του. Στην συνέχεια, μια περίοδος ανάπαυσης έδωσε την θέση της σε μια περίοδο αναζήτησης εργασίας, την οποία διέκοψε απότομα ο κορονοϊός. «Από το 2019 και μετά ζούσα με το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης, με 200 ευρώ, το οποίο μου το έκοψαν τον Σεπτέμβριο. Αυτήν την στιγμή δεν έχω έσοδα από πουθενά. Οι δυσκολίες είναι πάρα πολλές. Στο σπίτι μου το αέριο έχει κοπεί λόγω χρεών. Χάλασε το ψυγείο και δεν μπορώ να το φτιάξω. Τι Χριστούγεννα να κάνεις χωρίς ψυγείο και θέρμανση;». Ο Αντώνης περιγράφει πως φέτος θα είναι η πρώτη χρονιά που θα περάσει μόνος του τα Χριστούγεννα, καθώς μέχρι πέρυσι τα περνούσε με την οικογένεια της κοπέλας του. «Οι γονείς μου έχουν συγχωρεθεί. Αν δεν έχεις έναν άνθρωπο δικό σου τα Χριστούγεννα πώς να είσαι χαρούμενος; Αν είχα μια οικογένεια να περάσω τα Χριστούγεννα, θα ήμουν χαρούμενος. Θα ήταν όλα διαφορετικά από το να είμαι μόνος μου μέσα σε ένα κρύο σπίτι».  *Το όνομα έχει αλλάξει μετά από αίτημα του συνεντευξιαζόμενου.      

Όσο δύσκολο και αν φαίνεται ας προσπαθήσουμε να βγούμε από την Χριστουγεννιάτικη « χιονισμένη γυάλα» μας. Αυτό σημαίνει να προσπαθήσουμε να ανοίξουμε τα μάτια, τα αφτιά μας και τις αγκαλιές μας σε ανθρώπους που ίσως να μην είναι τόσο τυχεροί, προνομιούχοι και ευτυχισμένοι όσο εμείς, καθώς οι γιορτινές αυτές μέρες γίνονται εφαλτήριο για μια νέα χρονιά αλληλεγγύης, ανθρωπιάς και κοινωνικής ευαισθησίας.